Του Νικόλαου Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η σημερινή εικόνα προέρχεται από επιστολικό δελτάριο του FrancoisE. Caloutas[1] ο οποίος είχε το φωτογραφείο του στην Ερμούπολη της Σύρου. Όπως αναφέρει ο τίτλος της, απεικονίζει αναθηματική στήλη αφιερωμένη στη μνήμη των πεσόντων στις μάχες του «ατυχούς» ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Το μνημείο αυτό αποτελούσε για μεγάλο διάστημα το επίσημο Ηρώο της πόλεως μέχρι πριν μερικά χρόνια, όταν στήθηκε το σημερινό Ηρώο στον χώρο του Λόφου του Φρουρίου. Σήμερα έχει ξεχασθεί και η φωτογραφία του Καλουτά μας δίνει την αφορμή να πούμε λίγα λόγια για την κατασκευή και την ιστορία του.
Οι επιπτώσεις του άδοξου πολέμου του 1897 είχαν αφήσει βαριές τραυματικές εμπειρίες στον ελληνικό λαό και ιδιαίτερα στο σώμα των αξιωματικών του Στρατού. Γι’ αυτό από τις αρχές ακόμα του20ου αιώνα είχε αναληφθεί προσπάθεια από το Υπουργείο Στρατιωτικών να στηθεί μνημείο για να τιμηθούν οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου. Ως τόπος ανέγερσης επιλέχθηκε η Λάρισα, η οποία υπήρξε το κέντρο των αρχικών πολεμικών επιχειρήσεων. Κατά τον σχετικό διαγωνισμό εγκρίθηκε το σχέδιο του ταγματάρχη Σπυρ. Κλαυδιανού, όπως μας πληροφορεί τον Δεκέμβριο του 1907 η εφημερίδα της Λάρισας «Μικρά»[2].Έπειτα από δεκαέξι μήνες η ίδια εφημερίδα αναγγέλλει ότι καταφθάνει το «άγαλμα του τύμβου»[3].
Το μνημείο στήθηκε στην αρχή του άλσους του Αλκαζάρ, αμέσως δεξιά μετά τα σκαλοπάτια που οδηγούν στον κεντρικό δρόμο και συμβολικά κοντά στην μεγάλη γέφυρα του Πηνειού. Όπως διακρίνεται και στη φωτογραφία, πρόκειται για μια μαρμάρινη στήλη με δύο ανάγλυφα στην πρόσθια όψη. Το σπουδαιότερο ανάγλυφο βρίσκεται στη βάση της στήλης και αναπαριστάνει πολεμικά όπλα, σημαίες και διάφορα άλλα στρατιωτικά σύμβολα. Στο επάνω τμήμα της στήλης και κάτω από ανάγλυφο σταυρό υπάρχει η μεγαλογράμματη επιγραφή: ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΙΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΤΟΥ 1897 ΑΦΙΕΡΟΥΣΙΝ ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ. Η στήλη επιστέφεται από περικεφαλαία αρχαϊκή, η οποία στη φωτογραφία είναι στεφανωμένη με κλαδιά δάφνης. Στο κάτω μέρος της αναθηματικής στήλης ο γλύπτης σμίλεψε το όνομά του: Γ. ΞΕΝΑΚΗΣ ΕΠΟΙΕΙ[4].
Η αναθηματική στήλη είναι τοποθετημένη σε υπερυψωμένο τετράγωνο βάθρο, στις τέσσερες γωνίες του οποίου υπάρχουν μαρμάρινα κολονάκια τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με χαμηλό μεταλλικό κιγκλίδωμα σε όμορφο σύμπλεγμα. Τη φωτογραφία πλαισιώνουν και δύο οπλίτες του Ευζωνικού σώματος.
Η σημερινή κατάσταση του μνημείου δεν είναι καλή. Φέρει εμφανέστατα σημεία φθοράς από τον χρόνο. Επιπλέον από την στιγμή που δημιουργήθηκε το νέο ηρώο στο Φρούριο φαίνεται καθαρά η έλλειψη ενδιαφέροντος για την συντήρησή του. Η χωροταξική αλλαγή που έγινε το απομόνωσε αντί να το αναδείξει, φυτά κάλυψαν εντελώς το περίτεχνο μεταλλικό κιγκλίδωμα και το χειρότερο, σε απόσταση 4-5 μέτρων κάποιοι ανιστόρητοι βρήκαν την ευκαιρία να κατασκευάσουν βεσπασιανές, όπως ονόμαζε ο μακαρίτης δικηγόρος Γεώργιος Δουβαλόπουλοςτα δημόσια ουρητήρια.
----------------------------------------
[1]. Είναι η γαλλική απόδοση του ονόματος του φωτογράφου Φραγκούλη Ευαγγέλου Καλουτά (Ερμούπολη 1887 - 1952). Στις κάρτες του χρησιμοποιούσε το όνομα του άλλοτε στα ελληνικά και άλλοτε στα γαλλικά. Άρχισε την επαγγελματική του δραστηριότητα το 1902 στη Σύρο σε μικρή ηλικία και τοποθετείται μέσα στους δέκα μεγαλύτερους εκδότες καρτών στην Ελλάδα. Στη Λάρισα ήλθε σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις περί το 1915, έκανε αρκετές λήψεις και κυκλοφόρησε απ’ όσο γνωρίζω περίπου δέκα κάρτες, τις οποίες τις αρίθμησε από 1-10. Την συγκεκριμένη κάρτα που δημοσιεύουμε δεν την έχει αριθμημένη, όμως στην οπίσθια όψη της έχει τυπωμένα τα στοιχεία του:FrancoisE. Caloutas – Syra. Η αρίθμηση και ο τίτλος της φωτογραφίας είναι αποτυπωμένα μέσα στο πλαίσιο της φωτογραφίας. Μάλιστα ο τίτλος εκτός από τα ελληνικά, είναι γραμμένος και στα γαλλικά.
[2]. «Μετά χαράς επληροφορήθημεν ότι το Υπουργείον των Στρατιωτικών ενέκρινε το προ καιρού υπό του ταγματάρχου του μηχανικού κ. Σπυρ. Κλαυδιανού υποβληθέν εις αυτό σχεδιάγραμμα περί ανεγέρσεως μεγαλοπρεπούς μνημείου εις το Αλκαζάρ υπέρ των κατά το 1897 πεσόντων. Τα πρώτα υλικά εκομίσθησαν ήδη ενταύθα και ήρχισαν και αι προκαταρκτικαί τούτου εργασίαι», εφ. «Μικρά», Λάρισα, φύλλο της 15ης Δεκεμβρίου 1907. Το απόκομμα της εφημερίδας μου το έκανε γνωστό ο Θανάσης Μπετχαβές.
[3]. «Την ερχομένην εβδομάδα φθάνει εξ Αθηνών το άγαλμα του τύμβου, το οποίον παρά την γέφυρανανεγείρουσιν οι κ. κ. Αξιωματικοί μας εις μνήμην των κατά το 1897 πεσόντων. Είναι έργον του γλύπτου Ξενάκη, επισήμωςδε θα γίνωσι τα αποκαλυπτήριά του», εφ. «Μικρά», Λάρισα, φύλλο της 16ης Απριλίου 1909.
[4].Ο γλύπτης Γεώργιος Ξενάκης (1865-1911) γεννήθηκε στην Αθήνα και υπήρξε μαθητής του σπουδαίου γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, ο οποίος φιλοτέχνησε τα γλυπτά της Ακαδημίας Αθηνών. Μετά τις σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών δούλεψε μέχρι τον θάνατό του σε δικό του εργαστήριο. Ο Ξενάκης αναφέρεται μεταξύ των καλλιτεχνών που πήραν μέρος με έργα τους στην «Δ΄ ΟλυμπιάδαΤεχνών» του 1888. Βλέπε: ΣυραγώΤσιάρα, Η δημόσια γλυπτική στη Λάρισα και τον Βόλο. Από τον νεοκλασικισμό στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό,Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης στη Λάρισα (11 Οκτωβρίου 2003) με θέμα «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα – 1920», Λάρισα (2005) σελ. 157.
