Σήμερα είναι αρκετοί εκείνοι οι οποίοι θυμούνται την παλιά Δημοτική Αγορά ή Νέα Αγορά όπως την αποκαλούσαν πολλοί[1], ένα τεράστιο σε μέγεθος κτίριο το οποίο κάλυπτε ολόκληρη τη σημερινή πλατεία δημάρχου Αγαμέμνονα Μπλάνα[2]. Στο σημερινό μας σημείωμα θα παρακολουθήσουμε τη διαδοχική χρήση του χώρου αυτού τα τελευταία 135 περίπου χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Τα στοιχεία αυτά στηρίζονται σε γραπτές ιστορικές πηγές, οι οποίες χρονικά βρίσκονται σε μια κοντινή και εύκολα προσβάσιμη περίοδο και σε πλούσιο απεικονιστικό υλικό που έχει εντοπισθεί μέχρι σήμερα.
Κατά την περίοδο της απελευθέρωσης της Λάρισας από τους Τούρκους, ο χώρος αυτός ρυμοτομικά ήταν τελείως διαφορετικός από τον σημερινό. Περιτριγυρισμένο από στενά σοκάκια ξεχώριζε το κονάκι του Οθωμανού Χουσνή μπέη, το οποίο αγόρασε το 1881 ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ και το έκανε ανάκτορό του. Νότια του σπιτιού αυτού τουλάχιστον μέχρι το 1897, όπως διακρίνεται σε χαρακτικό της εποχής[3], απλωνόταν ένας μεγάλος αδιαμόρφωτος χώρος 3,5 στρεμμάτων περίπου. Με την σταδιακή εφαρμογή του νέου σχεδίου πόλεως του 1884 κάποια στιγμή ο χώρος αυτός διχοτομήθηκε από την οδό Μακεδονίας (τη σημερινή Βενιζέλου) και το νότιο τμήμα του ονομάσθηκε «κατ΄ ευφημισμόν» πλατεία Ανακτόρων. Αργότερα η πλατεία αυτή ισοπεδώθηκε, τετραγωνίσθηκε, πεζοδρομήθηκε και όπως παρατηρούμε σε φωτογραφίες του 1910 περίπου, οι οποίες προέρχονται από επιστολικά δελτάρια του βολιώτη φωτογράφου Στέφανου Στουρνάρα, διαμορφώθηκε σε πλατεία με πολύ αραιή περιφερειακή δεντροφύτευση.
Σ’ αυτή την κατάσταση βρισκόταν η πλατεία Ανακτόρων όταν μετά τη μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών του 1924, παραχωρήθηκε ολόκληρος ο χώρος στους πρόσφυγες για να εγκαταστήσουν προσωρινά τις ξεριζωμένες επαγγελματικές βιοποριστικές τους ανησυχίες. Έτσι σε πρόχειρα παραπήγματα κατασκευασμένα από ξύλα και λαμαρίνες, αναπτύχθηκαν άθλια μικρομάγαζα κάθε είδους, άναρχα χωροθετημένα.
Το 1925 εκλέχθηκε δήμαρχος ο Μιχαήλ Σάπκας, ο οποίος ανάμεσα στα άλλα δημιουργικά έργα για την πόλη, είχε προγραμματίσει και την ανέγερση μεγάλης Δημοτικής Αγοράς. Ως χώρο ανέγερσης προτάθηκαν δύο οικόπεδα. Το πρώτο βρισκόταν στο οικοδομικό τετράγωνο που περικλειόταν από τους σημερινούς δρόμους Ασκληπιού-Κούμα-Ρούσβελτ-Παπασταύρου και το οποίο την περίοδο εκείνη καλυπτόταν από ερειπωμένα καταστήματα και κατοικίες, καθώς και ακάλυπτους χώρους. Εκτός μιας οικίας των αδελφών Δ. Παπακωνσταντίνου, όλοι οι άλλοι χώροι υπάγονταν στα οθωμανικά ανταλλάξιμα ακίνητα. Το δεύτερο οικόπεδο ήταν η Πλατεία Ανακτόρων, που όμως ήταν κατειλημμένη από τα παραπήγματα των προσφύγων, τα οποία προηγουμένως έπρεπε να απομακρυνθούν. Έπειτα από παλινωδίες και αντεγκλήσεις επιλέχθηκε η δεύτερη πρόταση, η οποία όμως συνάντησε την σφοδρή αντίδραση των προσφύγων και των υποστηρικτών τους. Τελικά έπειτα από αρκετό διάστημα η άρνησή τους κάμφθηκε, χάρη στις προσπάθειες του δημάρχου και των δημοτικών συμβούλων που υποστήριζαν την άποψή του[4].
Η αρχιτεκτονική και στατική μελέτη της Δημοτικής Αγοράς είχε εκπονηθεί από το υπουργείο Δημοσίων Έργων, ενώ η εργολαβία ανατέθηκε μετά από δεύτερη δημοπρασία, στον μηχανικό Κωνσταντίνο Μιχαλέα. Άρχισε να κτίζεται κατά τα τελευταία έτη της δεύτερης δημαρχιακής θητείας του Σάπκα (1929-1934). Οι διαστάσεις του κτιρίου ήταν 49,50 Χ 42,50 μέτρα και το περίγραμμα ακολούθησε το σχήμα της πλατείας. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε το κτίσμα να έχει δύο ορόφους και υπόγειο, τα καταστήματα να είναι περιφερειακά και στο κέντρο να υπάρχει αίθριο, το οποίο θα καλυπτόταν από υαλόφρακτη στέγη. Η μεγάλη όμως δαπάνη που απαιτούσε η κατασκευή του, υποχρέωσε τον Δήμο να οικοδομήσει αρχικά μόνο το ισόγειο και η ολοκλήρωσή του, όπως είχε αρχικά σχεδιασθεί, θα γινόταν σε μια δεύτερη φάση. Το έργο κατασκευάσθηκε με σιδηροπαγές σκυρόδεμα (μπετόν αρμέ) και τα εγκαίνια έγιναν με επισημότητα τον Δεκέμβριο του 1933, δύο περίπου μήνες πριν από τις δημοτικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 1934, ουσιαστικά σε προεκλογική περίοδο.
Στις εκλογές που ακολούθησαν, όπως είναι γνωστό, ο εμπνευστής του έργου Μιχ. Σάπκας απέτυχε να επανεκλεγεί και ο διάδοχός του Στυλιανός Αστεριάδης δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να το ολοκληρώσει. Επί πλέον η νέα δημοτική αρχή κατηγόρησε τον απελθόντα δήμαρχο Σάπκα μαζί με τον εργολάβο μηχανικό Μιχαλέα για κακοτεχνίες στο έργο και για σοβαρές παραβάσεις της συγγραφής υποχρεώσεων, με την ανοχή της τεχνικής υπηρεσίας του Δήμου. Και όλα αυτά έγιναν, κατά την καταγγελία, με σκοπό την αποκόμιση αθέμιτων κερδών. Η επιτροπή που ερεύνησε τις κατηγορίες δεν διαπίστωσε καμία παράλειψη, όμως ο θόρυβος που δημιουργήθηκε στην μικρή τότε κοινωνία της Λάρισας σπίλωσε για ένα διάστημα το όνομα και του πρώην δημάρχου και του κατασκευαστή.
Όπως μπορεί να διακρίνει κανείς και στην φωτογραφία του 1935 που συνοδεύει το κείμενο, η Δημοτική αγορά κατασκευαστικά ήταν ένα οικοδόμημα μεγάλων διαστάσεων. Είχε τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική πλευρά συνολικά 56 στη σειρά καταστήματα. Όλα τα καταστήματα διέθεταν ευρύχωρα υπόγεια, ενώ στο κέντρο του κτιρίου υπήρχε κενός χώρος μεγάλων διαστάσεων εν είδη αιθρίου. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του γινόταν από τέσσερες μεγάλες εισόδους, μία σε κάθε πλευρά. Μεγάλα υπόστεγα, πλάτους τεσσάρων μέτρων κάλυπταν περιμετρικά όλα τα καταστήματα, ώστε να είναι δυνατή η διακίνηση του κόσμου και με δυσμενείς καιρικές συνθήκες[5]. Στα καταστήματα στεγάσθηκαν κατά προτεραιότητα οι πρόσφυγες που είχαν αναπτύξει την επαγγελματική τους δραστηριότητα στα παραπήγματα της πλατείας Ανακτόρων και στη συνέχεια, με κάποια δυσπιστία όσον αφορά την επαγγελματική επιτυχία της μετακόμισης, τα κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία, οπωροπωλεία και τα άλλα καταστήματα τροφίμων που βρίσκονταν διάσπαρτα στην πόλη και κυρίως στην ρυπαρή τότε οδό Πανός.
Με τον χρόνο η ιδέα της κατασκευής της Δημοτικής Αγοράς υπήρξε ανέλπιστα επιτυχής. Από τη μια απελευθερώθηκε το κέντρο της πόλης από τη δυσοσμία και τις ακαθαρσίες της οδού Πανός και από την άλλη η συγκέντρωση όλων των καταστημάτων σε περιβάλλον καθαρό και υγιεινό, διευκόλυνε ευχάριστα τους αγοραστές.
Η ζωή της Δημοτικής Αγοράς υπήρξε μικρή, μόλις 45 χρόνια. Το καλοκαίρι του 1978, επί δημαρχίας Αγαμέμνονα Μπλάνα, έκλεισε τον κύκλο της και κατεδαφίσθηκε[6], με το αιτιολογικό να αποκτήσει η πόλη έναν επί πλέον πνεύμονα πρασίνου. Στη θέση του δημιουργήθηκε η πλατεία Λαού. Όμως η αναζήτηση από την δημοτική αρχή χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων κατέληξε στη ιδέα δημιουργίας υπόγειου χώρου κάτω από την πλατεία Λαού. Κατά τις εκσκαφές για τη δημιουργία του υπόγειου αυτού χώρου αποκαλύφθηκαν τμήματα του Ιουστινιάνειου τείχους της βυζαντινής εποχής, καθώς και το ανατολικό τμήμα μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής της Λάρισας, τα οποία οι αρχαιολόγοι μετέφεραν στην επιφάνεια της πλατείας και σήμερα είναι εκτεθειμένα σε κοινή θέα, ώστε να θυμίζουν σε όλους την πλούσια ιστορία της.
Τελικά βέβαια έχω μείνει με την απορία. Η Δημοτική Αγορά κατεδαφίσθηκε για να αποκτήσει η πόλη έναν πνεύμονα πρασίνου;
[1]. Η ονομασία Νέα Αγορά είχε επικρατήσει μεταξύ των Λαρισαίων προπολεμικά μετά την κατασκευή της, γιατί η δημοτική αρχή είχε κατορθώσει να πείσει, με κάποια δυσκολία είναι η αλήθεια, τους μαγαζάτορες της οδού Πανός (κρεοπώλες, ιχθυοπώλες και οπωροπώλες, κλπ.) να μετακομίσουν το 1933 στο νέο κτίριο.
[2]. Η πλατεία αυτή είχε κατά καιρούς διάφορες ονομασίες. Επί τουρκοκρατίας είχε το όνομα πλατεία του Ντερβίς μπέη. Το 1881, έπειτα από την μετατροπή σε ανάκτορα της οικίας του Χουσνή μπέη, ονομάσθηκε πλατεία Ανακτόρων, την οποία διατήρησε μέχρι το 1933, όταν έγιναν τα εγκαίνια της Δημοτικής αγοράς. Μεταπολεμικά μετά την κατεδάφισή της, ο χώρος ονομάσθηκε πλατεία Λαού και σήμερα πήρε το όνομα του δημάρχου που την κατεδάφισε…
[3]. Στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde Illustrée» των Παρισίων, στο φύλλο της 17ης Απριλίου 1897. Το χαρακτικό αυτό προέρχεται από ακριβή αντιγραφή φωτογραφίας του Γάλλου δημοσιογράφου Henri Turot και η αξιοπιστία του δεν αμφισβητείται.
[4]. Πολλές λεπτομέρειες για την κατασκευή της Δημοτικής Αγοράς και τα προηγηθέντα αυτής, υπάρχουν στις ανέκδοτες μέχρι σήμερα χειρόγραφες «Αναμνήσεις» του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα.
[5]. Γουργιώτης Γεώργιος, Μικρά μελετήματα. Η μικρή ιστορία της Δημοτικής μας Αγοράς, έκδοση του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, Αθήνα (2000), σελ. 97-100.
[6]. Η ιδέα κατεδάφισης της Δημοτικής Αγοράς είχε τεθεί από την περίοδο της επταετίας, το 1971, αλλά το προεδρικό διάταγμα δημοσιεύθηκε το 1977 και υλοποιήθηκε τον Αύγουστο του 1978.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
