Αχιλλέας Ε. Κούμπος – συγγραφέας
Το δικαίωμα στην ιδιοκτησία επισημοποιείται τον 17ο αιώνα. Ο Άγγλος φιλόσοφος Τζον Λοκ προετοιμάζοντας, χωρίς να το ξέρει, τον Διαφωτισμό, διατύπωσε πολύ πρώιμα τη θεωρία του φιλελευθερισμού. Ας δούμε τα βήματα που οδηγούν στο σήμερα και ας κατανοήσουμε τις ίδιες τις πεποιθήσεις μας. Μέσα στο ιδεολογικό χάος του Έλληνα, είναι μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να ξεκαθαρίσουμε την πολιτική μας ταυτότητα. Και προειδοποιώ: αν κάποιος είναι φανατικός, καλά θα κάνει να γυρίσει σελίδα -ή πλευρό να κοιμηθεί.
«Η αρχή της ατομικότητας» διατυπώνεται εκείνη τη μακρινή εποχή. Κάθε πλάσμα, μας λέει ο Λοκ, υπόκειται στους ίδιους νόμους της φύσης, είναι ανεξάρτητο ώστε να πραγματώσει την ατομικότητά του με τη δική του βούληση και ελευθερία. Αυτή η αρχή της ατομικότητας δεν μπορεί να ισχύει, αν δεν μας ανήκει ο εαυτός μας. Μας θυμίζει ότι ο Θεός δώρισε τον κόσμο από κοινού σε όλους τους ανθρώπους, αλλά ο καθένας είναι ιδιοκτήτης του εαυτού του. Εφόσον μας ανήκει ο εαυτός μας, μάς ανήκει και η εργασία μας. Εφόσον μας ανήκει η εργασία μας, μάς ανήκουν και τα προϊόντα της. Θα έλεγε κανείς ότι μιλάει ένας θεωρητικός του κομμουνισμού, σαν τον Μαρξ, αλλά μιλάει ο πατέρας του φιλελευθερισμού! Μάλιστα πηγαίνει ακόμα πιο μακριά, λέγοντας ότι όχι μόνο μας ανήκουν τα προϊόντα της εργασίας μας, αλλά πρέπει να αφήνουμε και μια «κοινή παρακαταθήκη αγαθών για τους άλλους». Έτσι γράφει στη «Δεύτερη πραγματεία περί κυβέρνησης» το 1690. Άντε τώρα να βρεις επιχειρήματα εναντίον του.
Όμως προχωρά περισσότερο. Υποστηρίζει ότι το κράτος δεν μπορεί να μας αποστερεί αυθαίρετα τους κόπους της εργασίας μας, με τη φορολογία -ή τις «έκτακτες εισφορές», τέλη κυκλοφορίας. Το μόνο καθήκον που έχει είναι να προστατεύει την ιδιοκτησία, δηλαδή τις ελευθερίες μας και τα αγαθά που παράγει η εργασία μας. Αυτό σημαίνει δηλαδή ότι μια φιλελεύθερη κυβέρνηση δεν θα μπορούσε ποτέ να επιβάλει τον ΕΝΦΙΑ αφού αντίκειται στην προστασία της ιδιοκτησίας. Μάλιστα, όταν το φιλελεύθερο κράτος σκέπτεται να ζητήσει φόρους, είναι υποχρεωμένο να το κάνει με τη δική μας συγκατάθεση, δηλαδή, προκειμένου να διατηρήσουμε την ιδιοκτησία μας, μάς ζητά να συνεισφέρουμε οικειοθελώς ένα ποσό ανάλογο της περιουσίας μας. Στο άρθρο 4, παράγραφο 5, του δικού μας Συντάγματος, θα διαβάσετε ότι «οι Έλληνες πολίτες συνεισφέρουμε χωρίς διακρίσεις στα δημόσια βάρη, ανάλογα με τις δυνάμεις μας». Αυτή η πρόβλεψη του Συντάγματος επιζητά να επανορθώσει ή να διορθώσει εκ των υστέρων τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Αν το καλοσκεφτούμε, είναι σχεδόν κομμουνιστική. Ο ίδιος ο φιλελευθερισμός, προκειμένου να προστατεύσει την ιδιοκτησία μας, μάς προτρέπει να δώσουμε μόνοι μας αυτό που μας αναλογεί. Φυσικά στην πράξη ουδέποτε εφαρμόστηκε αυτός ο «ουτοπικός φιλελευθερισμός» (οικειοθελείς συνεισφορές), όπως ακριβώς και ο μαρξισμός στηλίτευε τον «ουτοπικό σοσιαλισμό» (την αδυναμία να συμβιβαστεί η κοινωνική δικαιοσύνη με τις ατομικές ελευθερίες).
Καταλήγουμε, λοιπόν, σε τρία συμπεράσματα:
α) ο φιλελευθερισμός μας δίνει το δικαίωμα να αποκτάμε και να κατέχουμε ιδιοκτησία, εφόσον την παράγει η εργασία μας.
β) αποκλειστικός ρόλος του κράτους είναι να προστατεύει την ιδιοκτησία μέσω της δικής μας συγκατάθεσης και όχι επιβάλλοντας αυθαίρετη φορολόγηση, εισφορές, κ.ο.κ.
γ) το κράτος αναδιανέμει τον πλούτο στους ασθενέστερους μέσα από την συνεισφορά των εύπορων στους λιγότερο εύπορους.
Εκτός από το γενικότερο θεωρητικό περιεχόμενο, ο φιλελευθερισμός παίρνει δύο μορφές ανάλογα με την στόχευσή του, τον πολιτικό και τον οικονομικό. Από την μία, ο πολιτικός φιλελευθερισμός αντιλαμβάνεται ως ουσιώδη την αυτονομία του ατόμου και της κοινωνίας σε σχέση με το κράτος, ένα κράτος που απλά είναι ο εγγυητής της αυτονομίας. Στην ουσία του, το φιλελεύθερο κράτος, επωμίζεται το χρέος να προστατέψει τα δικαιώματα του πολίτη ώστε αυτός ο πολίτης να είναι ελεύθερος. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός από την άλλη, είναι ο τρόπος εφαρμογής αυτής της αυτονομίας, μιας αυτονομίας που γίνεται πράξη με την όσο το δυνατόν λιγότερη επέμβαση του κράτους στην ιδιωτική ιδιοκτησία. Πολιτικός και οικονομικός φιλελευθερισμός είναι έννοιες άρρηκτα συνδεμένες σε τέτοιο βαθμό, ώστε καμία από τις δύο δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την εγγύηση της άλλης.
Αρκετοί σύγχρονοι διανοούμενοι και πολιτικοί διαστρέβλωσαν κακώς το νόημα και την πρακτική του φιλελευθερισμού, και ανακαλύπτοντας τον νεοφιλελευθερισμό ή αλλιώς ελευθερισμό, θεώρησαν ότι το κράτος είναι υποχρεωμένο να προστατεύει το απόλυτο δικαίωμα στην ιδιοκτησία, ανεξάρτητα του αν με αυτό τον τρόπο στερεί πόρους που για τους άλλους θεωρούνται απαραίτητοι ακόμα και για την επιβίωσή τους. Αυτές οι θεωρητικές επινοήσεις του νεοφιλελευθερισμού είναι υπεύθυνες για την δαιμονοποίηση του κεφαλαίου.
Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός (socialliberalism) είναι μια πολιτική θέση που πιστεύει ταυτόχρονα στην ατομική ελευθερία και την κοινωνική δικαιοσύνη και που δεν έχει εμφανιστεί ακόμα στην Ελλάδα, ίσως να κυοφορείται όμως. Πρέπει όμως να γνωρίζουμε, παρά τους πολιτικούς και οικονομικούς μετασχηματισμούς που έχουν επέλθει στο πέρασμα του χρόνου, ότι το ευρωπαϊκό κράτος πρόνοιας μαζί με την ελευθερία στην ιδιοκτησία είναι εντελώς φιλελεύθερης παράδοσης. Ξεκινώντας από τον 17ο αιώνα, οι αρχές του παραμένουν επίκαιρες και συνεχώς ανανεώνονται. Όποιος διαφωνεί ας χαρίσει το σπίτι και τα μετρητά του στο καλό κράτος, αν φυσικά τολμάει. Κατά βάθος είμαστε όλοι φιλελεύθεροι, ακόμα και οι πιο κομμουνιστές.
www.ak.gr
