Από τον Κώστα Χατζή
Δεν περνάει μέρα, πια, χωρίς να συναντήσουμε κάτι τις σουρεαλιστικό. Έτσι εξηγείται και η τόσο συχνή χρήση της λέξης. Για να ενισχυθεί, εξαρχής, το συμπέρασμα αυτό καταφεύγω στον τίτλο πρωτοσέλιδου ρεπορτάζ της εφημερίδας μας (3/10), ακριβές όπως πάντα και χιουμοριστικό.
Μόνο σαν σουρεαλιστική ‘έκφραση’ μαθητική, εξ απαλών ονύχων, μπορεί να θεωρηθεί ότι ενώ έρχονται οι καθηγητές που έλειπαν, και για τους οποίους υποτίθεται ότι, εθιμικά πλέον, έγιναν κάποιες καταλήψεις, ‘εικονικές’ πάντα, οι μαθητές συνεχίζουν τις αποχές. Έτσι, ώστε να συνεχιστεί η φθινοπωρινή ψιλοκοπάνα.
Πριν καταφύγουμε σε νουθεσίες, συμβουλές και αφορισμούς χρηστομάθειας ας επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τον όρο «σουρεαλισμός», λίγο χαλαρά και χωρίς τα προαπαιτούμενα της αυστηρής γλωσσολογίας.
Είχα, λοιπόν, ένα μεγάλο προνόμιο (που το ‘γλεντάω’ όσο μπορώ…)να διαβάσω τον ορισμό του σουρεαλισμού, πριν από μισό αιώνα, κάπου στα μισά της ένδοξης δεκαετίας των ‘Σίξτις’, όταν ανήσυχοι ψάχναμε τους διάφορους νεωτερισμούς και νεολογισμούς του καιρού εκείνου. Και ο ορισμός, όπως τον διατύπωσε αυθεντικά ο πολύς Αντρέ Μπρετόν, που θεωρείται θεμελιωτής της σουρεαλιστικής Σχολής (από το 1924) είναι: «Πρόκειται για μια τεχνική δια της οποίας προσπαθεί κανείς να εκφράσει προφορικώς, γραπτώς ή καθ’ οιονδήποτε άλλον τρόπον την γνησίαν λειτουργίαν του πνεύματος, κατά την απουσίαν όλων των ελέγχων, των ασκουμένων υπό του λογικού». Μετά από μισόν αιώνα, μας τον θύμισε ο επιμελής ‘Φιλίστωρ’ της ‘Καθημερινής’ (30-9-15).
Τα παιδιά, αυτό είναι γνωστό, ακολουθούν πρότυπα. Τα παιδιά, όταν τους λείπει η φαντασία, επαναλαμβάνουν. Κι αυτό είναι γνωστό. Έτσι, κάπως, τα παιδιά μιμούνται τα πιο μεγάλα «παιδιά» όταν αυτά, επαναληπτικά, δίνουν «μάχες» και «αγωνίζονται» ακίνδυνα, αφού πάντα οι καταλήψεις είναι εικονικές, αυθεντικά σουρεαλιστικές. Η γενική ατμόσφαιρα ευνοεί τέτοιες εκδηλώσεις αφού ο σουρεαλισμός έγινε κοινοτοπία.
Ένας τελειόφοιτος Λυκείου, με την ηλεκτρονική ενημέρωση που έχουν οι νέοι, σίγουρα θα θυμάται-για να μη πάμε ακόμα πιο πίσω-κάποια παλικάρια που αυτοαναγορεύτηκαν… «Αναρχικοί της εξουσίας». Γοήτευσε ο λόγος, για αρκετό διάστημα, οπότε η εξέλιξή του, το «Αναρχικοί της…Ευρώπης» στάθηκε. Μέχρις ότου έγινε μεγαλομανιακή μανιέρα («Βαρουφακίτις» και τα παρόμοια) και κατέρρευσε ως κενολογία. Το φαινόμενο το ονόμαζαν «Ύβρη» οι αρχαίοι ημών. Αλλά και ο Σαλβαντόρ Νταλί, ένας γνήσιος σουρεαλιστής, καθόρισε και προστάτεψε τα όρια του ρεύματος: «Ο πρώτος άνθρωπος που συνέκρινε τα μάγουλα μιας γυναίκας με τα τριαντάφυλλα ήταν προφανώς ποιητής. Ο πρώτος που το επανέλαβε ήταν προφανώς ηλίθιος». Με άλλα λόγια, είναι άλλο πράγμα να ψάχνεις, να αναζητάς το νέο, με τρόπους πέρα από τους καθιερωμένους (κάτι που χρειάζεται και ‘κότσια’ και τάλαντο) και άλλο να επαναλαμβάνεις ανέμπνευστα.
Αλλά και στην ποίηση η επιρροή του σουρεαλισμού είναι μεγάλη. Διαβάζεις λ.χ. ότι το δημόσιο χρέος μας είναι…αέρας. Ναι! Και ότι θα το ξεπληρώσουμε με…αέρα. Και αναρωτιέσαι, μετά: «Τι ήθελε να πει ο…ποιητής;»
Επιτροχάδην μερικά δείγματα ‘εφαρμοσμένου’ σουρεαλισμού, όπως μας τα προσφέρει η πολιτική αγωγή της καθημερινότητας. Ισχυρίστηκε, λοιπόν, ο κ. Τσίπρας ότι «Δεν συμβιβάστηκε, αλλά έκανε συμβιβασμό». Δηλαδή, συμβιβάστηκε η χώρα ενώ αυτός παραμένει…ασυμβίβαστος! Διακηρύχτηκε και επαναλαμβάνεται κοπιαρισμένο ότι: «Δεν μας εκφράζουν τα μέτρα της συμφωνίας γιατί είναι μια συμφωνία που μας επιβλήθηκε». Άρα, αφού η συμφωνία μας επιβλήθηκε, ούτε συμβιβασμός έγινε, ούτε, προφανώς, έμεινε κάποιος ασυμβίβαστος. Μένουμε έτσι με την αίσθηση ότι κάτι χάσαμε, αν και είχαμε δίκαιο, ενώ αυτοί που κέρδισαν, κέρδισαν αν και είχαν άδικο…Και αν αυτά φαίνονται λίγο ανορθολογικά, έως…σουρεαλιστικά, πιο έμπρακτα οι αγρότες μας θα κληθούν να λύσουν τον σουρεαλιστικό γρίφο της «Αναδρομικής Προκαταβολής», στη φορολογία τους. Πέταγε έναν σουρεαλιστικό… «ετεροχρονισμό», ή ένα «πισωγύρισμα», ο Μεγάλος, ο ανεπανάληπτος αυτόν που κακόγουστα προσπαθούν να τον μιμηθούν, και το πρόβλημα λυνόταν…
Όσοι θελήσουν να ασχοληθούν περισσότερο με τον καθημερινό σουρεαλισμό, ας έχουν υπόψη τους και άλλη μια πρόταση του Σαλβαντόρ Νταλί: «Οποιοσδήποτε καλός ζωγράφος θέλει να δημιουργήσει γνήσια αριστουργήματα πρέπει να παντρευτεί πρώτα τη γυναίκα μου». Επειδή διαθέτω ακόμα κάποια αισθήματα…φιλάνθρωπα, δεν θα το συνιστούσα σε αναγνώστη της στήλης…
xatzis@hotmail.com
