* Από τον Σταύρο Γουλούλη
Την Κυριακή (3.5.2015) οργανώθηκε Επιστημονική Ημερίδα στο πλαίσιο της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου), αφιερωμένη στο ειδικό θέμα «Μουσεία για μια κοινωνία με προοπτικές». Η ενιαία πλέον Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας επέλεξε να προβάλει την οθωμανική περίοδο στη Θεσσαλία, που είναι μέρος του έργου της. Όπως διατυπώθηκε «μέσα από τρείς ομιλίες και λίγα επιλεγμένα αντικείμενα από τις συλλογές του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας επιδιώκεται να φωτισθεί η συνύπαρξη Ελλήνων και Οθωμανών σε τρεις διαφορετικές όψεις της κοινωνίας, οικονομίας και τέχνης της περιόδου (15ος-19ος αιώνας)». Αφορούν σε ένα μέρος της Θεσσαλίας, της επαρχίας Ελασσόνας, η οποία είναι τόσο κοντά σε μας, ενδιαφέρουν εμφανώς και σήμερα.
Σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο του Διαχρονικού Μουσείου οι τρεις υψηλού επιπέδου ομιλίες θα μπορούσαν να παρουσιασθούν ως ανακοινώσεις σε διεθνές συνέδριο.
Πρώτος μίλησε ο Ολλανδός καθηγητής οθωμανικών σπουδών κ.Machiel Kiel, ένας από τους γνωστούς αλλοδαπούς επιστήμονες που ασχολούνται με τη Θεσσαλία, με θέμα: «Κοινωνία, οικονομία και τέχνη στην περιοχή της Ελασσόνας τον 16ο αιώνα, με βάση τις οθωμανικές απογραφές». Η ομιλία του κ. Kiel, ο οποίος έχει γνώση της Ιστορίας όλων των τουρκικών λαών, υπήρξε σαφής και μεστή, επειδή γνωρίζει πολύ καλά τη Θεσσαλία, την οποία επισκέπτεται από τη δεκαετία 1970, τα μνημεία της, οθωμανικά και χριστιανικά, τις πηγές, ελληνικές αλλά κυρίως τα φορολογικά κατάστιχα (15ος αι. κ.ε.). Η ανάλυση περιείχε επτά χωριά, στα οποία υπάρχουν χριστιανικά μνημεία, κυρίως μοναστήρια. Ο σκοπός ήταν να φανεί πως η οικονομική κατάσταση της περιοχής έφτασε στην ίδρυση και οργάνωση τέτοιων μνημείων. Ο 16ος αι. θεωρήθηκε ο χρυσός αιώνας της χριστιανικής αρχιτεκτονικής, λόγω της ειρήνης και οικονομικής ανάπτυξης, στην οποία βέβαια συνέβαλε πρωτίστως το κυριαρχούν τότε οθωμανικό σύστημα υπό τη συνετή διοίκηση του σουλτάνου Σουλεϊμάν Μεγαλοπρεπή αλλά και άλλων, οι οποίοι αξιοποίησαν την εργασία των υπηκόων τους. Η πόλη της Ελασσόνας, όπου διασώθηκε σήμερα μόνον ένα μεγάλο τζαμί (της Παρασκευής), αυτό του Μουχαρέμ πασά, όπως και όλη η περιοχή, συγκρατούσε έναν πληθυσμό κατά πλειοψηφία χριστιανικό, ο οποίος όμως ζούσε σε πλήρη συνεργασία με τον μουσουλμανικό. Βέβαια, τόνισε ο ομιλητής ήταν πολίτες β΄κατηγορίας, διέθετε πιο ταπεινά μνημεία, αλλά αυτό ισχύει και σε άλλες περιπτώσεις στην Ευρώπη, όπου υπήρχε πλειοψηφία και αντίστοιχα μειοψηφία Καθολικών και Προτεσταντών.
Η δεύτερη ομιλία της αρχαιολόγου κ. Άννας Γιαλούρη είχε θέμα «Ο ναός της Κοίμησης Θεοτόκου στο Πύθιο Ελασσόνας και το έργο της αποκατάστασής του μέσω του ΕΣΠΑ». Έδειξε το αθόρυβο αλλά πολύ σημαντικό έργο της πρώην Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στην περιοχή μας. Τουλάχιστον πιο αθόρυβο και ολιγοέξοδο από το πολλά [;] υποσχόμενο Αρχαίο Θέατρο Λάρισας των πολλών εκατομμυρίων, που απλώς το καμαρώνουμε, αλλά ακόμη δεν το χρησιμοποιούμε, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με τους βυζαντινούς ναούς που τίθενται σε λειτουργική χρήση. Ο ναός (μονή) της Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Πύθιο Ελασσόνας από τη σχεδόν άθλια κατάσταση που ήταν, αναστηλώθηκε, καθαρίσθηκε, κι ακόμη ανασκάφηκε, για να φανούν όλες οι φάσεις του από τη βυζαντινή εποχή.
Η τρίτη ομιλία του αρχαιολόγου κ. Γρηγόρη Στουρνάρα, που είναι ειδικός (δρ.) στην περιφερειακή ανάπτυξη (στην ιστορική της διάσταση), ομοίως εντυπωσίασε για το ειδικό θέμα: «Ανάμεσα σε δύο θρησκείες: οι δερβίσηδες και οι τεκέδες τους στη Θεσσαλία της οθωμανικής περιόδου». Οι δερβίσηδες οργάνωσαν παντού σε όλη τη Θεσσαλία, πόλεις και ύπαιθρο τους λεγόμενους Τεκέδες, θρησκευτικά κέντρα με φιλανθρωπικά ιδρύματα. Όσο κι αν φαίνεται περίεργο οι δερβίσηδες ήταν εκτός της τυπικής ισλαμικής θρησκείας που είναι επεκτατική από τη φύση της, πολιτική και νομικιστική θρησκευτική ένωση, μη ευνοώντας μία πιο εσωτερική τάση του ανθρώπου. Εξέφραζαν ας πούμε έναν πιο υπαρξιακό χώρο που ανέδιδε περισσότερη ανεξιθρησκία και φιλανθρωπία, οπότε έρχονταν κοντά στον Χριστιανισμό, ο οποίος δεν υπήρξε πολιτικό σύστημα, αλλά αποκαλυπτική θρησκεία, φιλανθρωπία. Ίσως και γι’ αυτό η λέξη δερβίσης παρέμεινε με θετική σημασία στους Έλληνες.
Η Οθωμανική περίοδος μας επηρεάζει και μας αφορά πολύ περισσότερο από ότι η Αρχαιότητα καλύπτεται δε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων προσφέροντας το μεγαλύτερο μέρος του έργου της. Αξίζουν συγχαρητήρια στην διεύθυνση και το προσωπικό, αφού την περίοδο αυτή και ελέγχει τον Νομό και ετοιμάζει το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας. Κάθε χρόνο οργανώνονται τον μήνα Μάιο μικρά συνέδρια με λιγότερους ή περισσότερους ομιλητές, πάντα εκφράζοντας την τελευταία λέξη της επιστήμης. Πλην όμως λόγω ελλείψεως χρημάτων, οι ομιλίες αυτές δεν έρχονται στο φως, για να μπορούν να τις διαβάσουν πολύ περισσότεροι από αυτούς τους εκατό ή διακόσιους που τις παρακολουθούν. Καλά θα ήταν διάφοροι δημόσιοι (ΟΤΑ) ή ιδιωτικοί φορείς που συνήθως χρησιμοποιούν για προβολή τους τις Αρχαιότητες να συμβάλουν και προς αυτή την κατεύθυνση και να δουν το θέμα πιο πρακτικά ώστε να μην μένουν μόνο στον δαπανώμενο άρτο και τα παρερχόμενα θεάματα που προωθούν, αλλά να αφήνουν δημοσιευμένο κάτι και στον τόπο. [Σημειώνω ότι η «Ελευθερία» λ.χ. στο παρελθόν το έχει κάνει αυτό πλειστάκις] Κάτι που θα το έχουν κτήμα τους και οι επόμενες γενιές και όλοι οι Έλληνες.
* Ο Σταύρος Γουλούλης είναι διδάκτορας Αρχαιολογίας - Τέχνης
