Η λέξη βέβαια μου ακούγεται λίγο βαριά: σαν κάπως εύκολα να γίνονται οι ιεροποιήσεις τελευταία. Το βέβαιο είναι, πως η έννοια του δικαιώματος είναι (ή τουλάχιστον πρέπει να είναι) συνδεδεμένη με την έννοια της υποχρέωσης. «Όποιος έχει δικαιώματα, έχει και υποχρεώσεις», μας έλεγαν στο σχολείο. Εντούτοις, συχνά ακούμε για κεκτημένα δικαιώματα και σπάνια για κεκτημένες υποχρεώσεις. Και είναι φυσικό.
Σε μια κοινωνία, οι υποχρεώσεις αλλάζουν με τα χρόνια. Κάποτε, τα αρσενικά αδέλφια είχαν υποχρέωση να θρέφουν τις ανύπαντρες αδελφές τους. Βεβαίως είχαν και ορισμένα δικαιώματα επάνω τους, λ.χ. είχαν δικαίωμα να ελέγχουν με ποιον αυτές «βγαίνουν»! Σήμερα, δύσκολα κάποιος αδερφός, θα θεωρήσει το παραπάνω δικαίωμά του κεκτημένο, αφού εν τω μεταξύ εξέλιπε και η συνθήκη που το δημιούργησε. Οι καιροί αλλάζουν, με συνέπεια τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις να μεταβάλλονται. Άραγε στα εργασιακά, άλλαξε κάτι τους τελευταίους αιώνες ή πρέπει να μείνουν όλα όπως ήταν;
Καταρχήν άλλαξε το πολίτευμα! Τα περισσότερα κράτη που συμμετείχαν στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση, και λίγο πριν απ’ αυτήν, διοικούνταν είτε από βασιλείς είτε από μια μειοψηφία ευγενών. Από τη βασιλεία περάσαμε στη φεουδαρχία, που μετουσιώθηκε στην ολιγαρχία των οικονομικά ισχυρών. Στα χέρια τέτοιων ανθρώπων ήρθε και κάθισε η βιομηχανική επανάσταση, συνοδευμένη από την κοινωνική ισχύ, που αυτή δημιουργούσε. Αντίστοιχα, σε χώρες με αγροτική οικονομία, οι μεγάλες αγροτικές εκμεταλλεύσεις (τσιφλίκια), έδιναν σχεδόν απεριόριστη δύναμη σ’ αυτούς που τις κατείχαν.
Σ’ αυτό το πλαίσιο γεννήθηκε κι ανδρώθηκε το δικαίωμα στην απεργία. Συμπυκνώνοντας το νόημά της, η απεργία είχε σαν στόχο να εξαναγκάσει τον κακό εργοδότη, να περιορίσει την ασύδοτη και συχνά ανέλεγκτη από το κράτος συμπεριφορά του, δίνοντας πιο δίκαιες αμοιβές και εξασφαλίζοντας πιο ανθρώπινες συνθήκες εργασίας. Οι πολλοί δηλαδή εξανάγκαζαν τον έναν, όχι με την εξάσκηση βίας, αλλά απλώς αρνούμενοι την εργασία με τους όρους που αυτή προσφέρονταν. Η δημοκρατικά οργανωμένη και μη-βίαιη ουσία της απεργίας, σε αντίθεση με τις επαναστατικές απόπειρες που έδιναν νομικό πάτημα για καταστολή, ήταν καθοριστική για την ευρεία κοινωνική της αποδοχή, τη νομιμοποίησή της και την κατοχύρωσή της, ως αυτονόητο δικαίωμα. Όσο οι κοινωνίες εξελίσσονταν προς τον πλήρη εκδημοκρατισμό, γινόταν όλο και λογικότερο να επιβάλλεται η βούληση των πολλών στα ατομικά συμφέροντα του ενός.
Όμως, στα σύγχρονα δημοκρατικά καθεστώτα, και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στις δημόσιες επιχειρήσεις, η αντιστοιχία αυτή έχει πάψει να ισχύει! Όταν πρόκειται για έναν αυθαιρετούντα ιδιώτη εργοδότη, η απεργία νομιμοποιείται απόλυτα ως μέσο πίεσης και καλά θα κάνει να ασκείται (αρκεί η απεργία να μην καταπατά το επίσης σημαντικό δικαίωμα των μη απεργών στην εργασία). Όταν όμως η εργασία παρέχεται υπέρ του δημοσίου, τότε εργοδότης είναι ολόκληρη η κοινωνία. Το επιχείρημα των πολλών εναντίον του ενός παύει να ισχύει. Για την ακρίβεια, αντιστρέφεται: οι πολλοί είναι ο εργοδότης ενώ ο απεργός καθίσταται εκπρόσωπος της μειοψηφίας. Επιπλέον, η πλειοψηφία κατέχει το δημοκρατικό δικαίωμα να καθορίζει ποια αμοιβή είναι «δίκαιη» και ποιες συνθήκες εργασίας «ανθρώπινες». Με άλλα λόγια, ο απεργός δημόσιος υπάλληλος δεν έχει απολέσει μόνο τη νομιμοποίηση της πλειοψηφίας, αλλά και το δικαίωμα του ορισμού της αδικίας. Η δε συχνότητα των απεργιακών κινητοποιήσεων και η ευκολία με την οποία αποφασίζονται, σε συνδυασμό με τον εμπράγματο εξαναγκασμό κι εκείνων που δεν επιθυμούν να απεργήσουν (καταλήψεις κτιρίων, γραφείων κ.λπ.) οδηγούν σε ελλιπή δημοκρατική νομιμοποίηση και ευτελισμό του δικαιώματος της απεργίας. Η απεργία των δημοσίων υπαλλήλων τότε, εκ των πραγμάτων υποβαθμίζεται απλώς σε μαχητική και συχνά βίαιη απόπειρα διάσωσης συντεχνιακών προνομίων. Υποβαθμίζεται επίσης η αξία της ατομικής απόφασης και ευθύνης, μπροστά στα προνόμια της συντεχνίας.
Στην πρόσφατη απεργία των δημοσιογράφων της δημόσιας τηλεόρασης, είδαμε (ευτυχώς για μερικούς) τον ποδοσφαιρικό αγώνα Γερμανία – Γκάνα, χωρίς δημοσιογραφικά σχόλια. Προφανώς, ο απεσταλμένος της ΕΡΤ στη Νότια Αφρική, θεώρησε τους όρους της εργασίας του άδικους και γι’ αυτό συμμετείχε στην απεργία. Εν τω μεταξύ, έφαγε, κοιμήθηκε, και ενδεχομένως διασκέδασε παρακολουθώντας έναν ποδοσφαιρικό αγώνα, με τα χρήματα του κακού εργοδότη που τον έστειλε εκεί. Αλήθεια, εναντίον ποιου απεργεί; Και αν η δουλειά του δεν έχει δίκαιους όρους κατ’ εκείνον, το κατάλαβε αυτό αφού πρώτα πήγε στη Ν. Αφρική ή μήπως το είχε διαπιστώσει νωρίτερα; Και τότε γιατί πήγε;
Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν αρκετοί άνεργοι άνθρωποι, που θα επιθυμούσαν πολύ να κάνουν τη δουλειά αυτή αντί για εκείνον, με τους όρους που η θέση ορίζει. Είναι επίσης βέβαιο, ότι οι άνεργοι θα πληθύνουν τους επόμενους μήνες. Μήπως ήρθε η ώρα να επανεξετάσουμε το... ιερό δικαίωμα των δημόσιων λειτουργών στην απεργία; Μήπως η κατάχρηση των δικαιωμάτων (υπογραφές), των όρων εργασίας (προνόμια) και των υποδομών (διακόπτες) που η κοινωνία τους εμπιστεύθηκε να ελέγχουν, τους έχει μετατρέψει σε μικρούς δικτάτορες; Μήπως το δικαίωμα των - όλο και περισσότερων - ανέργων στην εργασία, είναι εξίσου ιερό; Ας σκεφθούν κι εκείνων την πλευρά, όσοι κληθούν να ψηφίσουν στην επόμενη απεργιακή πρόταση της συντεχνίας τους.
Ο Γ. Καραβάνας είναι μέλος της Ε.Ε. της ΔΡΑΣΗΣ
