Όλοι οι ιεροψάλτες, ανεξαιρέτως, αποτελούν βασικό παράγοντα στην τέλεση της θείας λατρείας και η προσφορά τους στο εκκλησίασμα είναι πολύτιμη. Αν, μάλιστα, είναι και καλλικέλαδοι, αν διαθέτουν ορθοφωνία, αν είναι βαθείς γνώστες της Βυζαντινής Μουσικής και διαθέτουν, παράλληλα, το ανάλογο εκκλησιαστικό ήθος, τότε βοηθούν πολύ περισσότερο τους πιστούς, όταν αυτοί δια της προσευχής προσπαθούν να επικοινωνήσουν με το Θεό και να εκφράσουν τις επιθυμίες και τις ευχαριστίες τους προς Αυτόν.
Δυστυχώς, όμως, τέτοιας ποιότητας ιεροψάλτες δε διαθέτει πάρα πολλούς η Εκκλησία μας. Αυτό συμβαίνει γιατί, αν εξαιρέσουμε τους Μητροπολιτικούς ναούς και τους ναούς μεγάλων ενοριών των αστικών, κυρίως, κέντρων, τα πολλά αναλόγια, ελλείψει προσοντούχων, στελεχώνονται από μετριότητες όχι τόσο ως προς το ήθος αλλά όσο ως προς τα φωνητικά τους χαρίσματα και τη μουσική τους κατάρτιση.
Και, επειδή, πάνω από πενήντα χρόνια, με την ιδιότητα του ερασιτέχνη ψάλτη παρακολουθώ εκ του σύνεγγυς, όσα συμβαίνουν σε πολλά ψαλτήρια, δεν το κρύβω ότι σκανδαλίζουν και ενοχλούν αρκετές φορές τους πιστούς οι φάλτσες και άγριες φωνές ψαλτάδων, οι αμανέδες, η επιδειξιομανία και οι εγωισμοί τους, οι αταξίες και οι ψίθυροι, ακόμα και οι ανταγωνισμοί και οι εντάσεις, καμιά φορά, μεταξύ των συμψαλλόντων.
Αυτό, βέβαια, κάθε άλλο παρά μηδενίζει την προσφορά του συνόλου των ιεροψαλτών προς το χριστεπώνυμο πλήρωμα της Εκκλησίας, αν αναλογισθεί, μάλιστα, κανείς ότι η συντριπτική τους πλειοψηφία προσφέρουν τις υπηρεσίες τους είτε αμισθί είτε έναντι ευτελούς αμοιβής.
Κατά την άποψή μου, για να ενισχυθεί το έργο τους και να βελτιωθούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους χάριν του εκκλησιάσματος, θα πρέπει σ’ όλα τα αναλόγια με ευθύνη των πρωτοψαλτών και των ιερέων, να εφαρμόζονται κατ’ αρχήν κανόνες δεοντολογίας, με τη βοήθεια των οποίων να εξασφαλίζεται σ’ αυτά ευταξία και, αν είναι δυνατόν, να μην ανεβαίνει σ΄αυτά, όποιος να’ ναι, προκειμένου να κάνει το κέφι του.
Όποιος, όμως, ανεβαίνει, επειδή είναι δύσκολο χωρίς την ανάλογη προετοιμασία να συμψάλλει με τον πρωτοψάλτη, καλό είναι, εφόσον γνωρίζει, να ισοκρατεί μόνο, για να αποφεύγονται χασμωδίες και φάλτσα, ιδίως όταν ο πρωτοψάλτης αυτοσχεδιάζει.
Αν ο παροδικός ή μόνιμος επισκέπτης του αναλογίου είναι καλύτερος ή της ίδιας ποιότητας με τον πρωτοψάλτη, δεν είναι κακό, με την άδειά του, να του παραχωρείται, πότε-πότε, το δικαίωμα να ψάλλει αυτός και οι άλλοι να ισοκρατούν, χωρίς, ωστόσο να ξεχνά ότι πρέπει να είναι ταπεινός και ότι το αναλόγιο δεν είναι πασαρέλα για επίδειξη φωνητικών προσόντων. Αν, ωστόσο, ο επισκέπτης είναι κατώτερος των προσόντων του πρωτοψάλτη, δεν θα πρέπει να του επιτρέπεται κάτι τέτοιο, γιατί δε χρωστά τίποτε το εκκλησίασμα να υφίσταται τις αρνητικές συνέπειες των αδυναμιών του.
Αν, τέλος, ο πρωτοψάλτης διαθέτει χορό, αυτός να συμψάλλει μαζί του, μόνο όταν προηγείται προετοιμασία∙ διαφορετικά, να ψάλλει μόνο αυτός και όλοι οι άλλοι, αν μπορούν, να ισοκρατούν.
Όλα αυτά, και από μόνα τους, βέβαια, αν εφαρμοσθούν, μπορούν να βελτιώσουν την εικόνα, που παρουσιάζουν πολλά αναλόγια, απαιτούνται, όμως, και ορισμένα κίνητρα, για να προκληθεί και να εκδηλωθεί το ενδιαφέρον περισσοτέρων προσοντούχων για τη στελέχωση των αναλογίων.
Γνωρίζω ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ιεροψαλτών είναι ετεροαπασχολούμενοι και ασκούν, παράλληλα, άλλο επάγγελμα για τα προς το ζην, οπότε πολλοί δεν είναι σε θέση να διαθέτουν, όσο χρόνο χρειάζεται, για να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους.
Γνωρίζω, επίσης, ότι κατά καιρούς τα συνδικαλιστικά τους όργανα διεκδικούσαν, χωρίς επιτυχία, να γίνουν όλοι, οι συνάδελφοί τους υπάλληλοι του Δημοσίου, όπως και οι ιερείς. Ωστόσο, κάτι τέτοιο, κατά την άποψή μου, σε τέτοιους, μάλιστα, χαλεπούς καιρούς δεν είναι σωστό να συμβεί συλλήβδην για όλους τους ιεροψάλτες, προσοντούχους και μη, για ευνόητους λόγους.
Θα μπορούσε, ωστόσο, σε κάθε Μητρόπολη, αν όχι με απόφαση της Πολιτείας, τουλάχιστον με απόφαση της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας, κάποιοι ιεροψάλτες, ύστερα από αντικειμενική και ουσιαστική αξιολόγηση και εφόσον αποδεδειγμένα είναι καταρτισμένοι και προσοντούχοι, να γίνονται αποκλειστικής απασχόλησης και να πληρώνονται, γι’ αυτό, ικανοποιητικά∙ ως εκ τούτου να συμμετέχουν καθημερινά ως μετακλητοί υπάλληλοι σ’ όλες τις εκδηλώσεις της εκκλησίας και να είναι υποχρεωμένοι να έχουν χορό στο αναλόγιο, στον οποίο να διδάσκουν, δωρεάν, τα μυστικά της Βυζαντινής Μουσικής και του εκκλησιαστικού ήθους, χάριν της κατάρτισης περισσοτέρων.
Ίσως, τότε, υπάρξουν πολύ καλύτερες μέρες στα αναλόγια πολλών ιερών ναών και προοπτική για το μέλλον της Βυζαντινής Μουσικής στον τόπο μας.
