Για τον εκλιπόντα καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου θα γραφούν πολλά. Όπως του αξίζει. Και από ειδικούς επιστήμονες αλλά και από πολιτικούς. Ο γράφων, ως απλός αναγνώστης κειμένων του, καίριων αλλά και διαρκούς αξίας, καθοριστικών αλλά και ρηξικέλευθων, παραθέτει μιαν επιλογή αποσπασμάτων από γραψίματά του. Με κριτήρια προφανή. Μικρή αναγνώριση-ευγνωμοσύνη για τον απελευθερωτικό προβληματισμό που χάρισε. Ίσως είναι και μια ανάσα καθαρού αέρα-λογισμού αντίρροπη της δύσπνοιας-αμηχανίας από την κρίση…
Α) Η συγκεκριμένη έκφραση της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή η συμμετοχή του κυρίαρχου λαού στη δημιουργία της συγκεκριμένης βουλήσεως της πολιτείας δεν είναι δυνατή κατά τρόπο άμεσο μέσα στην εκτεταμένη και από τον τεχνικό προβληματισμό προσδιορισμένη σύγχρονη πολιτεία. Η γνώμη προϋποθέτει γνώση, κι όσο πιο περίπλοκο γίνεται το έργο της σύγχρονης εξουσίας, τόσο μειώνεται η δυνατότητα των πολιτών ως σύνολο ν’ αποφασίζουν, δηλαδή να πραγματώνουν άμεσα την κυριαρχική τους ιδιότητα (1).
Β) Τα κέντρα λήψης των αποφάσεων μετακινούνται από τη Βουλή στην κυβέρνηση ή στους επιτελείς των κομμάτων. Έτσι, η Βουλή αρκείται στον ρόλο της απλής καταγραφής των αποφάσεων της λεγόμενης εκτελεστικής λειτουργίας (1).
Γ) Αμφισβητώ την πολιτεία σημαίνει: ελέγχω περιεχόμενα. Σημαίνει: αναζητώ εγκυρότητες που να μην εκτοπίζουν την αμφισβήτηση, αλλά που να προκύπτουν απ’ αυτή. Αμφισβητώ την πολιτεία σημαίνει-μεταξύ άλλων-αίτημα αποκατάστασης των βασικών της νοημάτων. Η σχέση αμφισβήτησης και πολιτείας εκφράζεται μέσα από την ιδεολογία της παιδείας. Εξαρτάται από το πώς απαντούμε στο ερώτημα, αν θέλουμε πολίτες πνευματικά καθοριζόμενους από την πολιτεία ή πολίτες με το δικαίωμα του αέναου ανακαθορισμού της πολιτείας(2).
Δ) Η δύναμη κάθε δημοκρατικής πολιτείας είναι η ενίσχυση των αμφισβητιών της(2).
Ε) Οι πολίτες διαφέρουν ριζικά από τους ιθαγενείς της παλιάς εποχής. Πολιτικά δεν τρώνε ό,τι τους πέφτουν, και κυρίως δεν σκύβουν να το μαζέψουν από χάμω, όταν μάλιστα είναι πεσμένο επίτηδες στη λάσπη.
-Οι πολίτες-πάντως πολλοί-θέλουν να βλέπουν ζωντανές, απτές τις διαφορές μεταξύ πολιτικής και αθλητικής σκέψης(2)
ΣΤ )Ούτε η έννοια του πολιτικού ήθους μπορεί να ορισθεί. Και κανένας μας βέβαια δεν μπορεί να υπαγορεύει στον άλλο τι είναι πολιτικό ήθος. Και για να εξηγούμαστε. Το πολιτικό ήθος δεν διακρίνεται σε προοδευτικό ή συντηρητικό. Το πολιτικό ήθος είναι ένα και δεν αποτελεί προνόμιο μιας μόνο πολιτικής τοποθέτησης. Όμως εδώ συμβαίνει κάτι παρόμοιο που ειπώθηκε κάποτε για την έννοια της πραγματικής ευγένειας. Πραγματική ευγένεια είναι αυτή που φαίνεται μόλις λείψει. Στη Δημοκρατία το ηθικό κριτήριο το παρέχει η κοινή γνώμη κι όχι βέβαια ένα κείμενο, είτε το υπογράφει ένας είτε τριακόσιοι(2).
Ζ ) Η πρώτη διάσταση της Δημοκρατίας είναι η ίδια η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος σε επίπεδο κρατικών θεσμών, η οποία βέβαια στηρίζει τη νομιμοποιητική της ποιότητα σε μια όσο γίνεται ευρύτερη συναίνεση. Η ανάγκη της συναίνεσης για μια πολιτειακή απόφαση είναι η συνέπεια είτε διαφορετικών είτε συγκρουόμενων πολιτικών βουλήσεων μέσα στην κοινωνία(3).
Η) Μια σοβαρή παθολογία της δημοκρατικής διαδικασίας. Το φαινόμενο της εμπορίας των ειδήσεων από τους παράγοντες του αποπροσανατολισμού, οι οποίοι, με την πολλαπλασιαστική δυνατότητα και την αυξημένη βαρύτητα που αποκτούν από τη σύγχρονη τεχνική της επικοινωνίας, περιορίζουν την ορατότητα προσώπων, γεγονότων και πραγμάτων... Τα γεγονότα, ο εκφερόμενος πολιτικός λόγος, το πρόσωπο που εκπροσωπεί έναν θεσμό, συνήθως δεν είναι αυτό που πράγματι είναι αλλά αυτό που θέλουν να εμφανίσουν οι ισχυροί των ΜΜΕ ότι είναι... (3).
Θ) Το εάν μπορέσει η Ευρώπη να οδηγήσει σε μια οικονομική δικαιοσύνη ανάμεσα σε κράτη, κυρίως ανάμεσα στους Ευρωπαίους, ανάμεσα στον Κύπριο και τον Σουηδό, ανάμεσα στον Γερμανό και τον Ρουμάνο, είναι ένα θέμα βαθιάς και μακράς ιστορικής προοπτικής που πρέπει να αρχίσει. Και εν πολλοίς άρχισε. Το γεγονός ότι σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί, είναι ανεπίτρεπτο να θεωρείται δυσμενές κριτήριο για την ευρωπαϊκή εξέλιξη. Η ευρωπαϊκή εξέλιξη είναι μακρά. Επομένως η κρίση μας γι’ αυτήν πρέπει να είναι πιο ήρεμη και να καταλάβουμε ότι υπάρχουν δυο έννοιες χρόνου: ο χρόνος του συγκεκριμένου ανθρώπου και ο χρόνος της Ιστορίας. Η Ευρώπη δεν αξιολογείται στον χρόνο του συγκεκριμένου ανθρώπου που ζει και αξιώνει να δει ο ίδιος την αλλαγή. Αρκεί η αλλαγή να συντελεστεί στην Ιστορία, άσχετα εάν ο συγκεκριμένος άνθρωπος δεν το ζήσει (4).
Ι) Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένα είδος λειψανδρίας και στην Ε.Ε. Αυτό οφείλεται στη λειψανδρία και στο εθνικό πολιτικό προσωπικό. Δηλαδή, η πολιτική διώχνει πολλούς άξιους ανθρώπους. Όχι τόσο ακραία όσο στη χώρα μας, όπου η πολιτική έχει γίνει καθαρά ιδιωτικό και επαγγελματικό θέμα (4).
Κ)Οι άξιοι διαλέγουν άλλους δρόμους γιατί θεωρούν την πολιτική ως αναξιόπιστη απασχόληση(4).
Λ)- Μαθητευόμενοι μάγοι επιλέγονται για ευρωβουλευτές. Έπρεπε να στέλνουν στην Ευρωβουλή ανθρώπους που να μπορούν να λειτουργούν ως πρέσβεις της χώρας(4).
Ελπίζω, την αύρα από την αναψηλάφηση κειμένων του Δημήτρη Τσάτσου, ο οποίος μας άφησε τόσα πολλά, να την χαρεί και ο υπομονετικός αναγνώστης.
Info:
(1)-« Εισηγήσεις Συνταγματικού Δικαίου»-Εκδ. «Παρατηρητής»-1980
(2)-«Αμφισβήτηση»-Τυπογραφείο «Κείμενα»-1986
(3)-«Πολιτικός και Επιστημονικός Λόγος»-Εκδ. «Γαβριηλίδης»-2005
(4)-Συνέντευξη στο «Παρόν»-28-4-2009
