Η φτώχεια ως γνωστόν, φέρνει γκρίνια. Και όχι μόνο. Η ανακοίνωση των πρόσφατων περιοριστικών μέτρων έφερε στην επιφάνεια των γεγονότων από αδικαιολόγητες φραστικές επιθέσεις πολιτικών μέχρι και χειροδικίες «αγανακτισμένων» διαδηλωτών εναντίον συνδικαλιστικών στελεχών. Και όλα αυτά συμβαίνουν ελλείψει του θεσμικού αντίβαρου της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η οποία περιθωριοποιημένη σε ρόλο wallflowers προσπαθεί να συγκολλήσει απλά τα συντρίμμια της, μετά την εκλογική πανωλεθρία που της επιφύλαξαν οι πολίτες. Και όχι άδικα, αφού η ΝΔ, ενώ παρέλαβε το 2004 μία οικονομία με ρυθμό ανάπτυξης πάνω από 4% και έλλειμμα μικρότερο του 3%, παρέδωσε το 2009 ρυθμό ανάπτυξης με αρνητικό πρόσημο, ένα έλλειμμα που προσέγγιζε το 13% και το μισθολογικό κόστος του δημοσίου από 7 δισ. ευρώ το 2004, εκτιναγμένο περίπου στα 14 δισ. ευρώ, χωρίς να λάβει αύξηση στο μεταξύ κανένας δημόσιος υπάλληλος! Αν συνυπολογίσει κανείς και την επισήμως καταγεγραμμένη αναπτυξιακή ακινησία (βλ. μηδαμινή απορρόφηση 3% του ΕΣΠΑ 2007-2013), τότε η εικόνα του οικονομικού «Βατερλό» της χώρας μας το 2009 αναδεικνύεται ανάγλυφη. Δεν είναι τυχαίο που οι πολίτες στην Ελλάδα –και όχι μόνο η Ε.Ε.-αξιώνουν ανοιχτά πλέον την τιμωρία των ενόχων, των όσων δηλαδή συμπεριφέρθηκαν σαν τους μνηστήρες στο παλάτι του Οδυσσέα. Κι εδώ έχει ευθύνη πλέον το πολιτικό σύστημα να αποδείξει ότι με την κατάργηση του νόμου περί ευθύνης υπουργών είναι αποφασισμένο να ακυρώσει το ισχύον αξίωμα που λέει πως «κόρακας κοράκου δεν βγάζει μάτι».
Επί της ουσίας των μέτρων τώρα, προκύπτουν δύο τουλάχιστον ερωτήματα: Ερώτημα πρώτο: Ήταν αναγκαία τα μέτρα; Η απάντηση είναι σαφέστατα ναι, αφού η οικονομία είχε ήδη εκτροχιαστεί. Αρκεί να σκεφθεί κανείς, ότι σε χώρες της Λατινικής Αμερικής με οριακά καλύτερους δείκτες των δικών μας, έχουν ξεσπάσει κατά το παρελθόν πραξικοπήματα! Ή να φέρει στη μνήμη του τα «γυμνά» υπουργικά γραφεία που παρέλαβαν αρκετοί σημερινοί υπουργοί, από τα οποία εμφανώς έλειπαν πίνακες, χαλιά και άλλα χρήσιμα ή διακοσμητικά αντικείμενα! Ανεξάρτητα όμως από την παραπάνω τραγελαφική εικόνα, σε ό,τι αφορά τα μέτρα «αυτά καθ’ αυτά», προκύπτει ένας συμβιβασμός ιδεολογικός σε σχέση με τα ιστορικά και ιδεολογικά προτάγματα του ΠΑΣΟΚ. Συμβιβασμός, ο οποίος, όπως θα έλεγε και ο Β. Ι. Λένιν το 1921- όταν αμφισβητούμενος αναγκάσθηκε να «ιδιωτικοποιήσει» μερικώς το βαλτωμένο κρατικίστικο μοντέλο - είναι ένας «θεμιτός συμβιβασμός», δεδομένου ότι δεν υπάρχουν περιθώρια ορατών εναλλακτικών δυνατοτήτων. Οποιαδήποτε άλλη ερμηνεία θα ήθελε τους κυβερνώντες να είναι είτε σαδιστές, είτε μαζοχιστές! Και το δεύτερο ερώτημα είναι, αν τα μέτρα είναι δίκαια. Εδώ η απάντηση είναι κατηγορηματική: Όχι, σε καμία περίπτωση. Η απόφαση της περιοριστικής πολιτικής δεν αποπνέει δικαιοκρατία και αυτή είναι άλλωστε και η θέση της συντριπτικής πλειοψηφίας των ερωτώμενων πολιτών σε σχετικές δημοσκοπήσεις.
Δεν χρειάζεται όμως να είναι κανείς ειδικός, για να αποφανθεί ότι είναι άδικη η περικοπή των δώρων π.χ. στους εργαζόμενους των 900 ευρώ και ούτε βέβαια η οριζόντια μείωση των εισοδημάτων συνιστά μέτρο δικαιοσύνης κατά την κοινή λογική. Ιδιαίτερα όταν εργαζόμενοι βιώνουν τις ασύμμετρες διαφορές στα μισθολόγια του στενού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα ή –ακόμη χειρότερα- όταν γνωρίζουν τους συντεχνιακούς και απαράδεκτους λόγους που επέτρεψαν τη διαμόρφωση αυτών των ανισορροπιών, ελέω μιας κακώς νοούμενης ανοχής που επέδειξαν διαχρονικά οι κυβερνήσεις.
Η κριτική γίνεται ακόμη αυστηρότερη, όταν αναλογίζεται κανείς τα μισθολόγια των 600 ή 700 ευρώ του ιδιωτικού τομέα, τη μερική απασχόληση, όταν αναφέρεται στους μικρομεσαίους και αυτοαπασχολούμενους που αναγκάζονται να «κατεβάσουν ρολά» ή όταν η σκέψη πάει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν το φάσμα της ανεργίας.
Η κρίση όμως –εκτός του ότι συνιστά μέγα κοινωνικό πρόβλημα- θα έπρεπε να είναι μία ευκαιρία, πρώτον η κυβέρνηση να στείλει άμεσα ένα σαφές μήνυμα στο εσωτερικό της χώρας, ότι θα πληρώσουν οι πραγματικά παχυλά αμειβόμενοι και οι μόνιμα φοροδιαφεύγοντες και δεύτερον, ότι ήρθε η ώρα ενός νέου μισθολογίου που θα είναι επιτέλους λογικό και δίκαιο, τόσο στον δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Εν πάση περιπτώσει σε ό,τι αφορά στη φορολογία, δεν μπορεί να είναι στο απυρόβλητο μεγαλογιατροί και μεγαλοδικηγόροι, ευημερούσες επιχειρήσεις και τράπεζες με πραγματικά υπερκέρδη. Αυτό φαίνεται πως το έχει ανάγκη η κοινωνία, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς ότι ο ρόλος της ψυχολογίας είναι καθοριστικός για την επιτυχή εφαρμογή μιας οικονομικής πολιτικής.
Ήρθε όμως και η ώρα να καταπολεμηθεί η διαφθορά όχι μόνο σε πολιτικό, αλλά σε χαμηλότερα επίπεδα της διοίκησης. Γνωρίζουν –ή θα όφειλαν να γνωρίζουν- οι κυβερνώντες τις υπηρεσίες εκείνες που λειτουργούν με στεγανά και είναι καιρός να ληφθούν κατάλληλα και αποδοτικά μέτρα, χωρίς να «ενοχοποιείται» συλλήβδην το σύνολο του δημόσιου τομέα.
Για να επανέλθουμε όμως, η αδικία των μισθολογικών μέτρων και το ταχύ προσδοκώμενο αποτέλεσμα, δεν είναι εικόνα μονοδιάστατη. Γι αυτό προκύπτει αμείλικτο το ερώτημα: Τι θα γίνει μεσοπρόθεσμα με τα υπόλοιπα έσοδα, αν η αγορά στεγνώσει εξαιτίας της περιοριστικής εισοδηματικής πολιτικής;
Νομοτελειακά, η εξουθενωμένη αγοραστική δύναμη, οδηγεί τις λοιπές προβλεπόμενες κρατικές εισπράξεις στο ναδίρ. Άρα και σε ανακύκλωση ίσως της οικονομικής καχεξίας;
Ήδη, ο γνωστός οικονομολόγος Στίγκλιτς -σε αντίθεση με τους «γραφειοκράτες» της Ε.Ε.- απεφάνθη δημόσια ότι τα μέτρα στην Ελλάδα κινούνται σε διαμετρικά αντίθετη της πρέπουσας φορά. Και βέβαια, εννοείται ότι με τα σημερινά μέτρα, πάει περίπατο και ο…Κέινς.
Και ενώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι η κυβέρνηση έπαθε ίσως ένα είδος vertigo, παραγνωρίζουν προφανώς, ότι ακόμη και η διάθεση χρημάτων στην αγορά προκειμένου αυτή να θερμανθεί, θα επέφερε λιγοστά αποτελέσματα στη χώρα μας, αφού η εσωτερική κατανάλωση, «διοχετεύει» χρήματα στο εξωτερικό, δεδομένου ότι ως χώρα εισάγουμε τα περισσότερα προϊόντα που καταναλώνουμε. Άρα απαιτείται μία συντονισμένη προσπάθεια που θα αναβαθμίσει μεσοπρόθεσμα την παραγωγικότητα και θα βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών επιχειρήσεων. Απαιτείται όμως σήμερα κιόλας μία συμφωνία με εκείνους τους επιχειρηματικούς παράγοντες, οι οποίοι δίχως αίσθημα στοιχειώδους κοινωνικής συνευθύνης –και εθνικής συνείδησης θα προσέθετε κανείς- πωλούν ακριβότερα τα προϊόντα τους στη χώρα μας από ό,τι στο εξωτερικό.
Συν τοις άλλοις, θα πρέπει να ενεργοποιηθεί τάχιστα ο ελεγκτικός μηχανισμός, διότι οι απανωτές και αναίτιες ανατιμήσεις σε καύσιμα και είδη πρώτης ανάγκης δημιουργούν ένα επιπρόσθετο κλίμα ασφυξίας στην αγορά και αγανάκτησης στην κοινωνία.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να προστεθεί και η αναπτυξιακή παράμετρος. Παρά τον επείγοντα και επιτακτικό χαρακτήρα που έχει εκ των πραγμάτων μία εισπρακτική πολιτική, μία κυβέρνηση που λειτουργεί με συνοχή πρέπει να θέτει ταυτόχρονα σε λειτουργία όλα τα αναπτυξιακά εργαλεία που διαθέτει. Το ΕΣΠΑ έστω. Μόλις στις αρχές του μήνα το υπουργείο Οικονομίας έθεσε σε διαβούλευση την πρόθεσή του να απλουστεύσει τους κανόνες διαχείρισης του προγράμματος. Κίνηση αργοπορημένη, αλλά στη σωστή κατεύθυνση.
Ας ξεφύγουμε για λίγο όμως από τα εσωτερικά της χώρας, για να αντικρίσουμε το πρόβλημα με την πραγματική του διάσταση. Είναι περισσότερο από σαφές ότι η χώρα πλήττεται από τους απανταχού κερδοσκόπους. Επόμενο είναι λοιπόν η κυβέρνηση να θέλει να καταστήσει σαφές ότι χρειάζεται την ευρωπαϊκή ασπίδα και τη διεθνή στήριξη μέσω μιας θεσμικής θωράκισης. Προς τα εκεί κατατείνουν οι προσπάθειές της. Είναι επίσης αντιληπτό ότι η προσωρινή αποδυνάμωση του ευρώ, με χτυπήματα της Ελλάδας σήμερα και ποιος ξέρει ποιας χώρας αύριο, ευνοεί πρόσκαιρα ορισμένες οικονομίες του ευρωπαϊκού βορρά που διαθέτουν συγκριτικά πλεονεκτήματα στον μεταποιητικό τομέα με εξαγωγικό προσανατολισμό, επιτρέπουν όμως έτσι τον εκφυλισμό των ευρωπαϊκών «κεκτημένων» της πολυδιαφημισμένης σύγκλισης και συνοχής. Και επειδή ουδείς μπορεί να προεξοφλήσει τον χρόνο τερματισμού της ύφεσης, η παράταση της σημερινής κατάστασης πιθανότατα θα αποτελέσει δυσεπίλυτο γρίφο αργότερα, που θα απαιτεί σκληρότερες λύσεις των σημερινών για τις περισσότερες χώρες και όχι μόνο για την Ελλάδα.
Τα παραπάνω δεν συνιστούν μόνο αντικείμενο φιλοσοφικής προσέγγισης, αλλά θα πρέπει να είναι μέρος μιας επίμονης ατζέντας της χώρας μας προς τους Ευρωπαίους εταίρους. Όπως επίσης και η επιβολή επιτέλους κανόνων στα ανέλεγκτα μοντέρνα οικονομικά εργαλεία της άυλης οικονομίας, όπως είναι τα κερδοσκοπικά hedge funds. Είναι απολύτως ερμηνεύσιμη η στάση του City του Λονδίνου και της Wall Street των ΗΠΑ που δεν θέλουν τον έλεγχο αυτών των νέων «καταλυτών» των οικονομιών, ωστόσο είναι ακατανόητη η απάθεια των υπόλοιπων χωρών που εξακολουθούν να πορεύονται με λογικές και οικονομικές πολιτικές του περασμένου αιώνα!
Σε κάθε περίπτωση για να επανέλθουμε στα δικά μας, στη χώρα μας πρέπει να εμπεδωθεί με πράξεις το αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης και ταυτόχρονα να κινητοποιηθούν όλοι οι δυνατοί μηχανισμοί για την παραγωγή αναπτυξιακού αποτελέσματος. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα σύνθετο και δύσκολο εγχείρημα που αποτελεί και το μεγαλύτερο διακύβευμα της κυβερνητικής προσπάθειας. Με θετικό δεδομένο ως σήμερα τη γενναιότητα της αναγνώρισης λαθών και την υπόσχεση για επανόρθωση από την πλευρά της κυβέρνησης, είμαστε υποχρεωμένοι να πορευθούμε με την αισιόδοξη εκδοχή, ότι ενώ τα μέτρα έχουν τον κατεπείγοντα χαρακτήρα, θα είναι προσωρινά, μέχρι την έξοδο από την κατάσταση έκτακτης ανάγκης στην οποία έχουμε περιέλθει ως χώρα.
