Ως γνωστόν, η προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος δεν ήταν προϊόν στρατιωτικής αναμέτρησης μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αλλά διαπραγματεύσεων στο Συνέδριο του Βερολίνου, το καλοκαίρι του 1878, και έληξαν με την υπογραφή της Ελληνοτουρκικής Σύμβασης Προσάρτησης του 1881. Η Σύμβαση αυτή κατοχύρωνε στο έπακρο τα υφιστάμενα δικαιώματα των τσιφλικάδων, καθώς αναγνώριζε την πλήρη κυριότητά τους στις γαίες που κατείχαν, με αποτέλεσμα οι κολίγοι να χάσουν και αυτά ακόμη τα πατροπαράδοτα δικαιώματά τους, όπως αυτά κατοχυρώνονταν με βάση τα γνωστά διατάγματα Τανζίματ του 1839 και Χάτι Χουμαγιούμ του 1856 της Υψηλής Πύλης καθώς και με το νόμο «περί γαιών» του 1858 που συνόψιζε και κωδικοποιούσε όλες τις μέχρι τότε ισχύουσες διατάξεις, νομικές ρυθμίσεις που συνέβαλαν κάπως στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των αγροτών της Θεσσαλίας.
Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας το μεγαλύτερο μέρος των τσιφλικιών, με εξαίρεση τις ελάχιστες εκτάσεις του Δημοσίου, περιήλθαν κυρίως υπό τον έλεγχο Ελλήνων του εξωτερικού, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι την αποχώρηση των Τούρκων γαιοκτημόνων, αγόρασαν τεράστιες εκτάσεις. Οι νέοι αυτοί γαιοκτήμονες, αν και έγιναν ιδιοκτήτες γής, συνέχιζαν να ζούν στις μεγάλες πόλεις στο εσωτερικό ή και στο εξωτερικό, αναθέτοντας τη διαχείριση των τσιφλικιών σε επιστάτες, κυρίως Αλβανούς, οι οποίοι συμπεριφέρονταν με ιδιαίτερη σκληρότητα στους κολίγους. Αντί της απελευθέρωσης οι κολίγοι της Θεσσαλίας βρέθηκαν αντιμέτωποι με το κνούτο του επιστάτη.
Τόσο ο εκσυγχρονισμός της χώρας όσο και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης των αγροτών της Θεσσαλίας καθιστούσαν αναγκαία την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Οι κυβερνήσεις, ωστόσο, της εποχής εκείνης δεν προχώρησαν στην επίλυση του προβλήματος, επιδεινώνοντας ολοένα και περισσότερο την κατάσταση των κολίγων. Οι ελπίδες τους ότι το Στρατιωτικό Κίνημα του Γουδιού, στις 15 Αυγούστου 1909, και ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» θα προχωρήσει στην απαλλοτρίωση και στη διανομή των τσιφλικιών, διαψεύστηκαν. Οι κυβερνήσεις που ακολούθησαν το Στρατιωτικό Κίνημα, όχι μόνον δεν δικαίωσαν τα αιτήματα των κολίγων, αλλά αντίθετα, έδωσαν εντολή στις στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις να αντιμετωπίσουν με κάθε τρόπο, ακόμη και με τη χρήση βίας, τις διαδηλώσεις και τα συλλαλητήρια διαμαρτυρίας των αγροτών.
Οι αγροτικοί Σύλλογοι Καρδίτσας, Τρικάλων και Λάρισας ήταν, ωστόσο, αποφασισμένοι να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους ζητώντας επιτακτικά από την τότε κυβέρνηση να προχωρήσει στην απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Έτσι, στις 27 Φεβρουαρίου 1910 οργανώθηκε το πρώτο αγροτικό συλλαλητήριο στην Καρδίτσα με τη συμμετοχή κοντά δέκα χιλιάδων αγροτών. Την 1η Μαρτίου περίπου τετρακόσιοι αγρότες οπλισμένοι με γκράδες σταμάτησαν, σε μικρή απόσταση από το σταθμό, το Λαρισαϊκό Σιδηρόδρομο, απειλώντας, πώς, αν δεν γίνει η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών, θα καταστρέψουν τις γραμμές.
Αποφασισμένοι, οι κολίγοι του θεσσαλικού κάμπου, να διεκδικήσουν τη γή τους, προγραμμάτισαν για τις 6 Μαρτίου 1910 παναγροτική συγκέντρωση στη Λάρισα και στη συνέχεια παναγροτικά συλλαλητήρια στην Καρδίτσα, τα Τρίκαλα και τα Φάρσαλα. Ενώ στην αρχή είχαν αποφασίσει να κατεβούν όλοι οπλισμένοι, προκειμένου να αμυνθούν, αν δεχθούν επίθεση από τις στρατιωτικές και αστυνομικές δυνάμεις, τελικά πείστηκαν από τους δημάρχους των χωριών να διαδηλώσουν ειρηνικά.
Πρώτοι έφτασαν στη Λάρισα οι κολίγοι των Δήμων Κραννώνος, Συκουρίου και Ογχήστου. Κοντά χίλιοι κολίγοι από τα χωριά του κάμπου συγκεντρώθηκαν, άοπλοι, κοντά στις γραμμές του τραίνου Βόλου – Λάρισας στο χωριό Κιλελέρ. Σαν έφτασε το τραίνο,θέλησαν να ανεβούν, χωρίς εισιτήριο, για να πάνε στη Λάρισα, προκειμένου να συμμετάσχουν στην παναγροτική συγκέντρωση. Ο διευθυντής των Θεσσαλικών Σιδηροδρόμων Πολίτης διέταξε το προσωπικό του τραίνου να κατεβάσουν «αυτό το σκυλολόι, αυτά τα κτήνη», όπως χαρακτήριζε τους αγρότες, οι οποίοι εξοργισμένοι άρχισαν να λιθοβολούν το τραίνο. Αυτή ήταν και η αφορμή για το αιματοκύλισμα που ξέσπασε. Δύο νεκροί αγρότες και πολλοί τραυματίες ήταν το αποτέλεσμα της σύγκρουσης, καθώς, ύστερα από εντολή του Πολίτη, οι στρατιώτες που συνόδευαν το τραίνο, άνοιξαν πύρ εναντίον των αμυνόμενων αγροτών. Οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν στον επόμενο σταθμό του τραίνου, στο Τσουλάρ, όπου ακόμη ένας αγρότης έπεσε νεκρός, ενώ υπήρξαν και δεκαέξι ακόμη τραυματίες.
Στην ίδια την πόλη της Λάρισας, η κατάσταση υπήρξε εκρηκτική. Χιλιάδες κολίγοι πλημμύρισαν την κεντρική Πλατεία, προβάλλοντας τα αιτήματά τους για απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Όμως ο στρατός θα επέμβει, αφήνοντας στους δρόμους δύο ακόμη νεκρούς αγρότες. Τελικά και παρά την απαγόρευση, η συγκέντρωση και το συλλαλητήριο στην πόλη έγιναν. Οι αγρότες εξέδωσαν ψήφισμα με τα αιτήματά τους, το οποίο και απέστειλαν στην κυβέρνηση των Αθηνών. Η εξέγερση του Κιλελέρ, το Μάρτιο του 1910, άνοιξε δυναμικά το δρόμο για την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας, η οποία και ολοκληρώθηκε, τελικά, μόλις το 1923 !
Σημαντική σε ό,τι αφορά την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας υπήρξε η συμβολή του πρωτοπόρου της Αγροτικής Ιδέας και Πρωτομάρτυρα του Αγροτικού Κινήματος Μαρίνου Αντύπα, από το χωριό Φερεντινάτα της Κεφαλονιάς, ενός από τους πρώτους σοσιαλιστές στη χώρα μας, ο οποίος δολοφονήθηκε από τον Ιωάννη Κυριακό, τη νύχτα της 8 προς 9 Μαρτίου 1907, στο χωριό Πυργετός της Λάρισας, ύστερα από εντολή των τσιφλικάδων της Θεσσαλίας.
Σήμερα, εκατό χρόνια από την εξέγερση του Κιλελέρ, οι αγρότες της χώρας μας αντιμετωπίζουν και πάλι, αν και διαφορετικού είδους, προβλήματα. Η κατασπατάληση των επιδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο όνομα της ψηφοθηρικής πολιτικής των μεγάλων κομμάτων και η έλλειψη αγροτικής πολιτικής με προοπτική και σε βάθος χρόνου, οδήγησαν και πάλι την ελληνική ύπαιθρο σε αδιέξοδο. Οι επίσημοι πανηγυρισμοί και μόνον δεν επαρκούν για να τιμήσουμε τους νεκρούς κολίγους της εξέγερσης του Κιλελέρ.
* Ο Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
