Κάθε ιστορική εποχή διαμορφώνει τα δικά της κοινωνικά πρότυπα με βάση το ιδεώδες που επικρατεί τότε. Στην ομηρική εποχή π.χ. τα κοινωνικά πρότυπα ήταν επηρεασμένα από το ηρωικό ιδεώδες, στην κλασική Αθήνα από το ιδεώδες της καλοκαγαθίας, στη Σπάρτη και στη Ρώμη από το πολιτειακό ιδεώδες, στο Μεσαίωνα από το εκκλησιαστικό, στην Αναγέννηση από το ανθρωπιστικό, στο Διαφωτισμό από το νοησιαρχικό και στους δύο τελευταίους αιώνες από το «χρησιμοθηρικό» ιδεώδες. Ποια πρότυπα επικρατούν σήμερα και ποιο ιδεώδες τα διαμορφώνει;
Κατ' αρχάς είναι αμφίβολο αν υπάρχουν σήμερα κοινωνικά πρότυπα. Αν δεχτούμε ότι υπάρχουν, αυτά σίγουρα προέρχονται από το χώρο του θεάματος και είναι διαποτισμένα από το ευδαιμονικό «ιδεώδες». Τα πρότυπα αυτά τα διαμορφώνουν και τα προβάλλουν τα Μ.Μ.Ε. Ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές, τηλεπαρουσιαστές, άτομα που σταδιοδρομούν στο πάλκο και στην πασαρέλα, προβάλλονται συχνά και συστηματικά από τα Μεσσία, αποκτούν πολύ γρήγορα δόξα και χρήμα και γίνονται είδωλα θαυμασμού και λατρείας. Αντίθετα, τα άτομα άλλων κοινωνικών ομάδων, που αποτελούν τα θεμέλια και τους πυλώνες της κοινωνίας, παραμένουν στην αφάνεια και την ανωνυμία.
Στην αλλοπρόσαλλη κοινωνία μας οι μόνοι προνομιούχοι σήμερα είναι όσοι ασχολούνται με το θέαμα και την ψυχαγωγία. Τα άτομα αυτά συνδυάζουν μεγάλη δημοτικότητα και υψηλές αμοιβές, ασύγκριτα υψηλότερες από τις αμοιβές άλλων κοινωνικών ομάδων που υπηρετούν σημαντικότερους τομείς της κοινωνικής ζωής, όπως είναι π.χ. οι τομείς της υγείας και της παιδείας. Έτσι, παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο η δεξιοτεχνία του χεριού ενός γιατρού χειρουργού να θεωρείται υποδεέστερη από τη δεξιοτεχνία του ποδιού ενός ποδοσφαιριστή, παρότι το χέρι του πρώτου σώζει ανθρώπινες ζωές, ενώ το πόδι του δεύτερου απλά προσφέρει θέαμα και ψυχαγωγία. Με τα ισχύοντα αξιολογικά κριτήρια δεν φαίνεται καθόλου παράξενο που τα τσαλίμια των ποδοσφαιριστών, οι λαρυγγισμοί των τραγουδιστών, τα φληναφήματα των τηλεπαρουσιαστών και τα λικνίσματα των κοριτσιών της πασαρέλας θεωρούνται προσόντα σπουδαιότερα από την επιστημοσύνη των γιατρών, την αξιοσύνη των εκπαιδευτικών και όλων εκείνων που μοχθούν καθημερινά στους χώρους της παραγωγής και της επιστήμης για να μην στερηθεί η κοινωνία από τα αναγκαία υλικά και πνευματικά αγαθά της.
Τα παράδοξα αυτά κοινωνικά φαινόμενα είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εποχής μας. Η αντιστροφή της κλίμακας των κοινωνικών αξιών και τα εκφυλιστικά φαινόμενα που παρατηρούνται στα κοινωνικά ήθη οδηγούν την κοινωνία αργά αλλά σταθερά σε παρακμή και αποσύνθεση. Στην αμοραλιστική εποχή μας το μόνο που σκέπτεται ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πώς θα «πιάσει την καλή» και μάλιστα όσο γίνεται γρηγορότερα και με λιγότερο κόπο. Το «ιδεώδες» του ευδαιμονισμού επικρατεί σήμερα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη και παρασύρει τον άνθρωπο στον εύκολο πλουτισμό, στην κατάκτηση υψηλών θέσεων και αξιωμάτων και στην απόκτηση δύναμης και φήμης έναντι οιουδήποτε ηθικού τιμήματος. Ιδέες, αξίες και αρχές θυσιάζονται όλες στο βωμό του χρήματος, της δόξας και της εξουσίας. Όσοι εξακολουθούν ακόμα να πιστεύουν σε πρότυπα αρετής και ήθους χαρακτηρίζονται ρομαντικοί και αφελείς.
Μπορεί όμως μια κοινωνία να πάει μπροστά με τέτοια κοινωνικά πρότυπα; Μπορεί να στηρίζει την πρόοδο και την ευημερία των πολιτών της σε τέτοιες κοινωνικές αξίες και ηθικές αρχές; Η απάντηση, βέβαια, είναι όχι. Πάντως, αν και όταν αποφασίσει να κάνει ένα καινούργιο ελπιδοφόρο ξεκίνημα, έναν όρο απαρέγκλιτα πρέπει να τηρήσει. Το ξεκίνημα αυτό να έχει ως βάση και αφετηρία την παιδεία.
