Τα Χριστούγεννα, είναι η μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης και τα γενέθλια της θρησκείας μας.
Η Γέννηση του Θεανθρώπου και το αληθινό πρόσωπο του Χριστού, απασχόλησαν για πολλά χρόνια τους επιστήμονες, τους ζωγράφους, τους συγγραφείς και ποιητές, αλλά και τους απλούς ανθρώπους, που δημιούργησαν τα ανεπανάληπτα ήθη και έθιμα.
Βέβαια, η έλευση του Μεσσία είχε προβλεφθεί από τους αρχαίους λαούς, αφού στην ψυχή ορισμένων ανθρώπων και στο νου τους, είχε έρθει ένα είδος θείας αποκαλύψεως. Ακριβώς τούτη η αποκάλυψη φαίνεται στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, στους τραγικούς ποιητές και τους σοφούς.
Ο σοφός Σόλων είπε: «Κάποτε θα έρθει ο Θεός και χωρίς αμαρτίες θα λάβει σάρκα και οστά και θα καταργήσει τη φθορά των Παθών και σε κάποιο ύψος θα κρεμασθεί».
Ο Πλάτων τονίζει: «Θα έρθει αυτός ο Λυτρωτής, ο οποίος θα απογυμνωθεί από όλα, εκτός από τη δικαιοσύνη και οι άνθρωποι θα το θεωρήσουν άδικο. Ο δίκαιος αυτός θα μαστιγωθεί, θα φλογισθεί στα μάτια από το πάθος του Σταυρού».
Ο δε Σωκράτης λέγει: «Αθηναίοι, κοιμηθείτε, ώσπου θέλει μια μέρα να σας ξυπνήσει από το βαθύ ύπνο, αυτός που θα σας λυπηθεί και θα σας αφυπνίσει για να σας σώσει».
Σύμφωνα με τους επιστήμονες ο Χριστός γεννήθηκε το έτος 747 του ρωμαϊκού ημερολογίου, δηλαδή επτά χρόνια πριν από το έτος μηδέν του δικού μας ημερολογίου. Από τη νύχτα της γεννήσεως του Μεσσία και ύστερα, μετρούμε τα χρόνια της ιστορίας μας.
Τα Χριστούγεννα και τα Φώτα, γιορτάζονταν μαζί στις 6 Ιανουαρίου, ως πρώτη μέρα της μεσσιανικής παρουσίας του Χριστού και ως Πρωτοχρονιά για τους Χριστιανούς, όταν οι ισχυροί ακόμα ειδωλολάτρες άρχιζαν το χρόνο τους την 1η Ιανουαρίου. Στις 25 Δεκεμβρίου κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο, γιόρταζαν οι ειδωλολάτρες τα γενέθλια του Θεού Ήλιου και του Μίδρα, που οι Χριστιανοί δεν τα δέχονταν.
Πρώτοι όμως οι Δυτικοί χώρισαν την παρουσία του Χριστού στα μέσα του 4ου αιώνα, σε Γέννηση 25 Δεκεμβρίου και σε Βάπτιση 6 Ιανουαρίου και με τον τρόπο αυτό κύκλωσαν την ειδωλολατρική Πρωτοχρονιά, που της έδωσαν το χριστιανικό περιεχόμενο της Περιτομής.
Ο ελληνικός ορθόδοξος λαός μας, έχει δημιουργήσει μια πληθώρα από ήθη-έθιμα, που στολίζουν σχεδόν όλο το δωδεκαήμερο. Πολλά έθιμα χάθηκαν και πολλά υπάρχουν και σήμερα σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας.
Η νύχτα της Γέννησης του Κυρίου στη Βηθλεέμ, έκανε τον θυμόσοφο ελληνικό λαό να πλάσει ένα τραγούδι για τη Θεοτόκο:
«Κυρά Θεοτόκο εκοιλοπόνα / εκοιλοπόνα και παρεκάλιε/ βοηθήστε με αυτήν την ώρα/ τη βλογημένη και δοξασμένη».
Την παραμονή των Χριστουγέννων σε πολλά μέρη έσφαζαν τους οικόσιτους χοίρους, που έτρεφαν για το σκοπό αυτό όλη τη χρονιά.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στα ορεινά χωριά οι μέρες της προετοιμασίας ήταν σωστό πανηγύρι, αφού μετείχαν όλοι και κυρίως παιδιά. Οι σφαχτιάδες, με ειδικό μαχαίρι έσφαζαν τους χοίρους και αφού έκαναν ένα σταυρό, έριχναν κάρβουνα αναμμένα με θυμίαμα. Με το αίμα του χοίρου σχημάτιζαν στο μέτωπο του παιδιού ένα σταυρό ή το χρησιμοποιούσαν για άλλες μαγικές θεραπευτικές ιδιότητες.
Η χοιροσφαγία, ήταν αρχαία ουσιαστική εκδήλωση προς τιμή του Κρόνου, που διατηρήθηκε και στους Βυζαντινούς χρόνους και στα κατοπινά χρόνια.
Τη βάση όλης της πλούσιας χριστουγεννιάτικης ευωχίας αποτελεί το Χριστόψωμο. Τη μορφή, το σχήμα και το στολισμό του ψωμιού, που είναι προς τιμή του Χριστού, την κανονίζουν οι τοπικές συνήθειες. Στο κέντρο του ψωμιού δεσπόζει ο σταυρός και στα άκρα τοποθετούν οι νοικοκυρές αμύγδαλα και καρύδια, σύμβολα παραγωγής.
Εξάλλου η διακόσμηση στηρίζεται και στο επάγγελμα κάθε οικογένειας. Το πιο εντυπωσιακό Χριστόψωμο, ήταν αυτό που έκαναν και συνεχίζουν και σήμερα οι Σαρακατσάνες νοικοκυρές. Αυτό είχε ολόκληρες παραστάσεις στην επιφάνεια από την ποιμενική ζωή. Άλλωστε, οι Σαρακατσάνοι, θεωρούν τα Χριστούγεννα καθαρά ποιμενική γιορτή και είναι υπερήφανοι γιατί ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε τσοπάνηδες και ζωντανά.
Σε ορισμένα νησιά έκαναν και κάνουν και σήμερα τη λεγόμενη Χριστοπαραμονιάτικη κουλούρα και την κόβουν στις δώδεκα τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων.
Ο πατέρας, ως αρχηγός της οικογένειας ραντίζει με κλωνί ελιάς, με λάδι και κρασί την κουλούρα και μ’ αυτό τον τρόπο ευλογούνται τα ευλογημένα από το Θεό προϊόντα: σίτος, έλαιον και οίνος. Εξάλλου, το Χριστόψωμο, όπως και την κουλούρα ο πατέρας το κόβει και το μοιράζει στα μέλη. Υπήρχε παλιό έθιμο, όπου έπρεπε να περάσει ο παπάς για να μοιράσει την κουλούρα στα μέλη της οικογένειας.
Στην περιοχή της Μακεδονίας, βάζουν το βράδυ της παραμονής το Χριστόψωμο πάνω στο τραπέζι και δίπλα του ένα ποτήρι με κρασί και το θυμιατό. Όση ώρα ο πατέρας θυμιάζει το σπίτι, τη στάνη, το χωράφι, γυρίζει σπίτι και δίνει να πιει από το κρασί με τις μπουκιές του Χριστόψωμου, πρώτα στη γυναίκα του και μετά στα παιδιά του. Αυτό το γεγονός αποτελεί ένα είδος Θείας Κοινωνίας.
Οι καλικάντζαροι ήταν μια άλλη εθιμική εκδήλωση του λαού μας, αφού πίστευε ότι εμφανίζονται τα Χριστούγεννα και φεύγουν τα Θεοφάνεια με τον αγιασμό των υδάτων. Για να αντιμετωπισθούν τα δαιμονικά αυτά όντα, πίστευαν οι άνθρωποι ότι πρέπει όλο το δωδεκαήμερο να καίει στο τζάκι ένα χοντρό κούτσουρο.
Η δοξασία αυτή στην περιφέρεια Ελασσόνας είχε και μια άλλη προέκταση. Με τη φωτιά αυτή πίστευαν ότι ζεσταινόταν ο νεογέννητος Χριστός και η λεχώνα Παναγία.
Βέβαια πολλά χριστουγεννιάτικα έθιμα ξεπερνούν τα σύνορα του χρόνου και τόπου και φτάνουν σε πολλούς λαούς της οικουμένης. Το χριστουγεννιάτικο δένδρο, που ο στολισμός του μέσα στο καταχείμωνο λαμπρύνει την οικογενειακή ατμόσφαιρα, άλλοτε με το αστέρι που είδαν οι Μάγοι, συμβολίζει το δένδρο της ζωής και άλλοτε με το αχυρένιο αγγελάκι. Το έθιμο αυτό συμβολίζει την Περσεφόνη της αρχαιότητας και τη Δήμητρα. Για τους Χριστιανούς συμβολίζει την ευκαρπία της γης. Όλα, όμως, ανήκουν μέσα στη σφαίρα των δοξασιών, που πολλά κληροδοτήθηκαν από την αστείρευτη παράδοση. Το συνηθισμένο κλαδί του γκι, θυμίζει την παράδοση των Δρυϊδών που δεν επέτρεπαν να ακουμπήσει το γκι το έδαφος, γιατί θα έχαναν τη δύναμη της θεραπείας της στειρότητας.
Παλιά και νέα έθιμα των Χριστουγέννων έσμιξαν μέσα σε διάφορα πολιτιστικά στοιχεία και έκαναν τις παραδόσεις και δοξασίες. Πολλά ήθη, έθιμα, προλήψεις και δεισιδαιμονίες είναι δεμένα με το δωδεκαήμερο των εορτών και με την Αγία Νύχτα της Γεννήσεως του Θεανθρώπου. Η νύχτα αυτή, που καθιερώθηκε ως στιγμή ειρήνης και αγάπης των λαών, αφού το μήνυμα ακριβώς αυτό έφερε και ο Μεσσίας μας. «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη...», με τις αγγελικές ψαλμωδίες.
Έτσι, ο Θεός ντύθηκε την ανθρώπινη σάρκα και μπήκε στον κόσμο με μοναδικό στόχο τη μεταμόρφωσή του και τη μεταλλαγή του. Το ιλαρό φως της λαμπρής γνώσης έρχεται από τον ίδιο το Χριστό, όχι μέσα στα εθνικά σύνορα των Εβραίων, αλλά σε μια παγκόσμια κλίμακα.
Η παρουσία του Θεανθρώπου άγγιξε τον πονεμένο, τον φτωχό, τον τυφλό, τον πλούσιο, τον τελώνη, τον άδικο, το φυλακισμένο και τον πρόσφερε τη δροσιά της ολόπλευρης και ολοκληρωτικής Αγάπης Του.
Έφερε στον άνθρωπο το «ευ είναι» και συνάμα το «αεί είναι», τοποθετώντας τον στη θέση του πρώτου Αδάμ, πριν από την πτώση. Ανακαίνιση με την ενσάρκωσή του και τη φανέρωσή του το «κατ’ εικόνα και ομοίωση» και έδιωξε τη φθορά, βάζοντας στη θέση την αφθαρσία.
Έτσι, λοιπόν, η Αγία τούτη Νύχτα, τοποθετήθηκε στο μεσάζοντα χρόνο, από το χειμωνιάτικο στον ανοιξιάτικο ήλιο, σύμβολο ενός φωτός και μιας νέας ελπίδας ζωής, από τη βρεφική παρουσία του Θεού. Όλα τα βρέφη είναι «εν δυνάμει Θεοί», πολύ δε περισσότερο όταν σημαδεύονται από μια θεϊκή προέλευση και μ’ ένα Πανανθρώπινο προορισμό. Τούτη η Άγια Νύχτα και όλες οι άγιες μέρες με τα έθιμα και τις παραδόσεις, υψώνουν το Χριστιανό σ’ ένα χαρμόσυνο πανηγύρι με τον υπέροχο ύμνο που ακούγεται στις εκκλησίες μας: «Χριστός γεννάται, δοξάσατε, Χριστός εξ’ ουρανών, απαντήσατε. Χριστός επί γης υψώθητε».
* Ο κ. Απόστολος Ποντίκας, είναι δάσκαλος, καθηγητής, πτυχιούχος πολιτικών επιστημών, σχολικός σύμβουλος θεολόγων.
