Ο άνθρωπος από την ύπαρξή του, δημιουργεί ένα δίκτυο από παραδόσεις τις οποίες και αναθεωρεί όταν τα ευεργετικά τους αποτελέσματα παύουν να αποδίδουν. Χωρίς αυτές τις παραδόσεις δεν υπάρχει πολιτισμός ενώ χωρίς την αργή μεταβολή τους δεν υπάρχει πρόοδος. Και η δυσκολία έγκειται στην επίτευξη μιας ισορροπίας ανάμεσα στη σταθερότητα και την εξέλιξη, την εναλλαγή.
Στη σύγχρονη εποχή επικρατεί μια ανισορροπία, αποτέλεσμα της απότομης τεχνολογικής εξέλιξης σε συνδυασμό με την ενίσχυση του καπιταλισμού. Μετά μάλιστα από την αποτυχία του υπαρκτού σοσιαλισμού, στην πολιτική δύσκολα πλέον διαχωρίζεται το «προοδευτικό» από το «συντηρητικό» καθώς οι αντιθέσεις έχουν περισσότερο ιστορικό και τεχνικό χαρακτήρα. Και από τον ιστορικό υλισμό μεταβήκαμε στον υστερικό υλισμό! Η υλιστική ευημερία, καθοδηγούμενη από τους «νόμους» της αγοράς, κινδυνεύει ολοένα και περισσότερο να γίνει αυτοσκοπός. Εφευρίσκοντας διαρκώς καινούργιες τεχνητές ανάγκες, φτωχαίνει τις κοινωνίες και τις οδηγεί στην αποχαύνωση. Ο καταναλωτισμός, ενισχυμένος μέσω παγκοσμιοποίησης, συνιστά έναν διεθνιστικό υλισμό υστερικού τύπου, που αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως εργαλείο της αγοράς και καθιστά το χρήμα κυρίαρχη «αξία». Οι κοινωνίες, αρχίζουν να βασίζονται σε ανάγκες προκατασκευασμένες και κινδυνεύουν να χάσουν τη δυναμική τους. Η υπεραξία της ύλης διαρκώς αυξάνει. Η οικονομική άνοδος (των λίγων) γίνεται ακόρεστη ενώ ατέρμονη δείχνει η άμβλυνση της ανισότητας.
Η υλιστική υστερία, πλήττει ακόμα και τη γνώση αφού οι εφαρμογές της διοικούνται από τους ισχυρούς του κεφαλαίου. Η γνώση, μεταφράζεται κι αυτή σε χρήμα και εξουσία. Τα κοινωνικά πρότυπα μεταλλάσσονται καθώς η οικονομική ισχύς κατακλύζει πλέον τα πάντα. Κεντρικό ζήτημα αποτελεί πλέον το πως αυτή η οικονομική δύναμη κερδίζεται, χάνεται ή μοιράζεται ανάμεσα στους ισχυρούς. Διαμορφώνεται έτσι η αντίληψη πως μόνον αν είναι κανείς οικονομικά ισχυρός μπορεί να κάνει και να είναι αυτό το οποίο επιθυμεί, να ελέγχει τις καταστάσεις και να αισθάνεται πιο ασφαλής. Ο σύγχρονος άνθρωπος, εξαρτημένος μέσα σ’ έναν κόσμο ισχυρών, προσπαθεί να αποκτήσει κάποιο μέρος από τη δύναμή τους. Κι έτσι, λιγοστεύουν διαρκώς τόσο εκείνοι που ενώ αποκτούν εξουσία παραμένουν ταπεινοί όσο και οι έχοντες που αισθάνονται αυτάρκεις. Η κοινωνική μόρφωση, διαρκώς φθίνει στους χώρους των τεχνοκρατών και των επιστημόνων, αφού το σύστημα αναζητά καλοκουρδισμένα ρομπότ υψηλής απόδοσης που θα το συντηρήσουν. Η ευρύτητα στη σκέψη είναι ασύμφορη και ανεπιθύμητη. Έτσι, πολλοί γίνονται επιρρεπείς στην υπερβολή και την πενιχρότητα. Από την επιμέλεια και την επιστήμη, γίνονται τεχνοκράτες αλλά χάνουν την εσωτερική τους καλλιέργεια. Εγκλωβισμένοι στο αναγκαίο, στη μονοτονία και στη λεπτομέρεια, χάνουν το στόχο ως άνθρωποι, ως δομικές μονάδες της κοινωνίας…
Η μονομανής έως υστερική προσκόλληση στην ύλη που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη νοοτροπία και πρακτική, οδηγεί σε μια ισοπέδωση, έτσι που σύντομα ο άνθρωπος δεν θα έχει ούτε παραδόσεις ούτε αξίες για να δεχθεί τα ευεργετικά τους αποτελέσματα, αφού θα τις έχει καταστρέψει. Σταδιακά δεν θα υπάρχουν αντίθετες γνώμες και η κοινωνία θα μετατραπεί σε μια… αγέλη της αγοράς. Οι αντιθέσεις δεν θα εκφράζονται σε αντιλήψεις ή πεποιθήσεις, αλλά σε αντικρουόμενα συμφέροντα πολυεθνικών εταιριών. Πρόκειται για τη διεύρυνση μιας γενικότερης ανισορροπίας που σήμερα εκφράζεται με την κοινωνική παρακμή, την επιδεικτική κατανάλωση και την πείνα, την πολιτισμική φτώχεια και την οικολογική καταστροφή. Η ανισορροπία που επιφέρει ο υστερικός υλισμός, σηματοδοτεί πλέον την επιτακτική ανάγκη για μια ριζική αναθεώρηση του προορισμού της σύγχρονης κοινωνίας. Οι πανανθρώπινες αξίες, συνιστούν τον σταθερό εκείνο άξονα πάνω στον οποίο μπορούν να στηριχθούν οι κοινωνίες για να βρουν το χαμένο τους εαυτό και να προοδεύσουν πραγματικά.
Ο Μιλτιάδης Γ. Δεληχάς είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ.
