Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι η απαξίωση της πολιτικής και των πολιτικών των τελευταίων χρόνων δεν μπορεί παρά να επηρεάζει το εκλογικό σώμα, δημιουργώντας, παραμονές εκλογών, μια ατμόσφαιρα δυσπιστίας, αμφισβήτησης και αδιαφορίας.
Καθώς ο κάθε πολίτης προσέρχεται στις κάλπες είναι φυσικό να διερωτάται: τι να κάνω; Μήπως πρέπει να τιμωρήσω τους πολιτικούς; Αυτοί φταίνε για όλα τα δεινά μου; Μήπως χρειαζόμαστε νέους πολιτικούς άνδρες; Ή μήπως χρειαζόμαστε νέους θεσμούς;
Όχι δεν φταίνε πάντα οι πολιτικοί. Ούτε χρειαζόμαστε νέους πολιτικούς. Νέους θεσμούς χρειαζόμαστε. Κρίση αρχών, αξιών και ήθους με όλα τα παράγωγα και τα υποπροϊόντα τους – αναξιοκρατία, ατομικό συμφέρον και συναλλαγή, αρχομανία και εξουσιολατρία, έλλειψη μέτρου σ’ ολες τις εκδηλώσεις και τόσα άλλα - είναι στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη δημόσια ζωή στη χώρα μας. Και όλοι λίγο πολύ, συμφωνούμε σ’ αυτά. Για να ρίξουμε στη συνέχεια τον λίθο του αναθέματος στους πολιτικούς: αυτοί φταίνε για όλα!
Είναι όμως έτσι; Ή μήπως «φταίει» απλώς και μόνο ο άνθρωπος, ο κάθε άνθρωπος με τις αδυναμίες του; Είναι ποτέ δυνατόν να απαιτήσει κανείς από ανθρώπους να ξεπεράσουν την ανθρώπινη φύση τους; Είναι ποτέ δυνατόν άνθρωποι, που έχουν μόνιμα εγκατασταθεί στην καρέκλα της εξουσίας, επαγγελματίες πολιτικοί, κομματικά στελέχη, γραφειοκράτες να αγνοήσουν τον ίδιο τον εαυτό τους, να υπερβούν τις ανθρώπινες αδυναμίες τους; Θα ξεπερνούσε και την πλατωνική Ουτοπία μια τέτοια προσδοκία.
Με δεδομένη την ανθρώπινη «ελαττωματικότητα», το να επενδύουμε ελπίδες σε νέους πολιτικούς («σωτήρες» και μη) ισοδυναμεί με το να αντικαθιστούμε ένα ελαττωματικό εξάρτημα σε κάποια μηχανή, με άλλο επίσης ελαττωματικό.
Το πολύ που μπορούμε να περιμένουμε είναι μια κατάσταση ανάλογη με την προηγούμενη. Ίσως μάλιστα, από μια άποψη, ακόμα χειρότερη. Διότι ενώ το «χρέος» των ανθρώπινων αδυναμιών των παλαιών πολιτικών έχει, με την πάροδο του χρόνου, μερικώς «εξοφληθεί», το «χρέος» των νέων είναι ακόμη «ανεξόφλητο» στο ακέραιο...
Μ΄αυτά όλα δεν θέλω να δικαιολογήσω τους παλαιούς και τους νέους πολιτικούς, ούτε να προτρέψω κανέναν σε μοιρολατρική αντιμετώπιση της πολιτικής και των πολιτικών μας. Θα ’θελα μόνο να επισημάνω ότι η λύση δεν βρίσκεται απλώς στην αλλαγή προσώπων, αλλά στα βάθη της ιστορίας. Της ελληνικής εννοώ. Την οποία, πανάξιοι κατά τα άλλα απόγονοι των «αρχαίων ημών προγόνων», δεν μπαίνουμε καν στον κόπο να τους μελετήσουμε. Ίσως έτσι βρούμε τη λύση στη Δημοκρατία των κλασικών χρόνων, του 5ου π.Χ. αιώνα.
Και είναι τόσο απλή όσο ακούγεται.
Αρκεί να θυμηθούμε ότι η αρχαία Ελληνική Δημοκρατία δεν στηριζόταν στις εκλογές αλλά στην κλήρωση. Τα περισσότερα δημόσια αξιώματα μοιράζονταν με κλήρωση πλην ελαχίστων που απαιτούσαν μια «τεχνοκρατική», όπως λέμε σήμερα, ειδίκευση. Γι’ αυτό γίνονταν ανοιχτές εκλογές «δι’ ανατάσεως της χειρός» ή με άλλους τρόπους που απέκλειαν τη μυστικότητα, πράγμα που έβαζε τον κάθε πολίτη μπροστά στην ευθύνη του για την εκλογή.
Αυτό προϋπέθετε και απαιτούσε:
- Αποεπαγγελματοποίηση της πολιτικής. Στην εξουσία μετείχαν όλοι ανεξαρτήτως οι πολίτες, για μικρό χρονικό διάστημα ο καθένας, εναλλασσόμενοι συνεχώς και σε όλες τις αρχές.
- Συνεχή έλεγχο των πολιτών - αρχόντων. Καθένας έδινε, κατά τακτά διαστήματα, λόγο των πράξεών του, για όσο χρόνο διαχειρίζονταν κάποια εξουσία. Αν κρίνονταν απλώς ανεπαρκής, ανακαλούνταν πριν λήξει η θητεία του. Αν όμως αποδεικνύονταν επιρρεπής στις «ανθρώπινες αδυναμίες» ακολουθούσε η...
- Ευθύνη. Όπου καλούνταν να καταβάλει το αντίτιμο των «αδυναμιών» του, είτε πληρώνοντας από την προσωπική του περιουσία, είτε λαμβάνοντας την άγουσα για τα «σωφρονιστικά καταστήματα».
Τώρα βέβαια, δημοκρατία έχουμε κι εμείς, μόνο που δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματική αρχαιο – ελληνική Δημοκρατία. Εκεί ο κατάλληλος άνθρωπος βρίσκονταν στην κατάλληλη θέση κι έχανε αυτόματα αυτή τη θέση όταν αποδεικνύονταν ακατάλληλος ή όταν εμφανίζονταν ένας περισσότερο κατάλληλος.
Σήμερα ένα τέτοιο κυβερνητικό σχήμα είναι καθαρή ουτοπία. Όμως το σχήμα αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει θαυμάσια στο πλαίσιο κλειστών και μικρών κοινωνικών σχηματισμών, όπως είναι τα σωματεία, ακόμα και οι δήμοι. Δεδομένου ότι η δημοκρατία αρχίζει από τα κάτω κι όχι από τα πάνω, μπορούμε να πούμε ότι «η δημοκρατία στη βάση» είναι προϋπόθεση για τη «δημοκρατία στην κορυφή». Άλλωστε ο Αριστοτέλης προσπαθώντας να ορίσει το «μέγεθος» της δημοκρατίας, είχε εικάσει πως αυτή μπορεί να λειτουργεί πάντα εντός των ορίων μιας μικρής πόλης.
Αλλαγή θεσμών λοιπόν; Ναι, αλλά και αλλαγή νοοτροπίας. Δημοκρατία δεν γίνεται χωρίς δημοκράτες, όπως δεν γίνεται σκορδαλιά χωρίς σκόρδο...
Πριν φτιάξουμε λοιπόν δημοκρατία πρέπει να φτιάξουμε δημοκράτες. Λίγο δύσκολο. Ξέρουμε όλοι πώς νιώθουμε όταν έρχεται κάποια στιγμή στο φως ο ιδιωτικός βίος «δεδηλωμένων δημοκρατών». Ανθρώπινες αδυναμίες θα μου πείτε. Αλλά θυμάμαι μια κουβέντα ενός νέου πολιτικού που μου είπε κάποτε: «ο τρόπος που ζω πρέπει να είναι τέτοιος, ώστε όταν κάποιος πει κάτι κακό για μένα, κανείς να μην τον πιστέψει».
Πόσοι σημερινοί πολιτικοί μπορούν να το πουν αυτό;
