«Η κατάληψη θέσεων εξουσίας μπορεί να κάνει
κι έναν ανόητο να φαίνεται σημαντικός»
Κικέρων
Τα αξιώματα ως μέσα εκπροσώπησης κάποιας εξουσίας, αναμφίβολα συνιστούν ένα τμήμα της κοινωνικής ηθικής. Η εξέλιξη της ανθρωπότητας, με την καταλυτική συμβολή της δημοκρατίας, διαφοροποίησε την υπόσταση της εξουσίας. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η απολυταρχική εξουσία είχε σχεδόν ταυτιστεί με το αλάθητο και τη μισαλλοδοξία. Η ελευθερία της έκφρασης και οι επιστήμες διώκονταν με αφορισμούς, για να προστατευτούν τα κεκτημένα που αναπαρήγαγαν τη στασιμότητα και το σκοταδισμό. Όμως, η αλματώδης επιστημονική εξέλιξη σε συνδυασμό με τα κοινωνικά κινήματα που οδήγησαν στην πτώση των φεουδαρχικών δομών, έδωσαν ώθηση στις σύγχρονες αντιλήψεις που άλλαξαν τις κοινωνίες. Οι «ελέω Θεού» βασιλείες και οι έννοιες περί του «απόλυτου» καταδικάστηκαν ανεπιστρεπτί ενώ στην πολιτική καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι όλες οι απόψεις – κι αυτές των «αντιπάλων» - κατέχουν μέρος της αλήθειας. Ο φόβος της επιβολής που ταυτίζονταν με την παντογνωσία της αυθεντίας και τον αυταρχισμό της εξουσίας, έδωσε σταδιακά θέση στην πλειοψηφία και τη σύνθεση.
Το κύρος μιας θέσης εξουσίας θωρακίζεται μόνον όταν συνοδεύεται από ήθος και αρετή. Έτσι, κάποιοι με τη συμπεριφορά τους τιμούν το αξίωμα που κατέχουν - πολιτικό, διοικητικό, θρησκευτικό ή επιστημονικό - ενώ αντίθετα κάποιοι άλλοι το υποβαθμίζουν. Η αλήθεια που διατύπωσε πριν από δυο χιλιετίες ο Κικέρων, είναι διαχρονική. Πράγματι, τα αξιώματα μπορούν να συγκαλύψουν και να υποβαθμίσουν τα ελαττώματα όσων τα κατέχουν. Όμως σε ηθικό επίπεδο, οι αξίες είναι αναλλοίωτες και δεν επηρεάζονται από τα άτομα που τις εκπροσωπούν. Το βαρόμετρο της κριτικής για το ήθος της εξουσίας ήθους, συνδέεται άμεσα και με την κοινωνία, την πλειοψηφία των τίμιων ανθρώπων της καθημερινότητας που πράττουν το σωστό, χωρίς πολλές φορές να γνωρίζουν επιμέρους δόγματα.
Η ανάδειξη των αξιών μέσα από τις θέσεις εξουσίας ήταν και είναι δύσκολη, καθώς αρκεί μια εξαίρεση για να κλονίσει συθέμελα το κύρος του εκάστοτε αξιώματος. Όσο ψηλότερα μάλιστα ανέρχεται κάποιος, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος να εκτεθεί, καθώς τα λάθη του γίνονται ευρύτερα γνωστά και η πτώση του ακόμα πιο απότομη. Και όσο η υπεραξία οποιασδήποτε εξουσίας μεγεθύνεται, τόσο πιο επικίνδυνη γίνεται. Χωρίς λοιπόν μια αξιοπρεπή πορεία, που θα συμβαδίζει σε κάθε της στάδιο με μια ευρεία κοινωνική αποδοχή κι εκτίμηση, οποιοδήποτε αξίωμα, όσο υψηλό κι αν είναι, δεν έχει καμία αξία. Έτσι, κρίνεται απόλυτα εύστοχη η ρήση του κορυφαίου διανοητή του 20ου αιώνα Karl Popper: «Ζητούμενο δεν είναι ποιος είναι ο καταλληλότερος να μας κυβερνήσει αλλά το πώς θα εμποδίσουμε τους ανάξιους ή τους επικίνδυνους να αποκτήσουν αξιώματα».
Ο Μιλτιάδης Γ. Δεληχάς είναι Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ.
