* Του Δημήτρη Μαγουλιώτη, πρωτοετούς φοιτητή Ιατρικής
Η υφιστάμενη ελληνική κρίση δεν σηματοδοτεί μόνο την αποτυχία τού έως πρόσφατα εφαρμοζόμενου οικονομικού μοντέλου, αλλά και τη συνολική κατάρρευση της θέσμισης της ελληνικής πολιτείας. Κατάρρευση όχι τυχαία αν αναλογιστούμε, ότι ήταν αυτή που συνετέλεσε στην κατάλυση των κοινωνικών νορμών και συμπεριφορών που επιτάσσει η αμφισβήτηση και η αναζήτηση της αλήθειας. Και ήταν αυτή που επέτρεψε τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου «Homo individualis», του είδους εκείνου του ανθρώπου που εξαγοράζει την πολιτική του συμμετοχή και τον ελεγκτικό του ρόλο με μία, μικρή έστω, αύξηση της αγοραστικής του δύναμης, που πιέζει για ένα διαρκώς διογκούμενο κράτος-γκουβερνάντα, ώστε να εισχωρήσει στο δημόσιο, την ίδια στιγμή που μηχανεύεται πλήθος τρόπων ώστε να το εκμεταλλευτεί, που διατυμπανίζει την πίστη του σε κοινωνικούς αγώνες, ενώ παράλληλα βυθίζεται ολοένα στη σφαίρα της ιδιώτευσης.
Η διαμόρφωση αυτού του ιδιότυπου είδους «πολίτη», δεν είναι τυχαία αν αναλογιστεί κανείς τη βαθιά κρίση νοήματος που βιώνει η ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες. Και χαρακτηριστικότερα είναι τα παραδείγματα του εκπαιδευτικού συστήματος και της δικαιοσύνης.
Η εκπαίδευση, με φόντο το εξετασιοκεντρικό σύστημα και τη συνεπαγόμενη χρησιμοθηρική αντίληψη για τη γνώση και σε συνδυασμό με μία τεράστια βιομηχανία ψευδαισθήσεων που έχει οικοδομηθεί γύρω από τα φροντιστήρια, έχει απεμπολήσει οιαδήποτε στόχευση, προδίδοντας παράλληλα μια δημόσια παρακαταθήκη. Και μπορεί οι μαθητές να μυούνται από νωρίς στα μυστικά του γονοτύπου, είναι το εκπαιδευτικό σύστημα που αδυνατεί να διαμορφώσει το φαινότυπο εκείνου του συνειδητοποιημένου πολίτη που απαιτείται για την ευτεταγμένη λειτουργία του πολιτεύματός μας.
Παράλληλα, η δικαστική εξουσία με τη διάχυτη διαφθορά και το σύμπλεγμα αλληλοεξαρτόμενων συμφερόντων που έχει δημιουργήσει με την εκτελεστική, επιβεβαιώνει την εντύπωση ότι η αδυναμία άσκησης δίωξης εναντίον οποιουδήποτε πολιτικού υπεύθυνου για τη σημερινή κατάσταση της χώρας δεν είναι τυχαία. Και ενώ θα μπορούσαμε να παραθέσουμε πλήθος ακόμα φαινομένων που αποδεικνύουν την κρίση νοήματος, όπως τη μετατροπή των συνδικάτων σε συντεχνιακές ομάδες συμφερόντων και των κομμάτων σε βαθύτατα γραφειοκρατικούς μηχανισμούς, δεν χρειάζεται να έχει διαβάσει κανείς το πρόσφατο άρθρο του «Vanity Fair» για να καταλάβει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας εντοπίζεται στο ότι αδυνατεί να προβάλλει κάποιο πρόταγμα που θα συσπειρώσει τον ελληνικό λαό, ή έστω θα κατορθώσει να δημιουργήσει την αίσθηση μιας συλλογικότητας.
Αν η «ολιγαρχική» δημοκρατία μας βρίσκεται σε κρίση αυτό οφείλεται όχι τόσο στα συσσωρευμένα λάθη των κυβερνήσεων, αλλά κυρίως στη συνειδητή επιλογή της κοινωνίας να μετατραπεί σε ένα κονιορτοποιημένο σύνολο ατόμων και να προτιμήσει τα ατομικά, βραχυπρόθεσμα κέρδη έναντι της συνολικής, μακροπρόθεσμης προοπτικής.
Το δίχτυ που μέχρι σήμερα περιόριζε τις απωστικές δυνάμεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων-συμφερόντων, των συντεχνιών και των λόμπι και που διασφάλιζε, έστω σε κάποιο βαθμό, την κοινωνική ειρήνη τα τελευταία σαράντα περίπου χρόνια, φαίνεται πως έχει διαρραγεί με ευθύνη όλων. Και είναι τέτοια η ανυποληψία και η έλλειψη πολιτικής υπευθυνότητας που μας χαρακτηρίζει που αδυνατούμε να αναλάβουμε το μερίδιο ευθύνης που μας αναλογεί.
Εδώ και χρόνια επιλέξαμε τη συνεργεία στη διαφθορά με αντάλλαγμα ένα μικρό κλάσμα από τα λάφυρα της επιδρομής στο κράτος και τη νομιμοποιήσαμε. Πολιτικοί, δικαστικοί, δημοσιογράφοι δημιούργησαν μία νομενκλατούρα την οποία υπηρέτησαν πιστά δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, οι μεν για να διατηρήσουν και οι δε για να αποκτήσουν τα μικροοφέλη από την εισχώρηση στο δημόσιο. Ήταν αναμενόμενο η κρίση να πλήξει πρωτίστως και κυρίως τα χαμηλότερα στρώματα της κοινωνίας, όπως ήταν αναμενόμενο ότι τα υψηλότερα στρώματα της γραφειοκρατίας δεν θα ήταν διατεθειμένα να παραδώσουν τόσο εύκολα τα προνόμια που έχουν αποκτήσει εδώ και χρόνια. Αποτελεί, αν μη τι άλλο, ειρωνεία να κατηγορούν οι πλατιές λαϊκές μάζες την πολιτική ηγεσία για τα εγκλήματα που όντως διέπραξε, παραγνωρίζοντας ταυτόχρονα το δικό τους υποστηρικτικό ρόλο σε αυτά. Και η παντελής έλλειψη πολιτικής υπευθυνότητας επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι η νομιμοποίηση του πολιτικού συστήματος ήρθη ταυτόχρονα με την άρση των οικονομικών προνομίων.
Η σύγκρουση των συντεχνιών φαίνεται αναπόδραστη, την ίδια στιγμή που χάνεται κάθε αίσθηση νομιμότητας. Η επίθεση στον πρόεδρο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών, κ. Μίχαλο, αποτελεί πιθανότατα το προοίμιο μιας γενικευμένης ενδοκοινωνικής σύγκρουσης. Και είναι αυτή η σύγκρουση που πιθανότατα θα διαμορφώσει τα βραχυπρόθεσμα γεγονότα και τις νέες ισορροπίες. Παραμένει άγνωστο, κατά πόσο θα επαληθευτεί η παρατήρηση του Ρόμπερτ Νταλ ότι σε περιόδους κρίσεων ισχύς μεταβιβάζεται στην εκτελεστική εξουσία, αλλά είναι βέβαιο ότι μία τέτοια εξέλιξη θα δυναμίτιζε το δημοκρατικό οικοδόμημα.
Αναμφισβήτητα, σε περιόδους κρίσης περιορίζεται δραματικά η έλλογη εξέταση των προβλημάτων και η χρήση του Ορθού Λόγου για την εξαγωγή πολιτικών συμπερασμάτων. Και είναι εδώ που θα αποδειχτούν οι πραγματικές αντοχές του συστήματος. Στο κατά πόσο, δηλαδή έχει καταφέρει όλα τα προηγούμενα χρόνια να διαμορφώσει πολίτες που να τους χαρακτηρίζουν η αίσθηση της υπευθυνότητας και της δικαιοσύνης, με τη ρωλσική έννοια των όρων, καθώς και η οξεία κριτική σκέψη και η αιδώς, ώστε να αποτελέσουν οι ίδιοι τους θεματοφύλακες του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Εφόσον το έχει κατορθώσει, η λογική επιβάλλει μία ριζική αναδιοργάνωση της βασικής δομής της κοινωνίας που θα επέτρεπε τη δημοκρατική και εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Προϋπόθεση αυτού, όμως, είναι ο δραματικός περιορισμός της γραφειοκρατίας και η υποταγή της στην κοινωνία, η επανεξέταση του τρόπου λειτουργίας των συνδικάτων, η διασφάλιση της αξιοκρατίας, της δικαιοσύνης, των ίσων ευκαιριών, της ενίσχυσης της καινοτομίας, της υποστήριξης των πρωτοβουλιών της νέας γενιάς, της υποστήριξης των λιγότερο ευνοημένων κοινωνικών ομάδων.
Στην περίπτωση που αυτό δεν έχει επιτευχθεί, είναι το κοινωνικό φαντασιακό που καλείται να αναδημιουργήσει τα απαραίτητα εκείνα νοήματα για τη δικαιολόγηση της ανάγκης μιας τέτοιας θέσμισης και σύγκρουσης με τα οργανωμένα συμφέροντα.
Η συμβιωτική σχέση ελληνικής κοινωνίας και «Homo individualis» βασίστηκε στη διαρκή οικονομική μεγέθυνση. Τώρα που αυτή εκλείπει τίθεται το ερώτημα: Διαθέτει η ελληνική κοινωνία το απαραίτητο εκείνο πολιτισμικό κεφάλαιο για να διαμορφώσει ένα νέο είδος συνειδητοποιημένου πολίτη και να επαναφέρει την ενότητα ή θα κονιορτοποιηθεί από τα αντιμαχόμενα επιμέρους συμφέροντα και την επικράτηση της πολιτικής φαυλότητας;
