Το παλιό καμπαναριό του Αγ. Νικολάου
Το 1978, λίγο μετά τον θάνατο του σπουδαίου συμπολίτη μας ζωγράφου Αγήνορα Αστεριάδη (1898 - 1977)[1], κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Κέδρος» στην Αθήνα λεύκωμα μεγάλων διαστάσεων με τον τίτλο «Λάρισα». Το λεύκωμα αυτό περιέχειδικά του σχέδια και υδατογραφίες από την προπολεμική και την αμέσως μεταπολεμική περίοδο της πόλεως, με εισαγωγικά κείμενα του φίλου του λαογράφου Κίτσου Μακρή. Από το λεύκωμα αυτό προέρχεται η σημερινή εικόνα. Είναι ένα χαρακτικό με μολύβι το οποίο σχεδίασε ο καλλιτέχνης το 1940 και αποτυπώνει το παλιό πρώτο κωδωνοστάσιο (καμπαναριό) του ναού του Αγίου Νικολάου.
Η σημερινή συνοικία του αγίου Νικολάου, ήταν μία από τις κεντρικότερες και μεγαλύτερες συνοικίες της πόλεώς μας ακόμα και κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της τουρκοκρατίας. Ονομαζόταν Παράσχου μαχαλάς. Πότε πήρε την ονομασία αυτή και ποιος ήταν ο Παράσχος, δεν έχει μέχρι σήμερα επαρκώς τεκμηριωθεί. Ο ναός του Αγίου Νικολάου οικοδομήθηκε το 1857 από τους χριστιανούς κατοίκους του Παράσχου μαχαλά και μέρος του απεικονίζεται στο χαρακτικό του Αστεριάδη. Περιγραφή του ναού έχουμε από τον Ρώσο αρχιμανδρίτη Πορφύριο Ουσπένσκη, ο οποίος κατά την επίσκεψή του στη Λάρισα το 1859, δύο χρόνια μετά την αποπεράτωσή του, παρακολούθησε στις 5 Απριλίου, Κυριακή των Βαΐων το απόγευμα, την ακολουθία του Νυμφίου[2].Σε γενικές γραμμές ο ναός δεν τον εντυπωσίασε. Ήταν ακόμα περίοδος τουρκοκρατίας και είχε τεθεί σε λειτουργία πρόσφατα. Στα επόμενα χρόνια που ακολούθησαν καλλωπίσθηκε, διακοσμήθηκε και εμπλουτίσθηκε με πολλές φορητές εικόνες. Νοτιοανατολικά του ναού και σε μικρή απόσταση κτίσθηκε το 1893, λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, ψηλό κωδωνοστάσιο, τετραώροφο, πέτρινο, με σταθερή και βαθμιαία μειούμενη σε κάθε όροφο επιφάνεια. Στην οροφή του κατέληγε σε μια ψηλή κωνοειδή απόληξη. Όπως φαίνεται και από το σχέδιο του Αγ. Αστεριάδη, το κωδωνοστάσιο αυτό ήταν κομψό, όμορφο και διέφερε αρχιτεκτονικά από την απλή μορφή της παρακείμενης τρίκλιτης βασιλικής. Είχε κτισθεί σύμφωνα με την νεοκλασική αρχιτεκτονική αντίληψη που επικρατούσε κατά την περίοδο εκείνη στον ελληνικό χώρο, με τα δίλοβα τοξωτά ανοίγματα στους δύο τελευταίους ορόφους και τις τρίγωνες απολήξεις στη βάση της κωνοειδούς στέγης του.
Τον ναό του Αγίου Νικολάου με το καμπαναριό αποτύπωσε θαυμάσια ο Αστεριάδης στο μεγάλο και μνημειώδες έργο του «Πολιτεία», το οποίο εκτίθεται στο κτίριο της Δημοτικής Πινακοθήκης Γεωργίου Κατσίγρα. Στις αρχές του 20ου αιώνα ο ναός με το καμπαναριό και τον ευρύχωρο αύλειο χώρο του, περιφράχθηκαν με χαμηλό πέτρινο τοιχίο, πάνω στο οποίο περιέτρεχε σε όλο το μήκος του πυκνό μεταλλικό κιγκλίδωμα. Κατά τον ισχυρό σεισμό του Μαρτίου του 1941 το καμπαναριό υπέστη σοβαρές ρωγμές, οι οποίες αποκαταστάθηκαν προσωρινά, αλλά στον σεισμό του 1954 κατέρρευσαν οι δύο τελευταίοι όροφοι και τελικά τέθηκε σε αχρηστία. Γι’ αυτό έπειτα από λίγο κατεδαφίσθηκε και στη θέση του αναγέρθηκε νέο τετραώροφο πιο απλό κωδωνοστάσιο από τσιμέντο, το οποίο διατηρήθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1970. Τότε ισοπεδώθηκε αρχικά το μεταπολεμικό καμπαναριό και σταδιακά η οικοδομή του 1857 για να ανεγερθεί στη θέση του το 1978 ο σημερινός τεράστιος ναός, ο μεγαλύτερος σε χωρητικότητα στη Λάρισα, στη δυτική πλευρά του οποίου ενσωματώθηκαν δύο ψηλά κωδωνοστάσια[3].
------------------------------------
[1]. Ο Αγήνωρ Αστεριάδης γεννήθηκε το 1878 στη Λάρισα στη συνοικία του αγίου Νικολάου. Από μικρός πήρε μαθήματα σχεδίου από τον ζωγράφο της γενέθλιας πόλης του, τον Χρήστο Παπαμερκουρίου. Το 1915 φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών και μετά την αποφοίτησή του άρχισε μια λαμπρή καλλιτεχνική πορεία η οποία κράτησε μέχρι και τον θάνατό του (Αθήνα 17 Δεκεμβρίου1977). Πολλά από τα έργα του έχουν σαν θέμα τη Λάρισα και σήμερα βρίσκονται διάσπαρτα σε δημόσια ιδρύματα και ιδιωτικές συλλογές στην πόλη μας και σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Μνημειακή θεωρείται η αγιογράφηση του στρατιωτικού ναού της Μεταμορφώσεως στο στρατόπεδο της 1ης Στρατιάς.
[2]. Porf. Uspenskij, Περιήγηση στις μονές των Μετεώρων το 1859, μετάφραση από τα ρωσικά Ευαγγελία-Αντωνία Σαμαρά, σχόλια Κώστας Σπανός, Θεσσαλικό Ημερολόγιο,τομ. 43 (2003) σ. 258.
[3]. Περισσότερες πληροφορίες για τον Ναό του Αγίου Νικολάου μπορείτε να βρείτε στο: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1857-2007). Η πορεία 150 χρόνων παρουσίας στην εκκλησιαστική ζωή της Λάρισας, εφ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Λάρισα, φύλλο της 17ης Νοεμβρίου 2007, ένθετο «Πολιτισμός».
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapa@hotmail.com
