* Του Θωμά Μπούμπα, φιλόλογου, επίτιμου διευθυντή Γυμνασίου
Με τον ανωτέρω τίτλο δημοσιεύθηκε στο τελευταίο διάστημα του έτους 2013 η εργασία του π. Βασιλείου Δ. Παπανικολάου, εγκαταβιούντος στην ιερά μονή Σπαρμού Ολύμπου. Η εκτύπωσή της έγινε στις Γραφικές Τέχνες «Μέλισσα» σε πολυτελή και καλαίσθητο τόμο με ανθεκτική βιβλιοδεσία. Ο τόμος περιλαμβάνεται στη σειρά των εκδόσεων της ιεράς μονής Αγίας Τριάδας Σπαρμού Ολύμπου αρ. 4.
Η ιερά μονή Σπαρμού Ολύμπου μετά την επαναλειτουργία της (2000 μ.Χ.) άρχισε νέα σελίδα στην ιστορία της. Καλλιεργεί σχέσεις με τις ομόδοξες εκκλησίες της Ρωσίας, Βουλγαρίας, Εσθονίας και των αραβικών χωρών. Επιπλέον, νέο στοιχείο της είναι η έκδοση επιστημονικών έργων, αναφερομένων στην ιστορία της αλλά και στην Ορθόδοξη Ανατολική Εκκλησία με την προαναφερόμενη εργασία.
Στη σειρά των εκδόσεών της περιλαμβάνεται και η προαναφερόμενη εργασία ως αυτοτελής βιογραφικός τόμος. Ο τόμος αναφέρεται στην προσωπικότητα του Καλλίνικου Ολυμπιώτη, πατριάρχη Αλεξανδρείας (πρώην μοναχού κατά κόσμο Κωνσταντίνου Κυπαρίσση από τη Σκοτίνα (σημ. Ανω Σκοτίνα) Πιερίας, της μονής της Παναγίας Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα) και καλύπτει το διάστημα της ζωής και προσφοράς του στην εκκλησία και στο ποίμνιό το (1800 - 1889). Προλογίζεται από τον πάπα και πατριάρχη Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρος Β’ και το μητροπολίτη Ελασσόνας (μακαριστό σήμερα) Βασίλειο. Ακολουθεί πρόλογος του συγγραφέα π. Βασιλείου και στη συνέχεια αναπτύσσεται το θέμα σε πέντε κεφάλαι (σ. 19-326). Ο τόμος περιλαμβάνει υποσελίδες ερμηνευτικές - διευκρινιστικές - υποσημειώσεις και άλλες επισημειώσεις κατά κεφάλαιο ( σ.327-366), παράρτημα πηγών (σ. 367-434), φωτογραφικό παράρτημα (σ. 435-468), ευρετήριο ονομάτων (σ. 469-479) και ολοκληρώνεται με βιβλιογραφική ενημέρωση (συντομογραφίες, πηγές και βιβλιογραφία) (σ. 480-496).
Πριν από κάθε άλλη σημείωση οφείλω να αναφέρω ότι ο τόμος «Σεβασμίως προσφέρεται» στον πάπα και πατριάρχη Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρος Β’, διάδοχο του Καλλίνικου.
Ο συγγραφέας σημειώνει στον πρόλογό του ότι ο Καλλίνικος ως ιεράρχης, για πολλά χρόνια, ήταν σχεδόν άγνωστος στην περιοχή Ελασσόνας. Μόνο κάποιοι που ασχολούνταν με την ιστορία θα γνώριζαν γενικά στοιχεία για τη ζωή του. Μια τέτοια μορφή που αποτελεί πραγματικό καύχημα για την Ελασσόνα, έμεινε στην αφάνεια.
Το αρχειακό υλικό που συνέλεξε για την εργασία του ο συγγραφέας, ποικίλο ως προς το είδος και το περιεχόμενό του, περιλαμβάνει άγνωστα στοιχεία της προσωπικότητας, δράσεως και προσφοράς του Καλλίνικου. Ενδεικτικώς σημειώνει ότι μεταξύ των ευρεθέντων και συλλεγέντων αρχειακών εγγράφων περιλαμβάνονται εγκύκλιοί του, το υπόμνημα εκλογής του ως πατριάρχη Αλεξανδρείας, διπλωματικά έγγραφα, το Βούλευμα της Δημοκρατίας της κοινότητας Μυτιλήνης που αποδίδει ιδιαίτερες τιμές στον Καλλίνικο, όταν εφησύχαζε σ’ αυτή. Επιπλέον και έργα τέχνης ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος, όπως είναι ο κεντημένος αρχιερατικός σάκκος του Καλλίνικου κ.ά.
Μελετώντας το αρχειακό υλικό εντόπισε ποικίλα κατά τόπους θέματα (εκκλησιαστικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά κ.λπ.). Γι’ αυτό ταξινόμησε το υλικό κατά τόπο και χρόνο υπηρεσίας του Καλλίνικου. Η μελέτη του ανέδειξε την ανοδική πορεία του βιογραφουμένου, ιδιαίτερα τοπικά θέματα και τον τρόπο αντιμετωπίσεως ή θεραπείας τους από τον Καλλίνικο. Ετσι για παράδειγμα, στην εκπαίδευση σημαντική ήταν η συμβολή του στην αναβάθμιση και καλλιέργεια της παιδείας στη Μυτιλήνη, Θεσσαλονίκη και Αίγυπτο των ελληνικών κοινοτήτων.
Η ταξινόμηση και μελέτη του αρχειακού υλικού κατά τον προαναφερθέντα τρόπο προσδιόρισε και τη δομή της εργασίας, η οποιά, μετά την καταχώρησή της στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, πήρε το δρόμο του τυπογραφείου για εκτύπωση σε τόμο.
Ο εκδεδομένος τόμος αποτελείται από πέντε κεφάλαια, καθένα από τα οποία αναφέρεται σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο (περίοδο), σύμφωνα με την καταγωγή και εξέλιξη του Καλλίνικου, μέχρι την παραίτησή του από τον πατριαρχικό θρόνο της Αλεξανδρείας (24-5-1861), τη μόνιμη εγκατάστασή του στη Μυτιλήνη και την κοίμησή του (1889), σ. 9-326.
Ο συγγραφέας κρίνει και απορρίπτει προτάσεις άλλων ερευνητών κατά την ανάπτυξη των επιμέρους θεμάτων, ενώ υποστηρίζει άλλες ή δικές του με επιχειρήματα.
Ο λόγος του είναι κομψός, η εξιστόρηση των γεγονότων επαρκώς τεκμηριωμένη και το ενδιαφέρον του μελετητή του τόμου παραμένει αμείωτο μέχρι το τέλος του.
Ο δημοσιευμένος τόμος είναι αποκαλυπτικός και η αξία του μεγάλη. Εφερε στη δημοσιότητα άγνωστα έως σήμερα στοιχεία από τα οποία γνωρίζουμε την καταγωγή του Καλλίνικου από τη Σκοτίνα (σημ. Ανω Σκοτίνα) της Πιερίας, την εγκαταβίωσή του στη μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισσας στην Ελασσόνα, τη φοίτησή του στην υψηλού επιπέδου Σχολή Τσαριτσάνης. Μαθαίνουμε την ανοδική πορεία του σε πρωτοσύγκελο των μητροπόλεων Σερρών και Μυτιλήνης και κατόπιν μέγα πρωτοσύγκελο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την εκλογή του ως πατριάρχη Αλεξανδρείας, τη συμμετοχή του στην Εθνοσυνέλευση εξ αρχιερέων και λαϊκών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την υποψηφιότητά του ως Οικουμενικού Πατριάρχη, δυο φορές και τη διαγραφή του τη δεύτερη φορά από την τουρκική κυβέρνηση, την παραίτησή του από το θρόνο της Αλεξανδρείας. Διαπιστώνουμε την επίσκεψή του στις πατρογονικές εστίες, τη εγκατάστασή του στη Μυτιλήνη ως εφησυχάζοντος και την κοίμησή του. Και ακόμη εντοπίζουμε τα ποικίλα προβλήματα από τα οποία ενδεικτικώς προαναφέραμε τα εκπαιδευτικά, και τον τρόπο αντιμετωπίσεώς τους, την ανέγερση εκκλησίας και σχολείου στην πατρίδα του Σκοτίνα και δωρεές χρηματικών ποσών στα σχολεία της Σκοτίνας και Τσαριτσάνης για τη λειτουργία τους.
Περ’ απ’ αυτά γνωρίζουμε την εκτίμηση που απέδιδαν πολλοί πατριάρχες στο πρόσωπο του Καλλίνικου, τις τιμές που του απέδωσαν οι Μυτιληναίοι με βούλευμα της κοινότητάς τους (τον ανακήρυξαν «Δημότην της πόλεως Μυτιλήνης» και «Αρχιέφορον των...Σχολείων και του νοσοκομείου της... κοινότητας». Πληροφορούμαστε ακόμη και τη μεγάλη τιμή που του αποδόθηκε από πλευράς Οθωμανών με την απονομή του βασιλικού παρασήμου και δύο άλλων πρώτης τάξεως, του Μετσιτιέ και του Οσμανιέ κ.λπ.
Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται σ’ αυτά, αλλά αναφέρεται και στην εθνική ελληνική συνείδηση του ιεράρχη, στην παιδεία του, στην πνευματική και διοικητική ικανότητά του, στη διπλωματική ευστροφία του, στην αγάπη του προς την εκκλησία και το ποίμνιό του και σ’ άλλες αρετές που τον κοσμούσαν και τον αναδεικνύει μία μεγάλη φυσιογνωμία του 19ου αιώνα με έντονο εκκλησιαστικό πνεύμα και καθαρή ελληνική συνείδηση. Παράλληλα τον κατατάσσει μεταξύ των μεγάλων ανδρών της τοπικής εκκλησίας, του Αγίου Αρσενίου Ελασσόνας, του Ανθίμου Ολυμπιώτη, του μεγάλου Κωνσταντίνου Οικονόμου κ.ά. Ετσι τον έβγαλε από την αφάνεια και τον κατέστησε γνωστό. Για την αξιόλογη αυτή εργασία του τού απευθύνω θερμότατα συγχαρητήρια και ευχές για μακροημέρευση.
Γενικώς, ο τόμος με τα διερευνηθέντα και αναπτυχθέντα θέματα και με άφθονο και ποικίλο αρχειακό και άλλο υλικό (φωτογραφικό και αρχαιολογικό) αποτελεί σημαντικό βοήθημα αλλά και πηγή, κατά περίπτωση, για πολλούς ερευνητές, ιστορικούς, αρχαιολόγους, ιστορικούς της εκπαίδευσης κ.λπ. Ειδικώς αποτελεί πολύτιμη συμβολή στην ανάδειξη και προβολή της μεγάλης προσωπικότητας του Καλλίνικου, η οποία αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.
