Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)
Σύμφωνα με τον Οργανισμό της Ε.Ε. για τα ναρκωτικά (Ευρωπαϊκό κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας – ΕΚΠΝΤ), η καινοτομία και η εξειδίκευση της αγοράς ναρκωτικών αποτελούν πρόκληση για τις πολιτικές αντιμετώπισής τους. Η Ευρώπη σημειώνει πρόοδο στον εντοπισμό των νέων ναρκωτικών παράνομων ουσιών που εμφανίζονται στην αγορά, χάρη σε ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης. Το Διαδίκτυο αποτελεί μεγάλη αγορά ψυχοδραστικών ουσιών. Μόνο το 2007 κατασχέθηκαν στην Ευρώπη περίπου 13 εκατ. δισκία extasy, την ίδια στιγμή που περίπου 10 εκατ. ενήλικες Ευρωπαίοι τα έχουν δοκιμάσει στη ζωή τους.
Σοβαρά τα στοιχεία για τα ναρκωτικά, με την ευκαιρία της παγκόσμιας ημέρας κατά των ναρκωτικών που εορτάστηκε προχθές Τρίτη. Περνούν τα χρόνια και η χρήση νέων ναρκωτικών ουσιών ή υποκατάστατων δυσκολεύει την συνολική αντιμετώπιση του προβλήματος. Καινούργιες ουσίες κάνουν την εμφάνισή τους στην αγορά, παρασύροντας κυρίως τους νέους ανθρώπους σε έναν τεχνητό στιγμιαίο παράδεισο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη συνέχεια. Νέες μέθοδοι και τρόποι απόδρασης από την τεχνητή πραγματικότητα σε έναν άλλον δήθεν «απελευθερωμένο» κόσμο, δημιουργούν μια κατάσταση που βυθίζει σε αδιέξοδο την πόρευση χωρίς βοηθήματα και εξαρτήσεις. Σύμφωνα με το Ευρωπαικό κέντρο Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας μεγάλη είναι η χρήση του διαδικτύου στην εμπορία και διακίνηση των ναρκωτικών ουσιών. Αποδεικνύεται ότι με τα χρόνια τα πράγματα με τον έλεγχό τους δυσχεραίνονται ολοένα και περισσότερο και οι τρόποι εμπορίας και διακίνησης ποικίλουν. Ακολουθεί ένα σχετικό report με τις διαπιστώσεις, τις προόδους, την καταγραφή των νέων ουσιών και τους τρόπους εμπορίας μέσω διαδικτύου.
ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Ο Oργανισμός της Ε.Ε. για τα ναρκωτικά υπογραμμίζει ότι η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια αγορά συνθετικών ναρκωτικών που χαρακτηρίζεται από αυξανόμενη πολυπλοκότητα και ρευστότητα. Οι προμηθευτές είναι πλέον ιδιαίτερα πρωτοποριακοί σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες παραγωγής, τις σειρές προϊόντων και τις τεχνικές προώθησης, επιδεικνύοντας ταχεία προσαρμοστικότητα στους ελέγχους. Ανησυχητική εξέλιξη αποτελεί και η αυξανόμενη εξειδίκευση στην εμπορία νόμιμων ουσιών, εναλλακτικών των παράνομων (των αποκαλούμενων «νόμιμων ψυχοτρόπων»).
ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗΣ
Η Ευρώπη, όπως σημειώνεται στην έκθεση, καταγράφει πρόοδο στον εντοπισμό των νέων ναρκωτικών που εμφανίζονται στην αγορά παράνομων ουσιών χάρη σε ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης που θεσπίστηκε το 1997 ως μηχανισμός ταχείας ανταπόκρισης. Μέχρι στιγμής, έχουν εντοπιστεί μέσω του συστήματος αυτού, περισσότερες από 90 ουσίες. Το 2008, μέσω του συστήματος αναφέρθηκαν από τα κράτη μέλη στο ΕΚΠΝΤ και στην Ευρωπόλ 13 νέες ψυχοτρόπες ουσίες. Εξ αυτών, οι 11 ήταν νέα συνθετικά ναρκωτικά και οι δύο ήταν φυτά (κράτομ και κάβα). Για πρώτη φορά, μεταξύ των αναφερόμενων ναρκωτικών υπήρχε ένα συνθετικό κανναβινοειδές, το JWH-018, το οποίο όταν καπνίζεται προκαλεί επιδράσεις παρόμοιες με αυτές της κάνναβης (βλ. προϊόντα «Spice» παρακάτω). Το ΕΚΠΝΤ, μέσω της ιστοσελίδας του παρουσιάζει σήμερα ένα «προφίλ ναρκωτικού» ειδικά για τα συνθετικά κανναβινοειδή. Σύμφωνα με την έκθεση, «η εμφάνιση συνθετικών κανναβινοειδών σηματοδοτεί το πιο πρόσφατο στάδιο της ανάπτυξης των «ναρκωτικών νέας γενιάς», μια πορεία που ξεκίνησε από τις ουσίες με βάση τη φαιντανύλη στη δεκαετία του 1980, πέρασε στις φαιναιθυλαμίνες στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις τρυπταμίνες τη δεκαετία του 1990, για να φθάσει στις πιπεραζίνες και στα παράγωγα καθινόνης τη δεκαετία του 2000». Εξίσου αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι, σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, το 2008 οι αναφερθείσες ουσίες που ανήκαν στις βασικές χημικές ομάδες ήταν λιγότερες (φαιναιθυλαμίνες, τρυπταμίνες, πιπεραζίνες).
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ
Το Διαδίκτυο, επισημαίνεται στην έκθεση, αποτελεί μια μεγάλη αγορά ψυχοδραστικών ουσιών, παρέχοντας στους εμπόρους τη δυνατότητα να τις πωλούν ως εναλλακτικές των ελεγχόμενων σε ένα ευρύ κοινό. Στην έκθεση επισημαίνεται η ύπαρξη ολοένα και πιο σύνθετων τεχνικών διαδικτυακής διάθεσης αυτών των «νόμιμων εναλλακτικών», καθώς οι προμηθευτές επιχειρούν να παρακάμψουν τους ελέγχους.
Η παρακολούθηση του Διαδικτύου αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία όσον αφορά τον εντοπισμό νέων τάσεων στα ναρκωτικά. Το 2009, το ΕΚΠΝΤ ερεύνησε 115 ηλεκτρονικά καταστήματα σε 17 ευρωπαϊκές χώρες. Η πλειονότητα των ηλεκτρονικών καταστημάτων που εντοπίστηκαν εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο (37%), στη Γερμανία (15%), στις Κάτω Χώρες (14%) και στη Ρουμανία (7%). Οι ουσίες που διατίθενται μέσω του Διαδικτύου καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από ουσίες που ανέκαθεν χρησιμοποιούνταν σε κάποια μέρη του κόσμου, μέχρι χημικές ουσίες που παρασκευάζονται σε εργαστήρια και δεν έχουν δοκιμαστεί σε ανθρώπους.
Μεταξύ των νέων προϊόντων που κυκλοφόρησαν το 2009 συγκαταλέγονται τα party pills (χάπια για ψυχαγωγική χρήση) που περιέχουν νόμιμες ουσίες εναλλακτικές της πρόσφατα υπαχθείσας σε έλεγχο βενζυλοπιπεραζίνης (BZP). Στις λοιπές καινοτομίες της διαδικτυακής αγοράς ναρκωτικών περιλαμβάνονται η ανάπτυξη διαφόρων εμπορικών ονομασιών και η ελκυστική συσκευασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα προϊόντα «Spice».
ΠΡΟΪΟΝΤΑ «SPICE»: ΤΙ ΕΠΙΦΥΛΑΣΣΕΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ;
Τα προϊόντα που διακινούνται με την εμπορική ονομασία «Spice» και συχνά πωλούνται ως αρωματικά χώρου παρακολουθούνται μέσω του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης από τις αρχές του 2008. Στις πληροφορίες που αναγράφονται στη συσκευασία αναφέρεται ότι πρόκειται για μείγμα φυτικών συστατικών ή βοτάνων (μέχρι και 14 συστατικά).
Πρόσφατοι όμως έλεγχοι αποκάλυψαν ότι ορισμένες παρτίδες περιείχαν συνθετικά κανναβινοειδή. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2009 εντοπίστηκαν στα προϊόντα «Spice» στην Ευρώπη το JWH-018 και οκτώ άλλα συνθετικά κανναβινοειδή. Τα συστατικά αυτά δεν αναγράφονται στις πληροφορίες του προϊόντος και επομένως, οι χρήστες ίσως τα καταναλώνουν εν αγνοία τους.
Το ΕΚΠΝΤ αποκαλύπτει ότι το 2009, τα μισά σχεδόν (48%) από τα 115 ηλεκτρονικά καταστήματα που ελέγχθηκαν, πωλούσαν προϊόντα «Spice». Αν και οι έδρες τους κατανέμονται μεταξύ 14 ευρωπαϊκών χωρών, τα περισσότερα εντοπίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο (42%) και μεγάλος αριθμός στη Ρουμανία (15%), στην Ιρλανδία (7%) και στη Λετονία (7%). Διαπιστώθηκε επίσης ότι προϊόντα «Spice» διατίθενται σε ειδικά καταστήματα (smart shops) —εμπορικά καταστήματα που πωλούν «νόμιμα ψυχοτρόπα»— σε τουλάχιστον εννέα κράτη μέλη της Ε.Ε. (Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Αυστρία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Πρόσφατα διαπιστώθηκε ότι μέσω του Διαδικτύου πωλούνται τουλάχιστον 27 μίγματα βοτάνων που καπνίζονται, εναλλακτικά των προϊόντων «Spice», με διάφορες εμπορικές ονομασίες (π.χ. «Smoke», «Sence»).
ΑΓΟΡΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ:
ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ECSTASY
Τα περισσότερα δισκία ecstasy που αναλύθηκαν μέχρι το 2007 περιείχαν κατά κανόνα MDMA ή άλλη ουσία παρεμφερή με την έκσταση (π.χ. MDEA, MDA). Πιο πρόσφατα, προκαταρκτικά δεδομένα υποδεικνύουν, ωστόσο, ότι η τάση αυτή ενδέχεται να αλλάζει σε ορισμένες χώρες της ΕΕ. Για παράδειγμα, στα μισά περίπου δισκία exstasy που κατασχέθηκαν ή πωλήθηκαν στη Δανία και στις Κάτω Χώρες δεν ανιχνεύθηκε MDMA αλλά mCPP. Οι αλλαγές στην αγορά των δισκίων exstasy μπορούν να αποδοθούν στην αυξανόμενη επιτυχία των προσπαθειών πρόληψης της εκτροπής των πρόδρομων χημικών ουσιών, δηλαδή των ελεγχόμενων χημικών ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή παράνομων ουσιών. Η Ευρώπη παραμένει ο βασικός τόπος παραγωγής, η οποία συγκεντρώνεται στις Κάτω Χώρες και στο Βέλγιο και, σε μικρότερο βαθμό, στη Γερμανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην Πολωνία.
Το 2007 κατασχέθηκαν στην Ευρώπη περίπου 13 εκατομμύρια δισκία exstasy. Εκτιμάται ότι περίπου 10 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ενήλικες (15-64 ετών) τα έχουν δοκιμάσει στη ζωή τους και ότι περίπου 2,5 εκατομμύρια έκαναν χρήση κατά το περασμένο έτος. Οι χρήστες είναι στην πλειονότητά τους νεαροί ενήλικες (15-34 ετών) –από αυτούς περίπου 7,5 εκατομμύρια έχουν δοκιμάσει exstasy και περίπου 2 εκατομμύρια έκαναν χρήση κατά το προηγούμενο έτος. Οι τάσεις στη χρήση του στην Ευρώπη είναι γενικά σταθερές.
Η ΜΕΘΑΜΦΕΤΑΜΙΝΗ ΚΕΡΔΙΖΕΙ ΕΔΑΦΟΣ
Η διείσδυση της μεθαμφεταμίνης στην αγορά διεγερτικών ουσιών της Δυτικής Ευρώπης, όπου εξακολουθούν να επικρατούν η κοκαΐνη και η αμφεταμίνη, παραμένει προς το παρόν περιορισμένη. Όμως, υπάρχουν ενδείξεις ότι η μεθαμφεταμίνη έχει αρχίσει να εξαπλώνεται σε νέες αγορές. Κατά παράδοση, η χρήση μεθαμφεταμίνης στην Ευρώπη συγκεντρωνόταν στην Τσεχική Δημοκρατία. Παρ’ όλα αυτά, σύμφωνα με την έκθεση, έχει αρχίσει να γίνεται περισσότερο διαδεδομένη σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπως η Νορβηγία και η Σουηδία, όπου η αμφεταμίνη ήταν ανέκαθεν η διεγερτική ουσία πρώτης επιλογής. Για άλλη μια φορά διαπιστώνεται ο σημαντικός ρόλος που διαδραματίζουν οι παράγοντες της αγοράς και οι πρόδρομες χημικές ουσίες, καθώς τα εργαστήρια παρασκευής μεθαμφεταμίνης φαίνεται πλέον να βρίσκονται στη Λιθουανία, η γεωγραφική θέση της οποίας διευκολύνει την εισαγωγή της πρόδρομης ουσίας BMK της μεθαμφεταμίνης από χώρες εκτός της ΕΕ. Το 2007 αναφέρθηκαν στην Ευρώπη σχεδόν 4.500 κατασχέσεις μεθαμφεταμίνης που αντιστοιχούσαν σε ποσότητα περίπου 340 kg. Οι περισσότερες κατασχέσεις (1.284) και οι μεγαλύτερες κατασχεθείσες ποσότητες (167 kg) καταγράφηκαν στη Νορβηγία. Η δεύτερη μεγαλύτερη ποσότητα μεθαμφεταμίνης που κατασχέθηκε στην Ευρώπη (51 kg) ήταν στη Σουηδία. Η παρασκευή μεθαμφεταμίνης στην Ευρώπη γίνεται κατά κανόνα σε εργαστήρια μικρής κλίμακας στην Τσεχική Δημοκρατία, όπου παρασκευάζονται μικρές ποσότητες συνήθως για προσωπική χρήση ή τοπική κατανάλωση (το 2007 εντοπίστηκαν 390 τέτοια εργαστήρια). Σύμφωνα όμως με την Ευρωπόλ, μεγαλύτερα εργαστήρια παρασκευής μεθαμφεταμίνης εντοπίστηκαν και εξαρθρώθηκαν σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, όπως η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες. Το ένα τέταρτο σχεδόν (26 %) των χρηστών που ξεκινούν για πρώτη φορά θεραπεία απεξάρτησης στη Σλοβακία δηλώνουν ως κύρια ουσία κατάχρησης τη μεθαμφεταμίνη.
ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΑΚΟΜΗ!
Όπως είδαμε, οι ψυχότροπες ουσίες αλλά και ο τρόπος διάθεσής τους στην αγορά αλλάζει. Νέες μέθοδοι -πιο αποτελεσματικοί - περιπλέκουν τα πράγματα και κάνουν την όλη υπόθεση να μοιάζει δυσεπίλυτη. Η έκθεση του Οργανισμού της Ε.Ε. για τα ναρκωτικά, διαφωτίζει εν μέρει την κατάσταση. Απομένουν όμως πολλά ακόμη να γίνουν προκειμένου να υπάρξει συνολική εικόνα για το μεγάλο πρόβλημα της διάθεσης και εμπορίας συνθετικών ναρκωτικών ουσιών. Αλλά πάνω απ΄όλα, αυτό που πρέπει να γίνει, είναι να μεγαλώσει η θέληση για τον εντοπισμό των παραγώγων αλλά και των συνθέσεων στις νέες ναρκωτικές ουσίες που κρύβονται πίσω από φαινομενικά μη εθιστικά σκευάσματα. Με λίγα λόγια προσοχή αλλά και εγρήγορση μιας και η παρακολούθηση της διακίνησης των ναρκωτικών ουσιών μέρα με τη μέρα δυσχεραίνεται από τις επινοήσεις των κάθε λογής εμπλεκομένων στην αγορά και πώλησή τους.
