Από τον Μιλτιάδη Γ. Δεληχά
Η βία στον εργασιακό χώρο, συμπεριλαμβάνει όλα τα περιστατικά όπου οι εργαζόμενοι γίνονται αντικείμενο κακομεταχείρισης ή επίθεσης (σωματικής ή λεκτικής), εμπεριέχοντας ρητή ή υπονοούμενη απειλή για την ασφάλεια, την ευημερία ή την υγεία τους. Η άσκηση βίας εναντίον του προσωπικού, αποτελεί ένα ζήτημα που απασχολεί τον τομέα της υγείας και ασφάλειας στην εργασία και πρέπει να αντιμετωπίζεται σε επίπεδο οργανισμού. Δεν αποτελεί προσωπικό πρόβλημα μεμονωμένων ατόμων. Υπολογίζεται ότι το 4% του εργαζόμενου πληθυσμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αναφέρει ότι έχει υπάρξει θύμα βίας στον εργασιακό χώρο, ενώ το 12% των εργαζομένων στον κλάδο της εκπαίδευσης αναφέρει ότι έχει πέσει θύμα εκφοβισμού.
Μια πράξη βίας, γενικά εκδηλώνεται σε καταστάσεις όπου υπάρχει πολύ υψηλή ή καταπιεσμένη ένταση ή πίεση και όπου διακυβεύονται προσωπικά ζητήματα. Μια διαμάχη η οποία δεν έχει επιλυθεί με κατάλληλο τρόπο μπορεί να κλιμακωθεί οδηγώντας σε εκδήλωση βίας. Οι εργαζόμενοι στον κλάδο της εκπαίδευσης μπορούν να γίνουν θύματα βίας, διότι ο δράστης της επίθεσης τους βλέπει ως «εκπροσώπους» του ιδρύματος ή του συστήματος. Μαθητές, πρώην μαθητές, επισκέπτες ή παράνομα εισερχόμενα άτομα, μπορεί να ασκήσουν βια εναντίον του προσωπικού που εργάζεται στον εκπαιδευτικό κλάδο. Εκτός δηλαδή από τους καθηγητές, ενδέχεται να δεχθούν επιθέσεις και οι βοηθοί τους, το προσωπικό συντήρησης, οι καθαριστές, οι μάγειροι, οι γραμματείς και το λοιπό προσωπικό υποστήριξης.
Οι εργαζόμενοι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο όταν η εργασία τους περιλαμβάνει:
- Άμεση επαφή με τους καθηγητές ή/και με τους κηδεμόνες τους
- Εργασία κατά τις βραδινές ώρες ή μοναχική εργασία
- Επισκέψεις εκτός του ιδρύματος ή επισκέψεις κατ’ οίκον
- Εργασία με παιδιά με ειδικές ανάγκες.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Η βία στην εκπαίδευση, δεν επηρεάζει μόνον τα ίδια τα θύματα, αλλά και άλλα άτομα τα οποία βρίσκονται στο ίδιο περιβάλλον (προσωπικό, παιδιά και νεαρούς ενηλίκους). Η αντίδραση των ατόμων, είτε πρόκειται για θύματα είτε για παρατηρητές απέναντι σε πράξεις βίας, εξαρτάται από την προσωπικότητα, τις στρατηγικές αντιμετώπισης των καταστάσεων τις οποίες έχουν διδαχθεί, το φυσικό περιβάλλον, τα πρότυπα και τους κανόνες του οργανισμού. Η άμεση αντίδραση μπορεί να είναι παθητική (αποδοχή ή αποφυγή) ή ενεργή (διαπραγμάτευση, φυσική υπεράσπιση του ίδιου).
Οι κυριότερες επιπτώσεις των πράξεων βίας σε επίπεδο ατόμου είναι:
* Σωματικός τραυματισμός
* Ψυχοσωματικές - Ψυχικές διαταραχές
* Συναισθήματα οργής, ενοχής, απογοήτευσης, δυσπιστίας
* Αποθάρρυνση, απώλεια αυτοσεβασμού και αυτοπεποίθησης
* Απώλεια εργασιακής ικανοποίησης, μειωμένη απόδοση στην εργασία
* Μετατραυματική αγχώδης διαταραχή.
Οι συνέπειες της βίας στον εργοδότη/οργανισμό είναι:
* Υψηλότερη συχνότητα εναλλαγής προσωπικού
* Αυξημένο ποσοστό αδικαιολόγητων απουσιών και αναρρωτικών αδειών
* Υψηλότερο κόστος ασφάλισης
* Μείωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών
ΜΕΤΡΑ - ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Μετά τον προσδιορισμό κινδύνων και των ομάδων εργαζομένων ατόμων που να πληγούν ακολουθεί η εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων-παρεμβάσεων τόσο στον χώρο εργασίας όσο και στις πρακτικές που ακολουθούνται.
Τα σχολεία έχουν κοινωνική ευθύνη να υπερασπίζονται τις αρχές της αξιοπρέπειας και του σεβασμού ενώ οι εργοδότες έχουν νομικό καθήκον να αποτρέπουν τη βία. Η επίσημη πολιτική του σχολείου και η στάση της διοίκησης έχουν σημαντικό ρόλο. Η εφαρμογή ορισμένων πρώτων μέτρων όπως είναι η ανάπτυξη πολιτικής ενάντια στη βία, η καθιέρωση διαδικασιών υποβολής αναφορών και η παροχή εκπαίδευσης-κατάρτισης, μπορούν με την πάροδο του χρόνου να συμβάλλουν στην ανάπτυξη θετικού κλίματος στον οργανισμό, όπου θα δίδεται σημασία στην ασφάλεια και στην αξιοπρέπεια των ανθρώπων. Συνήθως η αναφορά επεισοδίων βίας είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα να μην αναδεικνύεται το μέγεθος του προβλήματος.
Η πρόληψη εφαρμόζεται σε δυο επίπεδα: 1) πρόληψη της εκδήλωσης πράξεων βίας και 2) παροχή υποστήριξης προς το θύμα ή τα θύματα, αν έχει ήδη εκδηλωθεί κάποιο περιστατικό. Οι προληπτικές λύσεις θα πρέπει να εφαρμόζονται μετά τη διενέργεια της εκτίμησης κινδύνου, σε συνεργασία και με τη χρήση πληροφοριών από τις αρχές επιβολής του νόμου, εφόσον είναι απαραίτητο.
Ο κατάλογος ελέγχου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία η Πρόληψη της βίας προς το προσωπικό περιλαμβάνει:
ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ
Σχεδιασμός του εργασιακού περιβάλλοντος
* Βελτίωση της ορατότητας και του φωτισμού εκεί όπου υπάρχει κίνδυνος να εκδηλωθεί βία
* Έλεγχος πρόσβασης των επισκεπτών στο χώρο εργασίας
* Αντικατάσταση εργαλείων, συνέργων, εξοπλισμού επίπλων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα
* Μέτρα φυσικής ασφάλειας (π.χ. εγκατάσταση συστημάτων συναγερμού)
* Βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος (π.χ. με χρώματα, κλιματισμό).
Διοικητικός έλεγχος
* Βελτίωση και προώθηση πολιτικής κατά της βίας
* Ενημέρωση προσωπικού, γονέων και σπουδαστών σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους
* Θέσπιση επιτροπής ασφάλειας για τη βία
* Καθιέρωση διαδικασιών για τις περιπτώσεις εκδήλωσης περιστατικών βίας.
* Βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ εργαζομένων και διοίκησης σχετικά με το θέμα της βίας.
* Υιοθέτηση ασφαλών εργασιακών πρακτικών (π.χ. συνοδεία συναδέλφων, εργασία κατά τις βραδινές ώρες, εποπτεία μαθητών από δυο μέλη του προσωπικού όπου είναι δυνατόν)
* Επάρκεια του προσωπικού σε σχέση με τον αριθμό των μαθητών
* Υποστηρικτικές δομές, υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης και παροχής συμβουλών
* Εποπτεία επισκεπτών στους χώρους του σχολείου
Στρατηγικές συμπεριφοράς
* Εκπαίδευση εργαζόμενων και μαθητών στη μη βίαιη αντίδραση και επίλυση συγκρούσεων
* Κατάρτιση για την αναγνώριση των πρώιμων ενδείξεων και των πιθανοτήτων εκδήλωσης πράξεων βίας
* Συμμετοχή μαθητών και γονέων στην ανάπτυξη πολιτικής μηδενικής ανοχής απέναντι στη βία, τη διακριτική συμπεριφορά και ομιλία, τον εκφοβισμό και την παρενόχληση.
* Ενθάρρυνση και ανάπτυξη αισθήματος συνύπαρξης και συνεργασίας.
Ευαισθητοποίηση και συνεργασίες
* Συμμετοχή των αρχών επιβολής του νόμου σε σχετικά προγράμματα
* Συνεργασία μεταξύ του προσωπικού του σχολείου, των διευθυντών, των γονέων, των μαθητών και των συνδικαλιστικών οργανώσεων.
* Ενθάρρυνση της θετικής στάσης, της ανοχής και του σεβασμού προς τους άλλους.
* Διάδοση πληροφοριών καλής πρακτικής.
ΕΛΑΧΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΒΛΑΒΩΝ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΒΙΑΙΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ
Είναι σημαντικό να υπάρχουν ευρέως γνωστές διαδικασίες οι οποίες θα ακολουθούνται σε περίπτωση οποιουδήποτε βίαιου περιστατικού με σκοπό την πρόληψη περαιτέρω βλαβών για το θύμα και τον περιορισμό των ζημιών που έχει υποστεί.
* Το άτομο που έχει πέσει θύμα βίας ή είναι μάρτυρας πράξης βίας να μην μένει μόνο του μετά το συμβάν.
* Η διεύθυνση να λαμβάνει γνώση και να επιδεικνύει συμπάθεια και υποστήριξη προς το θύμα.
* Παροχή ψυχολογικής υποστήριξης προς το θύμα αμέσως μετά το περιστατικό αλλά και αργότερα σε περίπτωση μετατραυματικού άγχους.
* Παροχή υποστήριξης στο θύμα για την εκτέλεση των απαραίτητων διοικητικών και νομικών διαδικασιών (π.χ. τρόπος αναφοράς του περιστατικού)
* Ενημέρωση των υπολοίπων εργαζομένων
* Επανεξέταση της εκτίμησης κινδύνου με στόχο τον εντοπισμό συμπληρωματικών μέτρων
(*) Ο Δρ. Μιλτιάδης Γ. Δεληχάς είναι μέλος-εκπρόσωπος στην Ομάδα Εργασία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Επιθεωρητών Εργασίας (SLIC) για τους ψυχοκοινωνικούς κινδύνους στην εργασία
