Από τον Νικόλαο Αθ. Παπαθεοδώρου
Συμπληρώνονται φέτος ογδόντα χρόνια, ήταν 18 Ιουνίου 1932, από τη χρονιά που πέθανε η Ιουλία Σάπκα, η γυναίκα η οποία είχε την έμπνευση να προχωρήσει στην ίδρυση μουσικού σχολείου σε μια πόλη που μόλις είχε αρχίσει να συνέρχεται από τον ανελέητο εθνικό διχασμό και τις τραγικές συνέπειες της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Η Ιουλία Σάπκα-Λογιωτάτου γεννήθηκε το 1884. Ήταν γόνος παλαιάς αρχοντικής οικογένειας της Λάρισας. Γονείς της ήταν ο ιατρός και δήμαρχος της Λάρισας για ένα διάστημα Αχιλλέας Λογιωτάτου, εγγονός του λόγιου Ιωάννου Οικονόμου Λαρισαίου του αποκληθέντος Λογιωτάτου και η Ελένη Διαμαντοπούλου, απόγονος αγωνιστών της επαναστάσεως του 1821 από τη Λιβαδειά.
Από μικρή έδειξε αγάπη και έφεση προς τη μουσική. Σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών μονωδία και πιάνο. Στη μικρή κοινωνία της Λάρισας είχε κάνει αίσθηση μια εμφάνισή της το 1904, όταν σε ηλικία 20 ετών τραγούδησε σε συναυλία που πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του διαδόχου Κωνσταντίνου, ο οποίος είχε επισκεφθεί τη Λάρισα. Η συναυλία είχε δοθεί σε μια από τις αίθουσες του Γυμνασίου, που την περίοδο εκείνη στεγαζόταν εκεί που σήμερα βρίσκεται το Δικαστικό Μέγαρο. Το 1906 παντρεύτηκε τον ιατρό Μιχαήλ Σάπκα και μαζί του απέκτησε δύο τέκνα, το 1907 την Αλκμήνη (Μίνα) και το 1908 τον Αλέκο.
Η αγάπη της για τη μουσική την οδήγησε γύρω στα 1927 να προτείνει και σε άλλες φιλόμουσες κυρίες της Λάρισας και φίλες της, να συστήσουν εκτελεστική επιτροπή κυριών με κύριο σκοπό την ίδρυση μουσικού σχολείου στη Λάρισα. Από τις πρώτες ενέργειες της συσταθείσας επιτροπής ήταν να προτείνει στην Ιουλία Σάπκα την προεδρία και να της αναθέσει να έλθει σε επικοινωνία με το Εθνικό Ωδείο των Αθηνών, με σκοπό να αποσπάσουν πληροφορίες για τη διαδικασία ιδρύσεως Ωδείου και στη Λάρισα. Διευθυντής την περίοδο εκείνη στο Εθνικό Ωδείο Αθηνών ήταν ο γνωστός εθνικός μουσουργός Μανώλης Καλομοίρης, ο οποίος εντυπωσιάσθηκε από την ιδέα των κυριών της Λάρισας και προσφέρθηκε να βοηθήσει με κάθε τρόπο.
Αρχικά η επιτροπή ζήτησε το υπό ίδρυση μουσικό σχολείο να υιοθετηθεί από το Εθνικό Ωδείο Αθηνών και να λειτουργήσει ως παράρτημά του. Η Αθήνα αποδέχθηκε το αίτημα αυτό με προθυμία και ανέθεσε στον Καλομοίρη να επισκεφθεί τη Λάρισα. Εδώ συσκέφθηκε με την Ιουλία Σάπκα και τις υπόλοιπες κυρίες της εκτελεστικής επιτροπής και υποσχέθηκε την αποστολή σχετικού καταστατικού λειτουργίας και εβδομαδιαίου προγράμματος μαθημάτων, την προμήθεια μουσικών βιβλίων και την αγορά μουσικών οργάνων. Για τη στέγαση του Ωδείου επιλέχθηκε σαν κεντρικό και ευρύχωρο οίκημα η κατοικία του φωτογράφου Γεράσιμου Δαφνόπουλου, στη γωνία των οδών Μεγάλου Αλεξάνδρου και Πατρόκλου. Επιλέχθηκαν από τον Καλομοίρη οι καθηγητές, ανακοινώθηκε το πρόγραμμα διδασκαλίας των μαθημάτων και εγκρίθηκε ο κανονισμός του ιδρύματος. Όταν όλα ήταν έτοιμα, την Κυριακή 10 Ιουλίου 1928 έγιναν πανηγυρικά τα εγκαίνια με την παρουσία όλων των τοπικών αρχών και των οργανώσεων. Προηγήθηκε της τελετής αγιασμός από τον μητροπολίτη Αρσένιο και στη συνέχεια η πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής Ιουλία Σάπκα εκφώνησε τον εναρκτήριο λόγο. Ο αντίκτυπος που είχε η δημιουργία του μουσικού αυτού ιδρύματος στην πόλη υπήρξε τεράστιος και προβλήθηκε δημοσιογραφικά όχι μόνο τοπικά αλλά και πανελλήνια.
Όμως από την πρώτη στιγμή φάνηκε ότι για την αντιμετώπιση των δαπανών λειτουργίας, δεν επαρκούσαν οι πόροι από τις συνδρομές και τα δίδακτρα, γι’ αυτό η Διοικούσα Επιτροπή του Ωδείου ζήτησε τη συνδρομή του Δήμου. Με εισήγηση του Δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, ο οποίος είχε μια επιπλέον ευαισθησία στο θέμα, εφ’ όσον η γυναίκα του ήταν ο άνθρωπος που εμπνεύσθηκε τη δημιουργία του Ωδείου, εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο μια σημαντική ετήσια επιχορήγηση για την αντιμετώπιση των οικονομικών αναγκών του ιδρύματος.
Καθώς η πορεία του ήταν ανοδική και δημιουργική - οι μαθητές του είχαν φθάσει αισίως στους 400 – η στενότητα του χώρου της οικίας του Γεράσιμου Δαφνόπουλου τους υποχρέωσε να μετακομίσουν στο οίκημα που υπήρχε στον κήπο των Παλαιών Ανακτόρων, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό Ωδείο και το οποίο παραχωρήθηκε από τον Δήμο. Όμως επειδή ο Δήμαρχος διέβλεπε ότι ο ιδιωτικός χαρακτήρας του μουσικού αυτού ιδρύματος, έστω και επιχορηγούμενος, δεν θα είχε ευοίωνο μέλλον και επειδή ούτως ή άλλως η οικονομική συντήρηση και η στέγαση του ήταν δημοτική, εισηγήθηκε να χαρακτηρισθεί το Ωδείο ως Δημοτικό Ίδρυμα.
Έτσι στις 22 Φεβρουαρίου 1930 εκδόθηκε η υπ’ αριθμόν 95 σχετική πράξη του Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης και εγκρίθηκε ο Κανονισμός Λειτουργίας του. Το Ωδείο έγινε λοιπόν Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, διοικούμενο από Επιτροπή, η οποία επιλεγόταν κάθε τετραετία από το Δημοτικό Συμβούλιο και της οποίας πρόεδρος θα ήταν ο εκάστοτε Δήμαρχος. Στις 17 Νοεμβρίου 1930 δημοσιεύθηκε το Προεδρικό Διάταγμα που επικύρωνε την πράξη αυτή του Δημοτικού Συμβουλίου, το οποίο και εξέλεξε πάραυτα το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Δημοτικού Ωδείου, το οποίο αποτελείτο από τους: Ισμυρίδη Κωνσταντίνο, οφθαλμίατρο, Ξυραδάκη Γεώργιο, διευθυντή της Τράπεζας Αθηνών, Παναγούλια Χρήστο, δικηγόρο, Οικονομίδη Κωνσταντίνο, διευθυντή της Τράπεζας Λαρίσης, Αλεξάνδρου Ιωάννη, έμπορο και Σηλυβρίδη Βασίλειο, κτηματία. Πρόεδρος φυσικά ήταν ο δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας.
Στο σημείο αυτό δεν θα αποφύγω τον πειρασμό να παρατηρήσω με έμφαση ότι η έμπνευση και η ίδρυση του Ωδείου και η λειτουργία του τα πρώτα δύσκολα χρόνια ήταν αποκλειστικά έργο γυναικών. Όμως το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο αποτελέστηκε αποκλειστικά από άνδρες, χωρίς τη συμμετοχή ούτε μίας γυναίκας. Τα σχόλια αφήνονται στον αναγνώστη.
Μέσα σε λίγα χρόνια από την ίδρυσή του και την υπαγωγή του στον Δήμο, το μουσικό αυτό ίδρυμα της πόλης άρχισε να δρέπει τους καρπούς του. Ανέδειξε νέους με μουσική ιδιοφυία, οι οποίοι αργότερα σταδιοδρόμησαν όχι μόνο στον ελληνικό αλλά και στον διεθνή μουσικό χώρο και αποτέλεσε για χρόνια τον πυρήνα και την εστία κάθε μουσικής εκδήλωσης στην πόλη.
Δυστυχώς όμως ο άνθρωπος που συνέλαβε πρώτος την ιδέα της ίδρυσης του Ωδείου στη Λάρισα και πρωτοστάτησε στην οργάνωση και λειτουργία του, η Ιουλία Σάπκα, δεν αξιώθηκε να απολαύσει τους καρπούς των έργων της και να δει τους οραματισμούς της πραγματοποιημένους. Στης 18 Ιουνίου 1932 πέθανε σε ηλικία 48 ετών, όσο περίπου και ο πατέρας της δήμαρχος Αχιλλέας Λογιωτάτου, από γενικευμένη λοίμωξη η οποία προήλθε από κάποια φλεγμονή της στοματικής κοιλότητας. Την εποχή εκείνη δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμα τα αντιβιοτικά και οι σοβαρές φλεγμονές είχαν κακή πρόγνωση.
Ο αιφνίδιος θάνατός της άφησε ένα μεγάλο κενό στο Ωδείο. Ευτύχησε όμως τη σκυτάλη να αναλάβει πολύ σύντομα, από τη θέση του Διοικητικού Διευθυντού του ιδρύματος, ο φαρμακοποιός Βάσος Κυλικάς, οικογενειακός φίλος της οικογένειας Σάπκα, στο φαρμακείο του οποίου ο Σάπκας δεχόταν σαν ιατρός τους ασθενείς του.
Στο σημερινό κείμενο επισυνάπτεται και μια ιστορική φωτογραφία. Είναι του 1905 και βγήκε στο εργαστήριο του Λαρισαίου «φωτογράφου της Βασιλικής Αυλής» Γεράσιμου Δαφνόπουλου. Αναγνωρίζονται αριστερά η Ιουλία Λογιωτάτου και δεξιά ο Μιχαήλ Σάπκας, μνηστευμένοι τότε, όλο ζωντάνια, υγεία και ομορφιά, η Ιουλία μόλις 21 ετών και ο Μιχαλάκης 32. Η σπάνια αυτή φωτογραφία, όπως και πολλές πληροφορίες του κειμένου, προέρχονται από το αρχείο της Λίλας Ρίζου-Λεόντιου, εγγονής της Ιουλίας Σάπκα, η οποία όχι μόνο κληρονόμησε το όνομά της, αλλά και την έφεση στη μουσική, αφού διετέλεσε επί σειρά ετών καθηγήτρια μουσικής στο Ωδείο που ίδρυσε η γιαγιά της και που από τα χέρια της ξεπήδησαν αρκετά μουσικά ταλέντα της πόλης μας.
Τελειώνοντας θα ήθελα με κάποια συστολή, να προτείνω μήπως θα έπρεπε το Ωδείο μας να τιμούσε τα 80 χρόνια από τον θάνατο της Ιουλίας με μια σεμνή τελετή και με την παρουσία των μαθητών, ώστε να γνωρίσουν οι νέοι μουσικοί βλαστοί τη γυναίκα, η οποία σε εποχές πλήρους ανδροκρατίας πρόσφερε στη Λάρισα ένα μουσικό ίδρυμα σεβαστό σε όλη την Ελλάδα και παράδειγμα προς μίμηση.
Νικόλαος Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
