Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Η εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου τον Δεκαπενταύγουστο, είναι το «Πάσχα του Καλοκαιριού». Χιλιάδες προσκυνητές από ολόκληρη τη χώρα συγκεντρώνονται κάθε χρόνο για να τιμήσουν την Παναγία στους ναούς, αφιερωμένους στη μνήμη της. Η αγάπη προς την Παναγία και ο τρόπος που την τιμούν οι πιστοί αποτελεί τη θρησκευτική ταυτότητα κάθε τόπου. Αυτό το μαρτυρούν άλλωστε και τα χιλιάδες επίθετα που ονοματίζουν τις τοπικές Παναγίες, κυρίως στα νησιά του Αιγαίου: Θαλασσινή, Βουνιώτισσα, Γκρεμιώτισσα, Καστρινή, Σπηλιανή, Εκατονταπυλιανή κ.ά. Εικόνες θαυματουργές που είτε τις έφεραν τα κύματα, όπως στην Ίο, είτε τις έβγαλε η γη από τα σπλάχνα της, όπως στην Τήνο. Στο Αιγαίο, στην ατέλειωτη μπλε θάλασσα, που αγκαλιάζει τα ελληνικά νησιά, στη θάλασσα με τα πολλά πρόσωπα, το Δεκαπενταύγουστο είναι μια απέραντη γιορτή. Εκτός από το νησί της Μεγαλόχαρης, την Τήνο, πολλά είναι εκείνα τα νησιά που θα συναντήσει κανείς ιστορικά μοναστήρια και εκκλησίες, συνδεδεμένα με θρύλους. Τόποι που εκπέμπουν μια ιερότητα και μια κατανυκτική ατμόσφαιρα. Η Παναγιά του Χάρου στους Λειψούς. Μια από τις πιο παλιές εκκλησίες του νησιού, που έχει κτιστεί έτσι από την εικόνα της, όπου παρουσιάζεται η Παναγία να κρατά στα χέρια της τον Εσταυρωμένο Χριστό. Στις 23 Αυγούστου, στα εννιάμερα της Παναγίας, η εκκλησία γιορτάζει και πλήθος κόσμου έρχεται από τα γύρω νησιά. Από τον Απρίλιο του 1943 θεωρείται πως επαναλαμβάνεται το θαύμα με τους κρίνους. «Την άνοιξη τοποθετούνται από τους πιστούς κρίνοι πάνω στην εικόνα και αφήνονται να ξεραθούν. Τον Αύγουστο τα ξεραμένα κλαδιά βγάζουν μπουμπούκια και ανήμερα της γιορτής ανθίζουν». Η Παναγία η Σπηλιανή στη Νίσυρο, είναι το καστρομονάστηρο της Δωδεκανήσου (άλλοτε σπήλαιο). Αποτελεί το δεύτερο σημαντικό μνημείο της Νισύρου μετά το ηφαίστειο. Είναι η προστάτιδα του νησιού αλλά και λατρευτικό κέντρο από τις αρχές τουλάχιστον του 18ου αιώνα. Βρίσκεται δυτικά από το Μανδράκι και 270 σκαλοπάτια οδηγούν στην Ιερή Σπηλιά, μπροστά στη θαυματουργή εικόνα της Μεγαλόχαρης. Η παράδοση αναφέρει ότι γύρω στα 1400 μ.Χ. ένας γεωργός ανακάλυψε τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σε ένα σπήλαιο κοντά στα Λουτρά Μανδρακίου και τη μετέφερε στο ναό της Παναγίας της Ποταμίτισσας. Την επόμενη μέρα διαπιστώθηκε ότι η εικόνα έλειπε. Μέσα σε λίγες μέρες ξαναβρέθηκε από κατοίκους κι η εικόνα επέστρεψε στο σπήλαιο του Βράχου, όπου αποφασίστηκε τελικά να μετατραπεί η σπηλιά σε ιερό ναό.
Η Παναγία η Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό, κατέχει σημαντική θέση ανάμεσα στα προσκυνήματα της ορθόδοξης πίστης. Είναι σκαρφαλωμένη στους πανύψηλους βράχους μιας αφιλόξενης και αλίμενης ακτής. Η ίδρυσή της ανοίγεται στα τέλη του 11ου αιώνα. Η επωνυμία «Χοζοβιώτισσα» οφείλεται στην άφιξη της εικόνας της Παναγίας Βρεφοκρατούσας από το Χόζοβα της Παλαιστίνης κατά την περίοδο της Εικονομαχίας. Σύμφωνα με τους μοναχούς της μονής, το μοναστήρι είναι έργο του αυτοκράτορα Κομνηνού και η θεμελίωσή του έγινε εξ αφορμής της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας πάνω σε ξύλο την οποία φυλάσσουν μέσα στην εκκλησία. Στο καθολικό της μονής φυλάσσονται κειμήλια που αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της ακμής του παρελθόντος. Μια δίζωνη εικόνα του 1619 που απεικονίζει στην άνω ζώνη, την Παναγία βρεφοκρατούσα ανάμεσα στην Αγία Παρασκευή και τον Άγιο Γεώργιο και στην κάτω ζώνη τη διάσωση ενός ναυαγίου, που πρόκειται για δέηση ενός ιερομόναχου ο οποίος γλίτωσε από σφοδρή θαλασσοταραχή κατά το ταξίδι της επιστροφής του από την Πάτμο στην Αμοργό. Η Παναγία η Πορταΐτισσα στην Αστυπάλαια, μία από τις ωραιότερες εκκλησίες στα Δωδεκάνησα. Κτισμένη το 1764 είναι η Μητρόπολη του νησιού και βρίσκεται στις ρίζες του κάστρου το οποίο κτίστηκε για λογαριασμό της βενετσιάνικης ηγεμονίας. Διαθέτει σπουδαίο τέμπλο του 18ου αιώνα, γλυπτό δικέφαλο αετό στο πάτωμα και αμύθητης αξίας βυζαντινές εικόνες. Εκεί τον Δεκαπενταύγουστο, με θέα το Αιγαίο, γίνεται πανηγύρι με χορό στην αυλή αλλά και στη στέγη της εκκλησίας. Η Παναγία η Εκατονταπυλιανή στην Πάρο, είναι ένα από τα γνωστότερα ορθόδοξα προσκυνήματα στο Αιγαίο. Η ονομασία Καταπολιανή πιθανότατα σχετίζεται με την τοποθεσία του ναού, κτίστηκε δηλαδή «κατά την πόλη» προς το μέρος της αρχαίας πόλης. Η άλλη ονομασία, Εκατονταπυλιανή, σχηματίζεται από τη λέξη «εκατονταπυλιανή» και ονομάστηκε έτσι λόγω των επιβλητικών διαστάσεών της. Σύμφωνα με την παράδοση, ο ναός κατασκευάστηκε από τη μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου, την Αγία Ελένη για να εκπληρώσει κάποιο τάμα που έκανε στην Παναγία όταν πήγε στους Αγίους Τόπους να βρει τον Τίμιο Σταυρό. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού την έπιασε τρικυμία που την ανάγκασε να μείνει στην Πάρο. Αργότερα, τον 6ο αιώνα, ο Ιγνάτιος, πρωτομάστορας της Αγίας Σοφίας, έχτισε την εκκλησία από την αρχή. Μια άλλη δοξασία που διασώζεται μέχρι σήμερα σχετικά με την ονομασία «Εκατοντοπυλιανή» μας λέει: «Ενενήντα εννέα φανερές πόρτες έχει η Καταπυλιανή. Η εκατοστή είναι κλειστή και δεν φαίνεται. Θα φανεί η πόρτα αυτή και θα ανοίξει, όταν οι Έλληνες πάρουν την Πόλη»... Μέσα στο ναό σώζονται πολλές φορητές εικόνες ιστορικής σημασίας, όπως η Παναγία η Αμόλυντος, που σύμφωνα με την παράδοση αποτελεί έργο του ευαγγελιστή Λουκά, η Αγία Τριάδα, η Παναγία η Εκατονταπυλιανή κ.ά. Η Παναγία της Αγιάσου στη Λέσβο, είναι ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα στην Ελλάδα. Η εικόνα της Παναγίας που κρατάει τον Χριστό, δημιουργήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά με μαστίχα και κερί και μεταφέρθηκε από την Ιερουσαλήμ στην Αγιάσο από έναν καλόγερο, το 803 μ.Χ. Πλήθος προσκυνητών συρρέουν κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο για να προσκυνήσουν τη θαυματουργό εικόνα. Επίσης, στη Λέσβο την ίδια ημέρα γιορτάζει και η Παναγία της Πέτρας, που είναι κτισμένη πάνω στο Βράχο της Πέτρας με τα 110 σκαλιά. Περιοριζόμαστε ως εδώ με τούτη την αναφορά μας, γιατί υπάρχουν κι άλλα νησιά του Αιγαίου που τιμούν την Κοίμηση της Θεοτόκου τον Δεκαπενταύγουστο. Πρώτα ο Θεός! του χρόνου τέτοιο καιρό, θα περιγράψουμε και τα υπόλοιπα που είναι: α) η Παναγία τη Διασώζουσα στην Πάτμο, β) Η Παναγία η Παραπορτιανή στη Μύκονο, γ) η Παναγία η Καστριανή στην Κέα, δ) Η Παναγία η Γκρεμιώτισσα στην Ίο, ε) η Παναγία η Τσαμπίκα στη Ρόδο, στ) η Παναγία της Ψερίμου στην Ψέριμο, ζ) Το καστρομονάστηρο της Παναγίας της Κυράς Ψηλής στην Κάλυμνο. Κάθε νησί έχει τη δική του Παναγία, κάθε τόπος έχει τη δική του Προστάτιδα. Αξίζει να θυμόμαστε ότι όπου και αν βρεθούμε τον Δεκαπενταύγουστο η Παναγία είναι μαζί μας. Σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης υπάρχει και μια εκκλησία αφιερωμένη στη χάρη της.
Πηγή: α. Νησιώτικη Λαογραφία (Τόμος Α’)
Β. υπουργείο Πολιτισμού*
