Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Ο πλούσιος μήνας με τα πολλά οπωρικά, με τα εισοδήματα από την πώληση της καλοκαιρινής συγκομιδής εκθειάζεται από τις πολλές παροιμίες του λαού μας. Ορισμένες φορές ήδη από τον Αύγουστο αρχίζει, πρώιμα, το κρύο και κοινές είναι οι παροιμίες: «Ο Αύγουστος επάτησεν, η άκρα του χειμώνα», «Από Αύγουστο χειμώνα... κ.λπ.». Γι’ αυτό η πρώτη Αυγούστου θεωρείται συνήθως έναρξη νέας περιόδου και συνοδεύεται με πολλά από τα λεγόμενα «διαβατήρια» έθιμα. Ετσι στη Λέσβο και αλλού την παραμονή της πρώτης Αυγούστου ανάβουν στα τρίστρατα φωτιές (καψούλες) και τις ξεπερνούν λέγοντας: Ω, καλώς τον Ακστο! Σύκα, τσάι, καρύδια, τσάι, καλά σταφύλια! Ψήνουν μέσα στη φωτιά κι ένα σκόρδο, παίρνουν τις στσελίδες (ταλουβιά) και τις τρων για τον πυρετό. Στη Λέσβο, ίσως και αλλού, οι άνθρωποι του λαού πιστεύουν, ότι τη νύχτα της 31ης Ιουλίου προς την 1η Αυγούστου ανοίγουν οι ουρανοί και ό,τι προφτάσεις να ζητήσεις θα το ‘χεις, θες πλούτη, θες γεια, θες χωράφι. Αποσπερού στο πανηγύρι στ’ Αγιάσος πλαγιάζουν στα τρίστρατα, για να δουν τ’ άγιο φως περιμένουν ως το πρωί. Το ‘χουν σε καλό. Ανάλογες είναι και οι συνήθειες του πρωινού της 1ης Αυγούστου. Π.χ., στην Τήλο σκορπίζουν μέσα στο σπίτι άμμο ως σημάδι ευτυχίας και αφθονίας. Ακόμη «δεν σαρώνουν το σπίτι, για να μηρίξουν έξω μαζί με τα σαρίδια και τα καλά του σπιτιού». Στο Ζαγόρι της Ηπείρου, πρωί - πρωί, πριν ακόμα βάλουν τίποτα στο στόμα τους, τρώγουν κόκκινα κράνα, για να είναι γεροί όλο τον χρόνο. Δεν λείπουν όμως και οι αγιασμοί και τα ευχολόγια και, όπως κάθε πρωτομηνιά, έτσι και την Πρωταυγουστιά. Ο παπάς γυρίζει τα σπίτια και κάνει αγιασμούς σ’ αυτά μάλιστα των γεωργών διαβάζει και τις ευχές τ’ Αϊ Τρύφωνα, για να φυλάγει τα σπαρτά τους. Την Πρωταυγουστιά επίσης γίνεται αγιασμός και στην εκκλησία και οι χωρικοί παίρνουν αγιασμό και αγιάζουν τ’ αμπέλια και τα περιβόλια. Τότε κόβουν και τα πρώτα σταφύλια. (Τζαντώ Θράκης). Σε πολλά μέρη αγιάζουν και το νερό, από τα οποία υδρεύεται ο συνοικισμός. Ετσι στη Μεσημβρία οι κάτοικοι την 1η Αυγούστου έβγαιναν έξω, έκαναν αγιασμό στα πηγάδια κι έπειτα πήγαιναν στ’ αμπέλια και διασκέδαζαν μέχρι το βράδυ. Δεν λησμονούσαν όμως και τους νεκρούς στις Κυδωνίες. Κάθε καλή νοικοκυρά έβαζε ένα πιάτο ελιές, μισές μαύρες, μισές άσπρες και τις έστελνε στη γειτονιά, σ’ όσες δεν είχαν, για να φάνε κείνη την ημέρα. Η 1η Αυγούστου είναι και η αρχή 15ήμερης νηστείας και συνοδεύεται με ορισμένα νηστευτικά έθιμα, όπως τον καθαρισμό των χάλκινων αγγείων, την προσφορά σταφυλιών, σύκων κ.ά. οπωρικών στην εκκλησία και τη διανομή τους, σε όσους νηστεύουν, κατά τον Εσπερινό κ.λπ. Όπως τις πρώτες μέρες του Μαρτίου, έτσι και τις πρώτες (6ή 12) ημέρες του Αυγούστου ένας παράδοξος φόβος κατέχει άνδρες και γυναίκες, φόβος που τους αναγκάζει ν’ αποφεύγουν και ρούχα να πλύνουν και ξύλα να κόψουν και να κολυμπήσουν στη θάλασσα. Είναι Δρίμες, λέγουν, και το νερό κάνει κακό. Γι’ αυτό και δεν αφήνουν τα παιδιά τους έξω το μεσημέρι, για να μην τους κάνουν κακό οι Δρίμες.
Από την πρώτη Αυγούστου αρχίζουν και τα «μερομήνια», δηλαδή η πρόγνωση του καιρού από μετεωρολογικές παρατηρήσεις, που γίνονται τις 6 ή 12 ή 14 πρώτες μέρες του Αυγούστου μηνολογιάζουν, παρατηρούν δηλαδή τον καιρό κάθε μέρα και από αυτόν συμπεραίνουν για τον καιρό του μήνα που αντιστοιχεί στη συγκεκριμένη ημέρα. Από τις θρησκευτικές γιορτές του μηνός οι μεγαλύτερες είναι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (6 Αυγούστου) και της Κοίμησης της Θεοτόκου (15 Αυγούστου). Η πίστη ότι τη νύχτα της 5ης προς την 6η Αυγούστου ανοίγουν οι ουρανοί, κάνει πολλούς ν’αγρυπνούν, για να δουν τον άγιο φως. Το ‘χουν σε καλό. Συνηθίζουν εξάλλου στις 6 Αυγούστου να φέρνουν στην εκκλησία τα πρώτα σταφύλια για ευχολόγηση και να τα μοιράζουν στους εκκλησιαζόμενους. Την ημέρα αυτή προσφέρονται στο ναό του Σωτήρος και τα πρώτα ελαιόλαδα. Αλλά οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές δεν παρουσιάζουν πάντοτε και το μεγαλύτερο λαογραφικό ενδιαφέρον. Αν εξαιρέσουμε τον Επιτάφιο της Παναγίας, που σε μερικούς τόπους, όπως στην Πάτμο, την Κασσιόπη της Κέρκυρας κ.ά., στολίζεται με λουλούδια και περιφέρεται ενώ οι πιστοί ακολουθούν με αναμμένα κεριά και τα κατά τόπους πανηγύρισα και τις λιτανείες της 15ης Αυγούστου, δεν έχουμε ν’ αναφέρουμε άλλα ιδιαίτερα έθιμα της ημέρας αυτής. Σε μερικούς μόνο τόπους συνηθίζουν να κάνουν τότε τα συμβόλαια οι τσελιγκάδες με τους πιστικούς, ν’ απαλλάσσονται οι υπηρέτες από κάθε εργασία και να παρέχεται απολυσιό, δηλαδή ελευθερία να μπαίνουν στ’ αμπέλια και τους κήπους. Ομοια και τα Εννιάμερα της Παναγίας (24 Αυγούστου) γιορτάζονται με λιτανείες και πανηγύρια, στα οποία γίνονται και θυσίες. Αντίθετα δύο άλλες μικρότερες γιορτές του τέλους του Αυγούστου παρουσιάζουν μεγαλύτερο λαογραφικό ενδιαφέρον: η γιορτή του Αγίου Φανουρίου (27 Αυγούστου) και η μνήμη του Αποκεφαλισμού του Αγίου Ιωάννη (29 Αυγούστου). Ο Αγιος Ιωάννης, αποκαλείται και Θεολόγος ή Ριγολόγος, και η μνήμη του τιμάται με απόλυτη νηστεία έτσι λέγεται και Νηστευτής (Λέσβο). Η νηστεία του συνοδεύεται από την απαγόρευση όλων όσων μοιάζουν με το αίμα που έτρεξε από το κεφάλι του. Να οι σχετικές δεισιδαιμονίες, διατυπωμένες από τους ίδιους τους χωρικούς: Δεν τρώγουμε μαύρο σταφύλι, μαύρο σύκο, ό,τι μαύρο φρούτο είναι, γιατί το αίμα του Αγίου τα έβαψε. Δεν τρώγουμε ούτε καρύδι, γιατί του έκοψαν το καρύδι, όταν τον αποκεφάλισαν. Δεν πιάνουμε μαχαίρι κείνη την ημέρα και το ψωμί το κόβουμε με τα χέρια. Τέλος η 31η Αυγούστου λέγεται κοινώς: κλειδοχρονιά, «κλειδώνει ο χρόνος σήμερα», λένε
* Ο Γεώργιος Ν. Ξενόφος, είναι πρώην στέλεχος «ΥΠ.ΕΘ.Α.», λογοτέχνης, λαογράφος και συγγραφέας
