Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Στην αρχαία Ελλάδα εφαρμόστηκε ο τύπος της άμεσης δημοκρατίας, όπου η συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις ήταν καθολική. Δικαίωμα, όμως συμμετοχής είχαν μόνο οι Αθηναίοι πολίτες και όχι οι ξένοι που είχαν εγκατασταθεί στην πόλη της Αθήνας, αδιάφορα αν ήταν πλούσιοι ή φτωχοί. Επίσης, δικαίωμα ψήφου δεν είχαν οι δούλοι που υπήρχαν στην πόλη της Αθήνας. Το άριστο παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας το είχαμε στην Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ. Ο Πλάτωνας, που έζησε σε μια περίοδο οξυμένης ταξικής πάλης στην Αθήνα, είχε τη γνώμη ότι η δημοκρατία οδηγούσε το αθηναϊκό κράτος στον γκρεμό κι επεξεργάστηκε ένα σχέδιο ιδανικού κράτους, ένα σχέδιο που ανταποκρινόταν στα ταξικά συμφέροντα της αριστοκρατίας. Ύστερα, από τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, προσπαθεί να διατυπώσει τα συμπεράσματά του για το κράτος πάνω στη βάση της ανάλυσης της ιστορίας και της πολιτικής διάρθρωσης των διάφορων κρατών. Ο Αριστοτέλης και οι μαθητές του έγραψαν 150 μελέτες αφιερωμένες στις διάφορες πολιτείες - κράτη με κύριο έργο την πραγματεία του Αριστοτέλη «Αθηναίων Πολιτεία», όπου καταγράφεται μια συστηματική έκθεση της πολιτικής ιστορίας της πόλης των Αθηνών. Μελετώντας την πορεία της φιλοσοφίας στον ελληνικό κόσμο, συναντάμε μεγάλες προσωπικότητες που με τη σκέψη και το έργο τους χάραξαν βαθιά την ιστορία και τον Πολιτισμό. Οι μεγαλύτερες προσωπικότητες υπήρξαν ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Στα έργα τους συναντάμε πολλά κοινά σημεία, στις απόψεις τους για τη ζωή, τον άνθρωπο, την ηθική, κάτι που άλλωστε είναι φυσικό εφόσον συνδέθηκαν μεταξύ τους ως Δάσκαλος και Μαθητές. Συναντάμε όμως και κάποιες διαφορές στην αντίληψή τους για τον Κόσμο, την πολιτική και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Το πρώτο κύριο και βασικό σημείο διαφωνίας τους ήταν η αντίληψή τους για τον Κόσμο. Ο Πλάτωνας πίστευε ότι πίσω από τον κόσμο των αισθήσεων και της ύλης υπήρχε μια άλλη πραγματικότητα, την οποία ονόμαζε «Κόσμο των Ιδεών». Ο Αριστοτέλης από τη μεριά του είχε εντελώς αντίθετη άποψη. Για αυτόν, ο Πλάτωνας είχε αναποδογυρίσει την πραγματικότητα. Συμφωνούσε στο ότι ο φυσικός κόσμος διέπεται από μεταβλητότητα, παροδικότητα και φθορά. Αλλά και οι «ιδέες» του Πλάτωνα για αυτόν δεν είναι οι αρχικές μορφές των πραγμάτων που υπάρχουν στον Κόσμο των Ιδεών - κι επομένως και μέσα στην ψυχή του ανθρώπου. Για τον Αριστοτέλη όσα υπάρχουν μέσα στην ψυχή του ανθρώπου είναι αντανακλάσεις των πραγμάτων και των αντικειμένων του φυσικού κόσμου. Ένα άλλο σημαντικό σημείο διαφωνίας μεταξύ των δύο φιλοσόφων είναι η θεώρησή τους για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος (πολίτευμα) διακυβέρνησης ενός κράτους. Στο έργο του Αριστοτέλη «Πολιτικά» και στο έργα του Πλάτωνα «Πολιτεία» εκφράζονται οι πολιτικές θέσεις τους με αρκετές κοινές, αλλά και διαφορετικές αντιλήψεις. Ο Πλάτωνας μιλάει για την ιδανική Πολιτεία, που είναι ιδανική επειδή κυβερνάται με το πολίτευμα της «αριστοκρατίας», δηλαδή κυβερνάται από ένα σύνολο ανθρώπων που ξεχωρίζουν για τη σοφία, τη γνώση, τη δικαιοσύνη και την ικανότητα των φυλάκων - πολεμιστών (υπερασπιστές της ασφάλειας της πόλεις από επιθέσεις) και στην τάξη των γεωργών, εμπόρων κ.λπ. (αυτοί που διασφαλίζουν τα μέσα που χρειάζεται η πόλη για να διατηρηθεί ζωντανή και να επιβιώσει). Κατά τον Αριστοτέλη, οι πολίτες χωρίζονται με βάση οικονομικά κριτήρια σε τάξεις γεωργών, τεχνιτών και εμπόρων, ενώ κοινωνικά χωρίζονται σε φτωχούς, πλούσιους και μεσαίους. Από τη σχέση που έχουν μεταξύ τους οι φτωχοί και οι πλούσιοι θα διαμορφωθεί η μορφή του πολιτεύματος. Οι φτωχοί συνήθως είναι περισσότεροι από τους πλούσιους. Έτσι καθορίζεται και το είδος του πολιτεύματος, που μπορεί να έχει τρεις μορφές: μοναρχία ή Βασιλεία (ένας κυβερνά), αριστοκρατία (λίγοι κυβερνούν) ή δημοκρατία (πολλοί κυβερνούν). Η προτίμηση του Αριστοτέλη στρέφεται στη «Μέση Πολιτεία», δηλαδή σε αυτό που σήμερα κατανοούμε ως δημοκρατικό πολίτευμα, όπου η μεσαία τάξη εξασφαλίζει την ισορροπία ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους και κρατά το κέντρο βάρους στη μέση στις μεταξύ τους συγκρούσεις. Ένα άλλο σημείο διαφοροποίησης των δύο γιγάντων είναι οι απόψεις τους για τη γυναίκα. Η θέση που ο Πλάτωνας δίνει σε αυτήν μέσα στην Πολιτεία του είναι ισάξια με αυτή του άντρα. Πίστευε ότι οι γυναίκες μπορούν να κυβερνήσουν εξίσου καλά με τους άντρες, επειδή η σωφροσύνη, η λογική, η ανδρεία, η αρετή δεν είναι θέμα φύλου αλλά ψυχής, εκπαίδευσης και μόρφωσης. Αντίθετα, ο Αριστοτέλης θεωρεί τη γυναίκα υποδεέστερη του άντρα, καθώς πιστεύει ότι σε σχέση με αυτόν κάτι της λείπει και ότι είναι «ατελής άντρας». Παρά τις διαφωνίες που υπήρχαν ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, πρέπει να τονιστεί ότι συναντάμε και «συμφωνίες», δηλαδή κοινά σημεία. Και οι δύο μιλούν για την ψυχή και τη σημασία της για τον άνθρωπο, και οι δύο τονίζουν πως η επιτυχία είναι συνώνυμο της αρετής και των υψηλών αξιών και ιδανικών, και οι δυο μας υπενθυμίζουν ότι σκοπός ενός Κράτους θα πρέπει να είναι το καλό και η καλλιέργεια όλων των πολιτών του. Σίγουρα όμως διαπιστώνουμε ότι τόσο ο σοφός Πλάτων όσο και ο λογικός Αριστοτέλης δίνουν πολλές και σημαντικές απαντήσεις σε ερωτήματα και προβληματισμούς της σημερινής εποχής, για αυτό και μπορούν να είναι ταυτόχρονα σύγχρονοι αλλά και διαχρονικοί.
* Βιβλιογραφία: α. Τόγιας Β. - Ρούσσος Ε., «Φιλοσοφικά κείμενα», εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα, Β. Δεσποτοπούλου Κ. Ι. «Μελετήματα Φιλοσοφίας», εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1981, Χ. Στεφανόπουλου Κ.Γ. «Αρχαίο Έλληνες Φιλόσοφοι», εκδ. Αγγελόπουος - Μπρουζιώτης Γ., Αθήνα 1976.
