Από τον Γεώργιο Ν. Ξενόφο
Στη χώρα μας την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001, κατοχυρώθηκαν συνταγματικά οι Ανεξάρτητες Αρχές, τόσο γενικά (άρθρο 101 Α’) όσο και ειδικά, άρθρο 15 παρ. 2 9Α, 19 παρ. 2 103 παρ. 7 και 9, είναι όργανα της εκτελεστικής λειτουργίας, δηλαδή διοικητικά όργανα του κράτους και ως τέτοια είναι αρμόδια για την έκδοση εκτελεστών διοικητικών πράξεων. Οι Ανεξάρτητες Αρχές δεν υπόκεινται σε εποπτεία και έλεγχο από κυβερνητικό όργανο ή άλλες διοικητικές αρχές. Υπόκεινται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο, σύμφωνα με τον Κανονισμό της Βουλής. Ο κοινοβουλευτικός αυτός έλεγχος είναι αντικείμενο της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας (άρθρο 43 Α’ Κ.τ.Β.). Κάθε Ανεξάρτητη Αρχή υποβάλλει τον Οκτώβριο κάθε έτους έκθεση για το έργο της στον πρόεδρο της Βουλής
ΛΟΓΟΙ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ Α.Α.
Ο θεσμός αυτός των Α.Α. είναι σχετικά πρόσφατος στις έννομες τάξεις των ευρωπαϊκών αρχών. Άρχισαν να συγκροτούνται / συστήνονται όταν συνειδητοποίησαν ότι το σύγχρονο κοινοβουλευτικό κράτος υπό την επιρροή των πολιτικών κομμάτων και των ισχυρών οικονομικών παραγόντων της κοινωνικής ζωής δεν εξασφαλίζει κατά κανόνα την αμεροληψία και την αντικειμενικότητα στις πράξεις της διοίκησης σε ευαίσθητους κοινωνικούς, προσωπικούς τομείς, όπως η προστασία του διοικουμένου, η ανεξέλεγκτη χρήση των Μ.Μ.Ε. κ.λπ. Ως κυριότεροι λόγοι θεσμοθέτησης αυτών θα μπορούσαν να αναφερθούν οι κάτωθι:
α. Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ατόμου που απειλούνται κυρίως από τη σύγχρονη τεχνολογική εξέλιξη, την οποία τα κρατικά κυρίως όργανα πολλές φορές δεν διαχειρίζονται επιτυχώς. β. Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης με διαφάνεια, αμεροληψία και πλήρη αιτιολογία των διοικητικών της πράξεων. γ. Η «πολιτική ουδετερότητα» που επιβάλλεται να τηρούν τα κρατικά όργανα, ιδιαίτερα της εκτελεστικής εξουσίας, τα οποία αδυνατούν να χειριστούν με αποτελεσματικότητα κάποιους ανταγωνιστικούς τομείς του δημόσιου βίου, π.χ. τα Μ.Μ.Ε., όπου το κράτος είναι φορέας τέτοιων μέσων ενημέρωσης και δεν μπορεί παράλληλα να είναι ελέγχων και ελεγχόμενος, γι’ αυτό απαιτείται μια Ανεξάρτητη Αρχή (το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης / Ρ.Σ.Ρ.).
ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΑΡΧΩΝ
Τα κύρια χαρακτηριστικά των Α.Δ.Α. θα μπορούσαν να συμψηφιστούν ως εξής: 1. Είναι κρατικά όργανα που υπάγονται μόνο σε δικαστικό έλεγχο νομιμότητας και όχι σε ιεραρχικό έλεγχο ή εποπτεία της κεντρικής διοίκησης. 2. Τα μέλη τους έχουν λειτουργική και προσωπική ανεξαρτησία, όπως και οι δικαστές. 3. Έχουν ευρείες αποφασιστικές αρμοδιότητες στη ρύθμιση θεμάτων ζωτικής σημασίας που αφορούν στην πολιτική, οικονομική και εν γένει κοινωνική ζωή.
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΟΧΥΡΩΜΕΝΕΣ Α.Δ.Α.
Οι σπουδαιότερες (Α.Α.) είναι: 1. Ο Συνήγορος του Πολίτη (Ν. 2477/1997). Είναι μονοπρόσωπη Α.Δ. αρχή και έχει ως αποστολή τη διαμεσολάβηση μεταξύ πολιτών και δημοσίων υπηρεσιών, Ο.Τ.Α. και Ν.Π.Δ.Δ., για την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη, την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης και την τήρηση της νομιμότητας. Ο Συνήγορος του Πολίτη επιλέγεται από το Υπουργικό Συμβούλιο μετά από προηγούμενη γνώμη της Επιτροπής Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής και διορίζεται με Π.Δ. για θητεία 5 ετών. 2. Το Ε.Σ.Ρ. ιδρύθηκε με το Ν. 1866/1989 και υπάγεται στον υπουργό Τύπου και Μ.Μ.Ε. Η θητεία των μελών του τριετής. Αποστολή του είναι η εξασφάλιση της ελευθερίας και της πολυφωνίας, η τήρηση της δημοσ/κής δεοντολογίας και η προαγωγή της ποιότητας ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων κατά τις συνταγματικές επιταγές.
3. Η Εθνική Επιτροπή Προστασίας του Απορρήτου των Επικοινωνιών (Ε.Ε.Π.Α.Ε.).
α. Στην προστασία του απορρήτου των επιστολών, της τηλ/κής και κάθε άλλης μορφής τηλεπ/κής ανταπόκρισης ή επικοινωνίας, κατά το άρθρο 19 του Συντάγματος. β. Στον έλεγχο της τήρησης των όρων άρσης του απορρήτου που έθεσε η αρμόδια δικαστική αρχή. Σύνθεση: Αποτελείται από έναν αντ/δρο της Βουλής ως πρόεδρο και έναν βουλευτή - εκπρόσωπο κάθε κόμματος και ένα πρόσωπο «εγνωσμένου κύρους» και με ειδικές γνώσεις σε θέματα επικοινωνιών, τον οποίο ορίζει ο πρόεδρος της Βουλής. Βέβαια, το γεγονός ότι αποτελείται από εν ενεργεία βουλευτές ότι η θητεία της ακολουθεί αυτή τη Βουλή και ότι δεν έχει προικιστεί με πραγματικά αποφασιστικές αρμοδιότητες στον χώρο της ευθύνης της, την καθιστά μάλλον μια αμφίβολης συνταγματικότητας κοινοβουλευτική επιτροπή sui generis (με διοικητικές αρμοδιότητες) παρά μία Α.Δ.Α.
4. Το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού (Α.Σ.Ε.Π.)
Ιδρύθηκε με το Ν. 2190/1994 και τροποποιήθηκε με τον Ν. 2738/1999. Η Αρχή αυτή κατοχυρώθηκε συνταγματικά με το άρθρο 103 παρ. 7 από την Ζ’ Αναθεωρητική Βουλή. Το Α.Σ.Ε.Π. δεν υπόκειται σε έλεγχο από κυβερνητικά όργανα ή άλλη (Δ.Α.) και οι πράξεις του δεν υπόκεινται σε ιεραρχικό έλεγχο ούτε από άποψη νομιμότητας, εκτός από εκείνες που αφορούν στο κατά το άρθρο 7 Ν. 2190/94 προσωπικό. Στις αρμοδιότητες του Συμβουλίου υπάγεται η προκήρυξη για την πλήρωση θέσεων ή την πρόσληψη προσωπικού, η συγκρότηση των αναγκαίων επιτροπών και η άσκηση όλων των αρμοδιοτήτων για την ολοκλήρωση των διαδικασιών διαγωνισμών ή επιλογών έως τον καθορισμό των διοριστέων.
5. Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (Α.Π.Δ.Π.Χ.)
Συστήθηκε με τον Ν. 2472/1997. Σύμφωνα με το άρθρο 15 παρ. 2 αυτού «η αρχή αποτελεί (Α.Δ.Α.) και δεν υπόκειται σε οποιονδήποτε έλεγχο. Τα μέλη της αρχής απολαύουν προσωπικής κα λειτουργικής ανεξαρτησίας και αποτελείται από 7 μέλη. Η Αρχή υπάγεται στον υπουργό Δικαιοσύνης. Ο πρόεδρος της Αρχής είναι πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης και διορίζεται με Π.Δ. εκδιδόμενο με πρόταση του Υπουργικού Συμβουλίου ύστερα από εισήγηση του υπουργού Δικαιοσύνης. Η θητεία των μελών της Αρχής είναι τετραετής κα μπορεί να ανανεωθεί μόνο μία φορά. η αρμοδιότητα της Αρχής ανάγεται στην εποπτεία εφαρμογής του νόμου αυτού που αφορούν στην προστασία του ατόμου από την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα» και σ’ άλλες νομοθετικές διατάξεις.
ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΔΙΟΙΚΗΤΩΝ ΑΡΧΩΝ (Α.Δ.Α.)
Ο ελληνικός νομοθέτης, θέλοντας να δικαιώσει τον χαρακτηρισμό των Α.Δ.Α., φρόντισε να τις εξοπλίσει - με εξαίρεση τον Συνήγορο του Πολίτη - με ευρείες αποφασιστικές αρμοδιότητες, οι οποίες μπορούν να διακριθούν σε α) Κανονιστικές, β) Αδειοδοτικές, γ) Κυρωτικές, δ) Ελεγκτικές και ε) Διαιτητικές. Κανονιστικές αρμοδιότητες έχουν το Ε.Σ.Ρ., το Α.Σ.Ε.Π., η Α.Π.Δ.Π.Υ. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι (Κ.Α.) μπορεί να ασκηθούν υπό μορφή διατύπωσης σύμφωνης ή απλής γνώμης προς τον αρμόδιο υπουργό για την έκδοση της κανονιστικής πράξης (π.χ. Ε.Σ.Ρ., η ρυθμιστική επιτροπή ενέργειας - Ρ.Α.Ε. - κ.α.). Αδειοδοτικές αρμοδιότητες έχουν οι παρακάτω Α.Δ.Α.: Ε.Σ.Ρ., η Ε.Ε.Τ.Τ. (Εθνική Επιτροπή Τηλ/νιών ή Ταχυδρομείων) κ.ά. Κυρωτικές αρμοδιότητες έχουν όλες οι Α.Δ.Α. πλην του Συνήγορου του Πολίτη και του Α.Σ.Ε.Π. Αφορούν στην επιβολή διοικητικών κυρώσεων σε παραβάτες της κείμενης νομοθεσίας. Κλιμακώνονται από προειδοποίηση, επιβολή προστίμου έως ανάκληση της άδειας λειτουργίας του παραβάτη. Ελεγκτικές αρμοδιότητες έχουν ο Συνήγορος του Πολίτη και το Α.Σ.Ε.Π. με δυνατότητα να προτείνουν σε κάθε είδους διοικητικούς ελέγχους των υποκείμενων φορέων με την υποχρεωτική μάλιστα συνδρομή των αρμόδιων διοικητικών και δικαστικών αρχών. Διαιτητικές αρμοδιότητες έχουν αφενός η Επιτροπή Ανταγωνισμού (Ε.Π.Α.) υπό τον τύπο λήψης ασφαλιστικών μέτρων ενόψει υφιστάμενης διαφοράς και αφετέρου η Ε.Ε.Τ.Τ. υπό τον τύπο συνδρομής της στην εξωδικαστική επίλυση διαφορών που προκύπτουν και στις δύο περιπτώσεις μεταξύ φορέων της εποπτευόμενης από αυτές αγοράς. Από όλα τα παραπάνω αναφερόμενα καθίσταται σαφές ότι οι Ανεξάρτητες Αρχές αποτελούν θεσμικό νεωτερισμό που ανταποκρίνεται στην αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού της κρατικής εξουσίας σε συνδυασμό με την ραγδαία εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας σε ευαίσθητους τομείς της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής μας ζωής.
