Του Κων. Παπακωνσταντίνου
Το Καφενείο με την έννοια, που το ζούμε στην Ελλάδα, δεν υπάρχει στον Ευρωπαϊκό χώρο. Μπορεί εκεί να υπάρχουν οι καφετέριες, τα Μπαρ (SNAK ή NIGHT, τα φουαγιέ και οι μπυραρίες, όμως σαν το δικό μας, όχι. Στην Ελλάδα έχουμε λέξεις που αντίστοιχες είναι ανύπαρκτες σε άλλες χώρες. Το «Φιλότιμο» η «Εστία» κ.ά. Σαν τέτοια είναι και το «Καφενείο». Ο χώρος και η λειτουργία του καφενείου, χαρακτηρίζονται από μια ιδιομορφία.
Είναι τόπος ιδιότυπος. Εκφράζει ένα συνονθύλευμα ασυναρτησιών, που συνεχώς ανανεώνονται. Και για τούτο το κάνει ελκυστικό. Λέμε «Τι το πέρασες εδώ καφενείο;». Και δίνουμε στον χώρο την έννοια της αταξίας, της οχλαγωγίας. Του χώρου όπου οποιοσδήποτε και οποτεδήποτε μπαινοβγαίνει. Ή «Δεν έχω μούτρα να βγώ στο καφενείο». Το κάνουμε μέτρο κοινωνικής αναγνώρισης.
Ο Έλληνας το θεωρεί σπίτι του. Στέκι και καταφυγή του. Η πατρότητα του καφενείου ανήκει στους Πέρσες, στους Τούρκους και τελευταία στη Ρωμιοσύνη. Στην εποχή του Όθωνα φύτρωσαν τα πρώτα καφενεία. «Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΛΑΣ» (BELLA GRECIA) στην Αθήνα. Θαμώνες τους η ελίτ των Αθηνών. Οπλοστάσιό τους, το μπιλιάρδο, το σκάκι, η τράπουλα και φυσικά το τάβλι. Το καφενείο πέρασε μέρες δόξας και μεγαλείου. Κάποτε φύτρωναν σα μανιτάρια. Τόσα καφενεία όσα και υπεριπτάμενες μύγες, που τις παγίδευαν, κρεμαστές από το ταβάνι κολλητικές ουσίες. Ο αστισμός και η αστυφιλία, τα πολλαπλασίασαν.
Ήταν τα στέκια, όπου θα συναντούσε κανείς το πατριωτάκι, το συνάφι, το φίλο, με συνοδεία το ηδύγευστο καφεδάκι. Ακόμα και κέντρα διακινήσεως ιδεών των νέων. Αποκλειστικοί θαμώνες οι άνδρες. Εκάς οι βέβηλοι. Καμιά γυναίκα δεν παραβίαζε το άβατό του.
Όταν κάποια γυναίκα τολμούσε να περάσει έξω από καφενείο, οι θαμώνες την έτρωγαν με τα μάτια τους. Έπεφταν σπόντες και σφυρίγματα θαυμασμού. Πολλές όμως γυναίκες έβγαζαν το άχτι τους. «Πάλι στο καφενείο ανεπρόκοπε; Βρωμάς τσιγάρο και ρακί». Το βράδυ όμως κανείς δεν έπιανε πηρούνι, αν δεν επέστρεφε ο Κύρης από τον καφενέ.
Προσωπικά, ποτέ δεν υπήρξα καφενόβιος. Όμως συχνά επισκέπτομαι το καφενεδάκι στη στοά της Κούμα, όπου ο καφές του Δημητρού, με ελκύει. Όταν μπαίνω κανείς δεν με αντιλαμβάνεται. Μόνο ο Δημητρός με εντοπίζει. Λιγομίλητος, αλλά μαέστρος στον καφέ.
Στο κάλεσμα κάθε πελάτη δεν ρωτά. Ξέρει απ’ έξω το μεράκι του. Γλυκύ βραστός, σκέτος, με ολίγη, πολύ βαρύς και όχι, με καϊμάκι, με φουσκάλες. Ανεκτικός και ευπροσήγορος με όλους.
Εδώ συνοφρυωμένοι οι παίχτες της πρέφας. Πιο κει οι τζογαδόροι στο καρέ. Μεγάλη προσήλωση. Μια παρέα φωνασκεί, καθώς η πολιτική συζήτηση άναψε και οι κομματικές κορώνες ξεφάντωσαν. Δύο-τρεις συνταξιούχοι παππάδες στο βάθος παίρνουν το καφεδάκι τους, συγκροτούν την Ιερά Σύνοδο και σότο βότσε, πιάνουν κάποιο απολυτίκιο. Όμως το τάβλι πρυτανεύει. Ο βασιλιάς των παιγνιδιών.
Ρίγη συγκινήσεως και ακουστικής πανδαισίας διεγείρουν τον ταβλαδόρο. Οι δυο διάστικτοι κύβοι (τα ζάρια) καθώς κατρακυλούν στο τερέν του τάβλι, επισύρουν τέσσερα εναγώνια μάτια. Προσδοκούν το ποθητό οι έκα στον παίχτη συνδυασμό των ακμών του κύβου. Και τότε προκαλείται ανακούφιση ή εκνευρισμός. Παίχτες και ταβλοθεατές εκρήγνυται σε αντικρυόμενα ξεφωνητά.
Όσοι αρέσκονται σε ψυχοδιαγνώσεις, εδώ θα βρούν τη χαρά τους. Ο τρόπος, που ρίχνουν τα ζάρια ή κτυπούν τα πούλια, το νευρικό κάπνισμα. Τα αθυρόστομα μαργαριτάρια ή οι έντονες αντεγκλήσεις και το βίαιο κλείσιμο του τάβλι, αποκαλύπτουν χαρακτήρες. Όσοι διάβασαν τον «Παίχτη» του Ντοστογιέφσκι, θ’ απολαύσουν χαρακτηρολογικές διαπιστώσεις.
Το καφενείο αποτελεί χώρο κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Του «Ζαχαράτου» λ.χ. στην Αθήνα, ήταν το στέκι των πολιτικών, των πνευματικών και των καλλιτεχνών. Στο Πανεπιστήμιο είχαμε το δικό μας καφενείο. Το φοιτητικό στη Σόλωνος. Ομηρικές ταβλομαχίες, νεανικές εξάρσεις και κανονιέρηδες της μελέτης. – Στα χωριά πάλι ο καφενές, υποδεχόταν συχνά περιοδεύοντα μπουλούκια του θεάτρου, με έργα «κλασικά». «Ο Τάσος και η Γκόλφω» «Ο αγαπητικός της βοσκοπούλας» κ.ά. Γινόταν επίσης και προεκλογικό κέντρο. Οι κομματάρχες, που κερνούσαν τσίπρα και καφέδες, προς άγραν ψήφων. Στους τοίχους των φάνταζαν οι στάρ της εποχής, οι άσοι του ποδοσφαίρου, ήρωες του ’21, Βασιλιάδες ή σκηνές μαχών του στρατού μας. Το μπακιρένιο μπρίκι στη χόβολη προετοίμαζε τον πολλά βαρύ και όχι. Ήταν ο θεμελιώδης λίθος, της καφενειακής λειτουργίας. Ο κρίκος καφετζή και θαμώνων. Η πολιτική, το ποδόσφαιρο, η πλάκα και οι φάρσες, για πολλά χρόνια συνυφαίνονταν, με τις φουσκάλες του καφέ. – Σήμερα κάθε παλιό χάνεται στο βασίλειο της λήθης. Το καφενείο περνά κρίση. Το αντιμάχεται η καφετέρια, τα ψηλά σκαμνάκια και οι «Μπόμπες». Πού είναι εκείνο, το παλιό καφενείο, που έβγαζε έξω τις καρέκλες, με τα στρογγυλά τραπεζάκια ντυμένα μ’ ολόασπρο μάρμαρο. Υπαίθριο κουβεντολόι. Λαικριντί. Και ο νεαρός με τον αρειμάνιο μύστακα και το γλυμένο μαλλί, να περιμένει εναγώνια τον ξυπόλυτο γαβριά να του φέρει το ραβασάκι της καλής του.
