Από τον Δημήτριο Παν. Μπουρντένα
Από τις αρχές της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων στην χώρα μας, μειώθηκαν τρομακτικά τα εισοδήματα των Ελλήνων είτε μιλάμε για υπαλλήλους είτε μιλάμε για ελεύθερους επαγγελματίες και επιχειρήσεις, προβλήματα στην αντιμετώπιση και αποπληρωμή των υποχρεώσεων κάθε νοικοκυριού, έως και την εξαθλίωση των πολιτών με τα ποσοστά αστέγων και των αυτοκτονιών να έχουν αυξηθεί τρομακτικά.
Οι προϋπολογισμοί λιτότητας περιόρισαν τους μισθούς από την μια αύξησαν τα όρια συνταξιοδότησης από την άλλη, περιορίστηκε η κατανάλωση έπεσε η παραγωγή των εργοστασίων για προϊόντα και άρχισαν οι απολύσεις αλλά και η εμφάνιση της σκοτεινής πλευράς της ανεργίας και της ύφεσης που την τροφοδοτεί και τη διογκώνει μέσα στην οικονομία.
Η συσχέτιση μεταξύ ανεργίας και αυτοκτονιών έχει παρατηρηθεί ήδη από τον 19ο αιώνα, όπου οι άνθρωποι που ψάχνουν για εργασία έχουν δύο φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να δώσουν τέλος στη ζωή τους από αυτούς που εργάζονται.
Αν οι αυτοκτονίες ήταν μια αναπόφευκτη συνέπεια της οικονομικής κατηφόρας, αυτή θα ήταν άλλη μια ανθρώπινη ιστορία για το κόστος σε ανθρώπινες ζωές της Μεγάλης Ύφεσης. Αλλά δεν είναι έτσι. Χώρες που έκαναν περικοπές στους προϋπολογισμούς υγείας και κοινωνικής προστασίας, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία, ήρθαν αντιμέτωπες με πολύ χειρότερα αποτελέσματα στην Υγεία από ό,τι χώρες όπως η Γερμανία, η Ισλανδία και η Σουηδία, που διατήρησαν το δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας και πόνταραν στην ανάπτυξη αντί για τη λιτότητα (η Γερμανία κηρύσσει τις αρετές της λιτότητας – για τους άλλους).
Παρακολουθούμε εμβρόντητοι και φοβισμένοι, ενώ οι πολιτικοί διαρκώς συζητούν για χρέη και ελλείμματα, λαμβάνοντας ελάχιστα υπόψη το ανθρώπινο κόστος των αποφάσεών τους.
Μελέτες της τελευταίας δεκαετίας πάνω στην κατανόηση του τρόπου όπου το οικονομικό σοκ από τη Μεγάλη Κρίση επηρεάζει την υγεία μας, έδειξαν ότι οι άνθρωποι δεν αρρωσταίνουν ή πεθαίνουν αναπόφευκτα λόγω των κλονισμών της οικονομίας. Αλλά είναι η επιλογή και η εφαρμογή της εν λόγω κάθε φοράς δημοσιονομικής πολιτικής που, όπως φαίνεται, καταλήγει σε ζήτημα ζωής ή θανάτου.
Στο ένα άκρο η Ελλάδα, που βρίσκεται εν μέσω δημόσιας υγειονομικής
καταστροφής, ο κρατικός προϋπολογισμός για την υγεία περικόπηκε κατά 40% από το 2008, εν μέρει για να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσης του ελλείμματος τους οποίους έθεσε η Τρόικα – το ΔΝΤ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα – σαν μέρος του πακέτου λιτότητας του 2010, περίπου 35.000 γιατροί, νοσηλευτές και άλλοι εργαζόμενοι στην υγεία έχασαν τη δουλειά τους. Οι εισαγωγές στα δημόσια νοσοκομεία αυξήθηκαν δραματικά μιας και οι Έλληνες απέφευγαν προληπτικές εξετάσεις και θεραπείες ρουτίνας λόγω των μεγάλων αναμονών και της αύξησης του κόστους των φαρμάκων. Η παιδική θνησιμότητα αυξήθηκε κατά 40%. Τα νέα κρούσματα HIV υπερδιπλασιάστηκαν, σαν αποτέλεσμα της αύξησης της χρήσης ενδοφλέβιων ναρκωτικών, καθώς ο προϋπολογισμός για προγράμματα χορήγησης συρίγγων σε χρήστες περικόπηκε.
Μετά την κατάργηση των ψεκασμών για την αντιμετώπιση κουνουπιών στη Νότια Ελλάδα, για πρώτη φορά από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, καταγράφηκαν σημαντικοί αριθμοί περιστατικών ελονοσίας.
Μέσα σε δύο χρόνια έχουμε 3.000 αυτοκτονίες, υποσιτισμό χιλιάδων πολιτών κυρίως νέων, αύξηση των πολιτών κάτω από το όριο της φτώχειας να στερούνται τα βασικά είδη, και χιλιάδες εξαθλιωμένους ασθενείς να ακροβατούν μεταξύ ζωής και θανάτου λόγω υποβαθμισμένων υπηρεσιών υγείας, καθυστερήσεις διάθεσης υλικών και έλλειψη υλικών αναβολή και καθυστέρηση χειρουργείων, αύξηση του κόστους των φαρμάκων και αδυναμία κάλυψής τους από τα ταμεία, έλλειψη στην διάθεση των φαρμάκων.
Αντίθετα, η Ισλανδία απέφυγε την υγειονομική καταστροφή παρά το γεγονός ότι το 2008 έζησε τη μεγαλύτερη τραπεζική κρίση, αναλογικά με το μέγεθος της οικονομίας της. Μετά την κατάρρευση των τριών κύριων εμπορικών τραπεζών της, το ολικό της χρέος συσσωρεύτηκε, η ανεργία εννεαπλασιάστηκε και η αξία του νομίσματός της κατέρρευσε. Η Ισλανδία έγινε η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που αναζήτησε στήριξη από το ΔΝΤ, από το 1976.
Αλλά αντί να διασώσουν τις τράπεζες και να περικόψουν τον κρατικό προϋπολογισμό, όπως ζητούσε το ΔΝΤ, οι Ισλανδοί πολιτικοί έκαναν ένα μάλλον τολμηρό βήμα: έθεσαν το ερώτημα τις λιτότητας προς ψήφιση. Σε δύο δημοψηφίσματα, το 2010 και το 2011, οι Ισλανδοί ψήφισαν με μεγάλη πλειοψηφία να αποπληρωθούν οι ξένοι δανειστές τους σταδιακά, αντί για άμεσα μέσω της λιτότητας. Η οικονομία της Ισλανδίας έχει σχεδόν επανέλθει, ενώ η Ελλάδα παραπαίει με το ενδεχόμενο της κατάρρευσης να παραμένει ορατό.
Κανείς δεν έχασε την υγειονομική του κάλυψη ή την πρόσβαση σε φαρμακευτικά σκευάσματα στην Ισλανδία, παρά το γεγονός ότι η τιμή των εισαγόμενων φαρμάκων αυξήθηκε. Δεν υπήρξε επίσης σημαντική αύξηση στις αυτοκτονίες.
Πέρυσι, η πρώτη έκθεση του ΟΗΕ με τίτλο World Happiness Report βαθμολόγησε την Ισλανδία σαν μια από τις ευτυχέστερες χώρες του κόσμου.
Οι σκεπτικιστές θα σημειώσουν τις δομικές διαφορές μεταξύ Ελλάδας και
Ισλανδίας. Το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μέλος της Ευρωζώνης έκανε αδύνατη την υποτίμηση του νομίσματός της και είχε μικρότερο πολιτικό περιθώριο να απορρίψει τις κλήσεις του ΔΝΤ για λιτότητα αλλά όχι στο εν λόγω πλαίσιο δράσεων και προτάσεων. Αυτή η αντίθεση υποστηρίζει ακριβώς τη θέση μας, πως μια οικονομική κρίση δεν πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει και κρίση στη δημόσια υγεία.
Οι μελετητές για να ελέγξουν την υπόθεση πως η λιτότητα είναι θανατηφόρα, αναλύθηκαν δεδομένα από άλλες περιοχές και εποχές.
Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η οικονομία της Ρωσίας κατέρρευσε. Η φτώχεια συσσωρεύτηκε και το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε, κυρίως μεταξύ των νέων ανδρών σε ηλικία εργασίας. Αλλά αυτό δεν συνέβη παντού στην πρώην Σοβιετική σφαίρα. Η Ρωσία, το Καζακστάν και τα κράτη της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία) – που υιοθέτησαν οικονομικά προγράμματα «θεραπείας σοκ» τα οποία είχαν τη στήριξη οικονομολόγων όπως ο Jeffrey D. Sachs και ο Lawrence H. Summers – έζησαν τη μεγαλύτερη αύξηση σε αυτοκτονίες, καρδιακές προσβολές και θανάτους που συνδέονταν με την κατανάλωση αλκοόλ.
Όμως, χώρες όπως η Λευκορωσία, η Πολωνία και η Σλοβενία που επέλεξαν μια διαφορετική, σταδιακή προσέγγιση, την οποία υποστήριζαν οικονομολόγοι όπως ο Joseph E. Stiglitz και ο πρώην Σοβιετικός ηγέτης Mikhail S. Gorbachev, ιδιωτικοποίησαν τις ελεγχόμενες από το κράτος οικονομίες τους σε στάδια και είχαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας σε σχέση με γειτονικές χώρες που προχώρησαν σε μαζικές ιδιωτικοποιήσεις και απολύσεις, κάτι που προκάλεσε σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές διαταραχές.
Η ασιατική οικονομική κρίση του 1997 προσφέρει υποθέσεις μελέτης – στην πραγματικότητα, ένα φυσικό πείραμα – που αξίζει να εξεταστούν. Η Ταϊλάνδη και η Ινδονησία, που υποβλήθηκαν από το ΔΝΤ σε αυστηρά προγράμματα λιτότητας, έζησαν μαζική πείνα και αλματώδη αύξηση θανάτων από μολυσματικές νόσους, ενώ η Μαλαισία, που αντιστάθηκε στις συμβουλές του ΔΝΤ, διατήρησε την υγεία των πολιτών της. Το 2012 το ΔΝΤ επισήμως απολογήθηκε για τον τρόπο που χειρίστηκε την κρίση, υπολογίζοντας ότι η ζημία που προκλήθηκε από τις συστάσεις του μπορεί να είναι μέχρι και τρεις
φορές μεγαλύτερη από αυτή που υπέθεταν.
Από τα παραπάνω στοιχεία και την ελληνική πραγματικότητα που όλοι ζούμε, η επένδυση στη δημόσια υγεία όχι μόνο σώζει ζωές σε μια ύφεση, αλλά μπορεί να βοηθήσει στην επιτάχυνση της οικονομικής ανάκαμψης. πραγματικά .
Κατανοούμε καλύτερα από ποτέ ότι η εφαρμογή συγκεκριμένων δράσεων και πολιτικών είναι αυτή που προκαλεί τη ζημιά τόσο σε επίπεδο κοινωνίας αλλά και στην υγεία των πολιτών με άμεσα αποτελέσματα στην ίδια την υγεία τους, στην οικονομία μας και στην πορεία προς την πολυπόθητη ανάπτυξη .
Η διατήρηση και η αναβάθμιση της κοινωνικής πολιτικής και της υγείας να μην επέλθει από τη σύναψη νέων δανείων καταστροφικών για την κοινωνία και την χώρα μας, αλλά από την εφαρμογή πολιτικών εξορθολογισμό των δαπανών και κόστους του συστήματος υγείας, ανάπτυξη αποτελεσματικών υπηρεσιών υγείας για διατήρηση και προαγωγή της υγείας στην κοινωνία, ανάπτυξης θέσεων εργασίας και δημοσιονομικής σταθερότητας .
Είναι στο χέρι των υπευθύνων της κυβέρνησης για τη χάραξη πολιτικής
με το σωστό μίγμα δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, και ουσιαστικής βούλησης για την εφαρμογή της και όχι απλά να εκτελούνται οι χρηματοπιστωτικοί στόχοι και η αποπληρωμή των δανειστών αποκλειστικά από τα μηδαμινά έσοδα προς στιγμή, με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει τόσο για την οικονομία μας αλλά και για τη θέση και την πορεία της χώρας μας με τις επερχόμενες εξελίξεις στην γεωστρατηγική σκακιέρα της νοτιοανατολικής μεσογείου...
* Ο Δημήτριος Μπουρντένας είναι Οικονομολόγος και Συντονιστής Υγείας των ΑΝ.ΕΛΛ. Λάρισας
