Του Δρα Ζήση Δ. Λυγούρα, πρ. διευθυντή Α’/βάθμιας Εκπαίδευσης ν. Λάρισας πρ. νομαρχιακού συμβούλου
Ο άνθρωπος έχει συμβολιοποιήσει τον χρόνο στην τρισδιάστατη γενική αποδοχή αυτού ως παρελθόν, ως παρόν και ως μέλλον και εντάσσει σε αυτόν τις εμπειρίες, τις δράσεις και τις προσδοκίες του.
Η καθεμία συμβολική διάσταση του χρόνου έχει ενσωματωμένα νοήματα και σημασιολογικά στοιχεία, που επηρεάζουν τη ζωή του ανθρώπου.
Στο παρελθόν ανήκουν όσα ο άνθρωπος έχει βιώσει ως άτομο και ως μέλος της ομάδας και όσα η κοινωνία ως σύνολο έχει δημιουργήσει στους τομείς της επιστήμης, της Τέχνης, του Πολιτισμού και της παράδοσης.
Στο παρόν εντάσσονται, ό,τι ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και βιώνει καθημερινά στην ιδιωτική και τη δημόσια κοινωνική ζωή του καθώς και το θεσμικό πλαίσιο, που οριοθετεί τα όρια των δράσεων και των πράξεών του.
Τέλος, το μέλλον είναι η διάσταση του χρόνου, που επιφορτίζεται να υλοποιήσει όλα το παρελθόν και το παρόν δεν μπόρεσαν να ικανοποιήσουν.
Αυτά μπορεί να είναι προσωπικές επιθυμίες και προσδοκίες μέχρι κοινωνικά οράματα και προσδοκίες εσχατολογικού περιεχομένου.
Από τον τρισδιάστατο συμβατικό συμβολικό χρόνο το παρελθόν έχει ιδιαίτερη σημασία για την ανθρώπινη εξέλιξη και την προσωπική ανάπτυξη. Κι αυτό, γιατί ο άνθρωπος τόσο σε συλλογικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο προετοιμάζεται να αντιληφθεί και να γνωρίσει τον κόσμο όχι με τον δικό του προσωπικό τρόπο, αλλά μέσα από τα ερεθίσματα και τις έτοιμες λύσεις που του προσφέρει το κοινωνικό ανθρωπογενές περιβάλλον με τις διαδικασίες της φυσικής και της σκόπιμης αγωγής, της κοινωνικοποίησης και της πολιτισμοποίησης.
Σε συλλογικό επίπεδο το παρελθόν συμβάλλει καθοριστικά στην κοινωνική και την πολιτιστική συνοχή και διασφαλίζει τη συνέχεια στα επιτεύγματα και τα δημιουργήματα της προηγούμενης γενιάς από την επόμενη.
Σε προσωπικό επίπεδο το παρελθόν γίνεται σημείο αναφοράς της συμπεριφοράς του και το πλούσιο του τρόπου συμμετοχής και της δράσης στα πολιτικά, τα κοινωνικά, τα οικονομικά και τα πολιτισμικά δρώμενα του τόπου του.
Όμως, είναι η συμπεριφορά του παρελθόντος μόνο θετική; Τι θα σήμαινε για τον άνθρωπο και την κοινωνία η αμφισβήτηση του παροντοποιημένου παρελθόντος; Ενός παρελθόντος που έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις και τη δυναμική της ζωής; Πώς μπορεί να ερμηνευτεί τόσο σε συλλογικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο η αναποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων, των μέτρων και των μεθόδων του παρελθόντος; Πού οφείλεται το γεγονός πως πρόσωπα, οικογενειακές παραδόσεις, κοινωνικοταξικές κατηγορίες, κοινωνίες και κράτη χάθηκαν στο διάβα της ιστορίας του ενώ άλλα κατόρθωσαν να διατηρηθούν, να εξελιχθούν και να επιβιώσουν; Τι μπορεί να σημαίνει για τον άνθρωπο, όταν το παρελθόν είναι παθολογικά άρρωστο; Το παρελθόν ως άγκυρα ή ως εφαλτήριο μπορεί να είναι χρήσιμο για τη ζωή;
Το παρελθόν, με τις ορθές αποφάσεις, με τα λάθη και τις παραλείψεις μπορεί να φανεί χρήσιμο στον άνθρωπο και την κοινωνία, όταν αυτό δεν αποτελεί αγκυροβόλι, αλλά γίνεται το εφαλτήριο για ένα δυναμικό ξεκίνημα.
Το παρελθόν, ως αγκυροβόλι, γεννά εφησυχασμό, δημιουργεί τα συναισθήματα της αλαζονείας, της υπεροψίας και της υποτίμησης, ό,τι δεν ανήκει στην φυλή, το έθνος και οδηγεί σε πράξεις βίας ενάντια σε κάθε τι που είναι διαφορετικό.
Η επίκληση ή η αναφορά του παρελθόντος, για να αιτιολογηθούν διεκδικήσεις, ή να δικαιολογηθούν λάθη και να μετατεθούν οι ευθύνες στους άλλους, ελάχιστα συμβάλλουν στη δυναμική της κοινωνίας που θέλει και επιζητά τη δική της συνεισφορά στα σημερινά δρώμενα του τόπου.
Το ίδιο ισχύει και σε προσωπικό επίπεδο όταν στο παρελθόν μεταφέρονται όλες οι ευθύνες για τα αρνητικά στοιχεία της συμπεριφοράς του ανθρώπου και με τον τρόπο αυτό παραβλέπεται σκόπιμα η καθοριστική σημασία της προσωπικής ευθύνης.
Το παρελθόν θα πρέπει να πάψει να είναι το αγκυροβόλι του ανθρώπου και της κοινωνίας, για να δικαιολογούνται κάθε φορά η παραβατική συμπεριφορά του ατόμου και η αποτελεσματικότητα της θεσμικής λειτουργίας του κράτους και να γίνει το εφαλτήριο της προσωπικής και της κοινωνικής ζωής.
Το παρελθόν ως εφαλτήριο της ζωής σηματοδοτεί το καινούριο, το διαφορετικό, που δεν εμμένει στο τι της σύνθεσης αλλά και στο πώς αυτής. Ο άνθρωπος, η κοινωνία, με το «πώς» επιζητούν να διδαχθούν και να μάθουν από το παρελθόν το «πώς» του τότε, μπορεί να γίνει το «πώς» του σήμερα με ένα καλύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο.
Οι δύσκολες συνθήκες της εποχής μας, με οξυμένα προβλήματα της οικονομίας, της εργασίας, της παιδείας, της υγείας, της κοινωνικής και της δημόσιας ασφάλειας επιβάλλουν να καταστήσουμε το παρελθόν εφαλτήριο για ένα νέο τίναγμα προς τα εμπρός και για ένα νέο ξεκίνημα που θα αξιοποιεί θετικά το παρελθόν και θα ελαχιστοποιεί την επανάληψη των λαθών του.
Η θετική αξιοποίηση του παρελθόντος θα ενισχύσει ουσιαστικά την κοινωνική συνοχή και θα ενδυναμώσει τη θέληση και τη βούληση όλων μας, για να αγωνιστούμε και να διεκδικήσουμε όλοι μαζί τη δικαιότερη κοινωνία.
