Του Φίλιππου Ζάχαρη (phil.zaharis@gmail.com)
Άστεγος μπορεί να βρεθεί ο καθένας από τη μια στιγμή στην άλλη τη σημερινή εποχή. Θες η κρίση, θες οι συγκυρίες και οι ατυχίες, το κακό δεν αργεί να γίνει. Υπάρχουν όμως αξιοπρεπείς και περήφανοι άστεγοι. Υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται για το δικαίωμα στη ζωή. Και αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι που δεν περιμένουν να ζήσουν από τα συσσίτια και τις ελεημοσύνες των φιλανθρωπικών οργανώσεων, αυτοί που το κράτος θέλει «αόρατους», βρίσκονται παντού, στους δρόμους και τα στενά. Αρκεί να έχει κανείς τη θέληση να τους πλησιάσει χωρίς διάθεση τραγικοποίησης της κατάστασής τους. Γιατί πάνω απ΄ όλα ο άστεγος δεν παύει να είναι συνάνθρωπος και όχι ξένο σώμα, ένας από εμάς. Και πάνω απ΄ όλα αξιοπρεπής. Σαν τέτοιος πρέπει να αντιμετωπίζεται.
Άντα Αλαμάνου, εκπρόσωπος Τύπου και Επικοινωνίας ΜΚΟ – «Κλίμακα»:
«Δεν υπάρχει εθνικό σχέδιο δράσης για τους άστεγους»
* Πότε παρουσιάστηκε το πρόβλημα των νεοαστέγων;
- Αυτό που αποκαλούμε έλλειψη στέγης στην Ελλάδα δεν είναι τωρινό και εμφανίζεται από τη δεκαετία του ’90. Ωστόσο, μέχρι την εμφάνιση της κρίσης το 2009, ήταν ένα πρόβλημα το οποίο δεν ήταν εμφανές και σαφώς υποτιμημένο από την κοινή γνώμη, την κοινωνία και τους αρμόδιους φορείς. Από το 2009 όμως αρχίζει να γίνεται ορατό λόγω της αύξησης του πληθυσμού των αστέγων. Αυτό όμως που είναι το πιο σημαντικό στοιχείο, είναι η διαφοροποίηση της ταυτότητας αυτών των ανθρώπων. Έτσι λοιπόν, απέναντι σε αυτό που έχουμε συνηθίσει να λέμε παραδοσιακά άστεγος, που είναι άνθρωποι από χαμηλά οικονομικά στρώματα, με προβλήματα ψυχιατρικά, εξάρτησης κ.λπ., έχουμε ένα νέο είδος αστέγων που απαρτίζεται από ανθρώπους που βρέθηκαν σε αυτή την κατάσταση καθαρά για οικονομικούς λόγους, είτε διότι έχασαν την δουλειά τους, είτε διότι έχουν πολύ χαμηλά εισοδήματα και δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Παράλληλα, βλέπουμε ότι η ελληνική οικογένεια ενώ παραμένει υποστηρικτική, δεν έχει πλέον την οικονομική δυνατότητα να στηρίξει τα άτομα αυτά. Βλέπουμε κάθε οικογένεια να έχει οικονομικά προβλήματα και πολλά άτομα πλέον είναι άνεργα. Οπότε όταν δεν υπάρχει και στήριξη, είναι πολύ εύκολο να βρεθεί κάποιος σε αυτή την κατάσταση.
* Για τι ηλικίες μιλάμε;
- Είναι όλες οι ηλικίες γιατί πολύ απλά η κρίση δεν κάνει διακρίσεις. Πάντως, από την εμπειρία και την έρευνα που έχουμε κάνει, πρέπει να είναι κυρίως από 30-45, χωρίς να είναι απόλυτα τα νούμερα. Υπάρχουν και νεότεροι αλλά και πιο ηλικιωμένοι. Αυτό που διαπιστώνουμε επίσης είναι ότι δεν βάλλονται μόνο οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες αλλά και η μεσαία κοινωνική τάξη. Η κρίση πλέον δεν κάνει διακρίσεις, πλήττει όλα τα κοινωνικά στρώματα και τις ηλικιακές ομάδες. Από την έρευνα που έχουμε κάνει, ένα στα πέντε άτομα που είναι άστεγοι έχουν πτυχία μέσης ή ανώτατης εκπαίδευσης.
* Ποιος είναι ο αριθμός τους;
- Ποτέ δεν έχει γίνει επίσημη καταμέτρηση. Υπολογίζεται πάντως ότι σύμφωνα με εκτιμήσεις, ανέρχονται περίπου σε 20 χιλ. σε όλη την Ελλάδα. Ένα μεγάλο ποσοστό από αυτούς είναι στον νομό Αττικής. Ο καθένας πλέον που ανήκει σε μία μικροαστική οικογένεια, μπορεί να βρεθεί σε αυτή την κατάσταση. Δεν υπάρχει κανένα μέτρο πρόληψης, κανένα μέτρο για την επανένταξη αυτών των ανθρώπων. Πολλά επίσης δεν έχουν γίνει ακόμη στην Ελλάδα για τους ανθρώπους αυτούς, όπως, για παράδειγμα, καταφύγια νύχτας. Υπάρχουν υπηρεσίες που ανακουφίζουν τους αστέγους, χωρίς όμως προοπτική επανένταξης.
* Πώς βοηθούνται οι άστεγοι στην Ελλάδα;
-Κυρίως μέσα από φιλανθρωπικού τύπου παροχές. Τα συσσίτια πάντως τους ανακουφίζουν αλλά δεν τους οδηγούν στην επανένταξη. Προς το παρόν στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο εθνικό σχέδιο δράσης για το θέμα των αστέγων, όταν στην υπόλοιπη Ευρώπη το θέμα αντιμετωπίζεται με άλλα μέτρα. Πολλοί από τους άστεγους είναι ανασφάλιστοι και δεν παίρνουν ούτε το προνοιακό επίδομα, ενώ τεράστιο πρόβλημα είναι η ιατροφαρμακευτική τους κάλυψη
* Με ποιο τρόπο τους βοηθά η Κλίμακα;
- Με τα προγράμματά μας προσπαθούμε πάντα να καλύψουμε τις ανάγκες τους, με δράσεις και υπηρεσίες, από την πρόληψη μέχρι την αποκατάσταση. Από το να μην βρεθεί κάποιος στον δρόμο, μέχρι αυτός που είναι ήδη, να βρεθεί και πάλι σε ένα σπίτι. Έχουμε το πρόγραμμα στήριξης αστέγων, το εργοστάσιο ανακύκλωσης χαρτιού που δουλεύουν άστεγοι, βοηθούμε άτομα να βρουν εργασία κ.λπ. Δεν λειτουργούμε με μια φιλανθρωπική κατεύθυνση και λογική.
* Το ελληνικό κράτος, πάντως, δεν ενδιαφέρεται για τους άστεγους;
- Δεν αντιμετωπίζει ρεαλιστικά και αποτελεσματικά το πρόβλημα.
* Εις ό,τι αφορά στην εθελοντική προσφορά;
- Βλέπουμε ότι στην Ελλάδα που ποτέ δεν υπήρχε ένα ισχυρό κράτος πρόνοιας, λόγω της τωρινής οικονομικής κατάστασης εμφανίζεται περισσότερη αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών απέναντι σε αυτά τα προβλήματα. Ο κόσμος, πλέον, είναι ενημερωμένος και ευαισθητοποιημένος. Οι πολίτες αισθάνονται ότι το πρόβλημα τους αφορά μιας και ο καθένας από τη μια στιγμή στην άλλη μπορεί να βρεθεί σε αυτή την κατάσταση, και βοηθάνε καλύπτοντας το τεράστιο κενό της Πολιτείας που είναι κυριολεκτικά απούσα και αναποτελεσματική στο να αντιμετωπίσει ένα κοινωνικό πρόβλημα. Ο κόσμος λοιπόν έχει διαφοροποιηθεί. Δεν υπάρχει πλέον η αδιαφορία γιατί προβάλλουν τον εαυτό τους στην θέση των αστέγων. Η κοινωνία είναι πιο υποστηρικτική.
«Θέλουν τον άστεγο αόρατο»!
Συζήτηση με δύο αστέγους
Η οικονομική κρίση άλλαξε τα πάντα για τους κ. Γιώργο Μπαρκούρη και Λέων («αγιογράφος»).
* Πώς βρεθήκατε σε αυτή τη θέση;
- Γιώργος: Βασικά λόγω της ανεργίας που ξεκίνησε γύρω στο 2007 και λόγω ηλικίας η ανεργία ήταν πιο έντονη γιατί όσο πιο μεγάλος είσαι, τόσο πιο δύσκολο είναι να βρεις δουλειά. Για οικονομικούς λόγους, λοιπόν, βρέθηκα άστεγος. Αν και εκείνη την εποχή συνέχισα να δουλεύω ως ελεύθερος επαγγελματίας, παρόλα αυτά...
* ...Θεωρείς δηλαδή ότι έπεσες θύμα της οικονομικής κρίσης και ότι έγιναν κάποιοι «κακοί υπολογισμοί» στην πορεία;
0 Γιώργος: ...Να πεις κακό υπολογισμό ότι δεν με ενδιέφερε ποτέ να έχω προσωπική περιουσία; Δεν νομίζω ότι είμαι ο μόνος. Τελικά μπορείς να πεις ότι αν δεν έχεις περιουσία σήμερα, είσαι καλύτερα. Οπότε καταλήγουμε ότι με τη φθίνουσα πορεία και την ανεργία, να μην βγάζουμε ούτε καν τα έξοδά μας.
- Λέων: Και εγώ ελεύθερος επαγγελματίας ήμουν, έκανα αγιογραφίες. Όταν η ψυχολογία της αγοράς πέφτει, από τα πρώτα πράγματα που δεν κινούνται πλέον, είναι αυτά που είναι ακριβά και δεν τα χρειαζόμαστε στην καθημερινότητά μας. Η αγιογραφία είναι κάτι τέτοιο. Και όσο δεν υπήρχαν παραγγελίες, δεν υπήρχε εισόδημα. Το λίγο που είχα μαζέψει, εξανεμίστηκε, μιας και δεν είμαι το άτομο που μου αρέσει να έχω λογαριασμούς κ.λπ. Όταν π.χ. είχα κάποια χρήματα μαζεμένα, έκανα ταξίδια. Αύριο ήταν μια άλλη μέρα. Και πράγματι έτσι ήταν, έβγαινε καλά η ζωή, η πτώση όμως ήρθε απότομα.
* Δεν αργεί, δηλαδή, από τη μια στιγμή στην άλλη να βρεθεί κανείς στον δρόμο...
- Λέων: Όχι, είναι πάρα πολύ εύκολο.
* Το έχει καταλάβει αυτό ο κόσμος;
- Λέων: Νομίζω πως το έχει καταλάβει με την αλληλεγγύη που δείχνει σε αυτούς που είναι εκτός στέγης. Καταλαβαίνουν ότι και αυτοί μπορεί να έρθουν σε αυτή τη θέση ή απλούστατα συμμερίζονται και αντιλαμβάνονται ότι αυτοί που είναι στον δρόμο σήμερα δεν είναι οι «πολλοί» που λέμε με τη συνήθη εικόνα. Είναι άτομα της διπλανής πόρτας, που είχαν μια ζωή, ένα εισόδημα, που δεν είναι τεμπέληδες, που δούλευαν....
* Γιώργο, εσύ συμφωνείς με αυτό;
- Σίγουρα, σήμερα ο κόσμος διακρίνει την πιθανότητα να βρεθεί στη δική μας θέση. Βεβαίως υπάρχουν και άνθρωποι που δεν κινδυνεύουν διότι έχουν μια καλύτερη οικονομική κατάσταση, καλύτερη δουλειά. Ακόμη και αυτοί όμως είναι αλληλέγγυοι σε αυτή την κατάσταση. Αντιλαμβάνονται το πόσο έχει αλλάξει ο οικονομικός χάρτης του πληθυσμού.
* Ποια είναι η μεγαλύτερή σας ανάγκη;
- Γιώργος: Ο κόσμος πρέπει να καταλάβει πρώτα απ΄ όλα ότι ο άστεγος δεν είναι κάποιος σώνει και καλά «τρελός» που βρέθηκε στον δρόμο. Έχει τους λόγους του που είναι στον δρόμο. Ο κόσμος δεν μπορεί να αντιληφθεί τι γίνεται με τον πληθυσμό των αστέγων, που είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας. Περιέχει όλα τα στοιχεία. Περιέχει επαγγελματία που ατύχησε οικονομικά, υπαλλήλους που λόγω των περικοπών δεν μπορούν να συντηρήσουν τον εαυτό τους κλπ. Δεν είναι απαραίτητα ένας που μπορεί να είναι αλκοολικός και βρέθηκε στο δρόμο διότι κανένας δεν τον ήθελε κοντά του. Δεν υπάρχει, από την άλλη μεριά, καμία πρόνοια για ανθρώπους με εξαρτήσεις, με ψυχολογικές καταστάσεις. Όλοι υπάρχουν στον δρόμο...
* Δεν θα πρέπει λοιπόν να υπάρχει διαχωρισμός του τύπου «αυτοί προέχει να βοηθηθούν και αυτοί δεν προέχει...».
- Γιώργος: Πώς να υπάρξει διαχωρισμός; Εγώ προσωπικά έχω βιώσει τον ρατσισμό απέναντι στον άστεγο. Ενώ όπως βλέπεις, προσπαθώ να είναι καθαρός, αξιοπρεπής, να μιλάω σωστά. Πάω π.χ. σε μια δημόσια υπηρεσία και τους λέω πως είμαι άστεγος και μου λένε «εσύ, άστεγος;». Ξέρεις, βγαίνουν κάποια αυθόρμητα πράγματα στον πληθυσμό....
- Λέων: Έχω δει βέβαια κόσμο που διαχωρίζει τον άστεγο από τον άστεγο. Είναι όμως και η συμπεριφορά του αστέγου μερικές φορές. Κάποιος που είναι, για παράδειγμα, υπό την επήρεια ναρκωτικών και πέφτει επάνω σου και σε πιέζει. Είναι ένα άτομο που ο πολίτης δεν θέλει να συσχετιστεί μαζί του. Εάν είναι ένας άστεγος που κάθεται σε ένα πεζούλι και σε ένα πάρκο και κάθεται μια μητέρα με το παιδί της δίπλα, τον δέχεται αν είναι καθαρός και δεν ενοχλεί κανέναν. Αν δίπλα της τώρα καθόταν ένας αλκοολικός, θα σηκωνόταν να φύγει.
* Και στις δύο περιπτώσεις, όμως, δεν παύουμε να έχουμε την αδιαφορία του κράτους που οδηγεί κάποιες κατηγορίες αστέγων να φέρονται διαφορετικά...
- Λέων: Εκεί πάμε αλλού. Μην ξεχνάμε ότι για το κράτος μέχρι πρότινος δεν υπήρχε ο άστεγος. Άστεγος σήμαινε απλά «δεν υπάρχεις», δεν σε αναγνωρίζουμε σαν άστεγο. Τώρα κάπου - σε κάποια νομοθεσία - έχει μπει μια φράση και έτσι υπάρχει και ο άστεγος. Πρακτικά όμως δεν έχει γίνει τίποτε για αυτόν. Δεν ρώτησαν ποτέ τους ανθρώπους αυτούς τι έκαναν προηγουμένως, να τους βοηθήσουν να βγάλουν έστω πέντε – δέκα μεροκάματα το μήνα, να τους καταρτίσουν για να δουλέψουν. Δεν το έκανε κανένας. Ούτε η τοπική αυτοδιοίκηση ενδιαφέρεται για την πρόληψη ή για την εξάλειψη της αστεγίας. Μόνο για κανένα συσσίτιο, όπως και η εκκλησία, και κανένα ξενώνα που και που αναφέρονται.
* Οπότε το βάρος, μοιραία, πέφτει στις ΜΚΟ...
- Γιώργος: Πρέπει να καταλάβει ο κόσμος, οι Τοπικές αυτοδιοικήσεις και η Πολιτεία γενικότερα ότι ο άστεγος δεν χρειάζεται ελεημοσύνη. Αν τον ταΐζεις κάθε μέρα είναι σα να του λες «κάτσε εκεί που κάθεσαι, θα σου δώσω εγώ ένα πιάτο φαγητό για να μείνεις αόρατος, να μην υπάρχεις. Δηλαδή αγγίζουν τα όρια της ελεημοσύνης με την χειρότερη έννοια. Για τον άστεγο, προτεραιότητα δεν έχει το φαγητό. Υπάρχουν άστεγοι που τους γνωρίζουμε προσωπικά και που τρώνε επτά φορές την ημέρα γιατί πάνε σε όλα τα συσσίτια, σε όλες τις γειτονιές και τους Δήμους.
* Το οικείο περιβάλλον σας συμπαρίσταται;
- Λέων: Εγώ έχω έναν γιο με τον οποίο έχω πολύ καλές σχέσεις. Τώρα θα μου πεις «τι λέει αυτός»; Ξέρετε, δεν ζήτησα ποτέ βοήθεια από τον γιο μου. Είναι ένας νέος άνθρωπος, που έχει μια ζωή μπροστά του, τα χρόνια αυτά δεν ξαναγυρνάνε πίσω. Δεν έχω το ηθικό δικαίωμα σαν γονιός, σαν 65άρης, να του ζητήσω να στερηθεί ορισμένα πράγματα για να βοηθήσει εμένα. Όχι, δεν το κάνω.
* Τελικά για το μέλλον, υπάρχει αισιοδοξία; Ελπίζετε πως κάποια μέρα θα αλλάξει η κατάστασή σας;
- Γιώργος: Θα μιλήσω λίγο προσωπικά για το τι θεωρώ αισιοδοξία. Είναι κάτι που πρέπει να καλλιεργήσει ο κάθε άνθρωπος μέσα του ώστε να μπορεί να βρει τρόπους και να έχει την ώθηση να προχωρήσει προς το μέλλον. Δεν είναι κάτι που σου έρχεται απλά στο μυαλό. Οι περισσότεροι από τους άστεγους που γνωρίζω είναι από αδιάφοροι ως απαισιόδοξοι. Έχει κάτσει η βάρκα. Εγώ είμαι από την φύση μου αισιόδοξος. Αυτό που συνέβη σε μένα πέρα από την φυσική μου αισιοδοξία ήταν να καλλιεργήσω και την αιτία για την αισιοδοξία, την οποία δεν την είχα όταν βρέθηκα από την μια κατάσταση στην άλλη και βίωσα τον κόσμο του δρόμου, την αστεγία. Τότε υπήρξε ένα ακόμη ερέθισμα, το ότι δεν θέλω να είμαι άστεγος. Από κει και πέρα κάνω ότι μπορώ για αυτό και δεν το κάνω μόνο για μένα. Ξεπερνάμε δηλαδή και το προσωπικό επίπεδο και πάμε σε ένα πιο συλλογικό.
- Λέων: Εγώ δεν συσχετίζω την αισιοδοξία των αστέγων με την αισιοδοξία του κόσμου που αυτή τη στιγμή περνά μια κρίση. Όλοι αυτή τη στιγμή είμαστε απαισιόδοξοι. Αν βρεθεί ένας ηγέτης που θα πάρει τα ηνία της χώρας στα χέρια του και τον εμπιστευθεί ο κόσμος και βγει και πει «εντάξει παιδιά, πάμε μια χαρά» και δώσει έναν τόνο αισιοδοξίας ο ίδιος, θα δεις ότι και οι αγορές θα ανοίξουν και ο κόσμος θα ανοιχτεί, θα αρχίσουν να γίνονται προσλήψεις κλπ. Με άλλα λόγια, η κοινωνία παίζει πάνω σε μια πολύ λεπτή κλωστή που λέγεται ψυχολογία. Αν την τεντώσεις πολύ και φοβάσαι μην σπάσει, κρατιέσαι, κρύβεσαι, φυλάγεσαι. Αν τη χαλαρώσεις λίγο, ο κόσμος θα προχωρήσει και θα δημιουργήσει.
*Ο Γιώργος Μπαρκούρης και ο Λέων ο «αγιογράφος» ζουν στον ξενώνα της «Κλίμακα» για τους άστεγους. Πρωτοστατούν στο κίνημα των αστέγων που πρόσφατα πορεύτηκε στους δρόμους της Αθήνας με κεντρικό σύνθημα «δεν έχουμε συνθήματα - έχουμε αιτήματα» και παρέδωσε ψήφισμα στον πρόεδρο της Βουλής για τα δικαιώματα των αστέγων.
