Από τον Κων/νο Οικονόμου
ΓΕΝΙΚΑ: Οι Νύμφες ήταν γυναικείες μορφές θεϊκής καταγωγής, νεαρές στην ηλικία, που ζούσαν στην άγρια φύση, ενώ συχνά συνόδευαν την Άρτεμη. Ήταν όλες τους εκπληκτικής ομορφιάς, χωρίς βεβαίως να ξεπερνούν τη θεά Άρτεμη. Συχνά, εμφανίζονται να τραγουδούν ή να χορεύουν με τον Πάνα στην εξοχή, συνήθως κοντά στις πηγές των οποίων, μερίδα απ' αυτές, οι Ναϊάδες Νύμφες, αποτελούσαν την αλληγορική εκπροσώπησή τους. Υμνούσαν με τις γλυκές φωνές τους, τους Ολύμπιους θεούς, κυρίως δε τον Ερμή, που ήταν πατέρας του Πάνα. Πολλές φορές τους χορούς τους συνόδευαν η Αφροδίτη με τις Χάριτες [για μια τέτοια περίπτωση στο όρος Ίδη, μιλάει ο Όμηρος]. Άλλοτε το χορό τους τον οδηγεί ο ίδιος ο θεός Απόλλων. Οι Νύμφες κατατάσσονταν μεταξύ θεών και θνητών, ως ημίθεες. Δεν ήταν αθάνατες, ζούσαν όμως πολλά χρόνια, πάντα νέες και τρέφονταν με αμβροσία.
ΣΥΓΓΕΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΝΥΜΦΩΝ: Οι νύμφες, γενικά είχαν συγγενικές σχέσεις με μεγάλους θεούς, ενώ ο Ερμής θεωρούνταν γιος μιας Νύμφης, της Μαίας. 'Αλλοι συγγραφείς πρέσβευαν πως ήταν κόρες του Δία. Άλλοι, πάλι, τις θεωρούσαν κόρες ποταμών: είτε του μεγαλύτερου ποταμού που υπήρχε, του Ωκεανού, είτε του Αχελώου, είτε διαφόρων τοπικών ποταμών. Έτσι, κάθε περιοχή είχε τα ποτάμια της και καθένα απ' αυτά είχε γεννήσει τις Νύμφες (πηγές) της περιοχής αυτής. Για παράδειγμα, ο ποταμός Πηνειός ήταν ο πατέρας των Νυμφών της Θεσσαλίας, ενώ ο ποταμός Ξάνθος, ήταν ο γεννήτορας των Νυμφών της Τροίας. Μερικές φορές εκείνες έδιναν τα ονόματά τους στις κοντινές πόλεις, όπως έγινε με τη Νύμφη Σπάρτη, που ήταν κόρη του ποταμού Ευρώτα. Υπήρχαν όμως και κάποιες Νύμφες, οι οποίες λέγονταν Μελίες και είχαν γεννηθεί από τις σταγόνες του αίματος του Ουρανού, που έπεσαν στη Γη, όταν ο Κρόνος, γιος του Ουρανού, ευνούχισε τον πατέρα του.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΝΥΜΦΩΝ: Ήταν, αρχικά, κατεξοχήν πνεύματα του γλυκού νερού, τονίζοντας έτσι τη μεγάλη του σημασία για την ύπαρξη ζωής. Χωρίς αυτό ούτε βλάστηση, ούτε γονιμότητα υπάρχει. Μέσω της ζωογόνας δύναμης του νερού οι Νύμφες εξαπλώθηκαν στα βουνά και στα δάση και συνδέθηκαν με τη βλάστηση. Έτσι εξηγείται γιατί θεωρούνται κόρες του Ωκεανού ή άλλων ποταμών. Τελικά, οι Νύμφες κατέληξαν να είναι τριών ειδών: α΄ Ναϊάδες, δηλαδή Νύμφες των ποταμών, των πηγών και των κρηνών, β΄ Ορεστιάδες, οι οποίες κατοικούσαν στα βουνά όπου υπάρχουν πηγές και γ΄ Δρυάδες ή Αμαδρυάδες, δηλαδή Νύμφες των δέντρων και των λιβαδιών και ταυτίζονταν με τις Μελίες. Οι Νύμφες ζούσαν όσο και οι πηγές, κοντά στις οποίες κατοικούσαν. Όταν, συνεπώς, στέρευαν εκείνες, οι Ναϊάδες έσβηναν. Το ίδιο συνέβαινε με τις Αμαδρυάδες, που το όνομά τους σημαίνει "δέντρο και γυναίκα ταυτόχρονα". Τα πεύκα, τα έλατα και οι βελανιδιές άρχιζαν να μεγαλώνουν με το που άρχιζε η ζωή μιας Νύμφης. Ήταν δέντρα δυνατά και ζούσαν για πολλά χρόνια, ενώ οι θνητοί απαγορευόταν να τα αγγίξουν με τσεκούρι. Ο λόγος ήταν ότι θεωρούνταν δέντρα ιερά και τα ιερά άλση που σχημάτιζαν ήταν χώροι αφιερωμένοι στους θεούς. Όταν ερχόταν η ώρα της Νύμφης να πεθάνει, μαραινόταν πρώτα το δέντρο της μέσα στη γη. Έτσι, αν κάποια βελανιδιά άρχιζε να χαλάει ο φλοιός της και να πέφτουν τα κλαδιά της, ταυτόχρονα η ψυχή της Νύμφης πετούσε μακριά, αποχαιρετώντας το φως του Ήλιου. Οι αρχαίοι πίστευαν πως οι Νύμφες, όταν βρέχει χαίρονται, γιατί τρέφονται τα δέντρα, ενώ κλαίνε, όταν οι βελανιδιές χάνουν τα φύλλα τους.
ΕΡΩΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ: Υπάρχει μια πλειάδα μύθων που αφορούν τις ερωτικές περιπέτειες των Νυμφών. Έλεγαν ότι κάποτε ο Ύλας, πλησίασε σε μια πηγή, για να γεμίσει την υδρία του. Εκεί συνήθιζαν να μαζεύονται οι Νύμφες και να τραγουδούν ύμνους στην Άρτεμη ολονυχτίς. Ο Ύλας είχε φτάσει την ώρα που οι Νύμφες άρχισαν να συγκεντρώνονται και μια απ' αυτές, η Εφυδάτια, Ναϊάς Νύμφη που κατοικούσε μέσα στην πηγή, σήκωσε το κεφάλι της και τον αντίκρισε. Θαμπώθηκε από τη θεϊκή του ομορφιά και τον ερωτεύτηκε. Εκείνος, σκυμμένος είχε βουτήξει την υδρία του μέσα στο νερό, χωρίς να υποπτεύεται πως κάποιος τον παρακολουθεί. Η Νύμφη θέλησε ν' αρπάξει την ευκαιρία και να τον φιλήσει. Τον αγκάλιασε, λοιπόν, από το λαιμό και τον τράβηξε μαζί της στο βυθό, οδηγώντας τον αναγκαστικά στο θάνατο! Οι σύντροφοί του έψαξαν να τον βρουν, μα δεν μπορούσαν με κανένα τρόπο να εξηγήσουν την εξαφάνισή του. Πολύ γνωστές επίσης ήταν οι ιστορίες των ερώτων των Νυμφών με βοσκούς, που συνήθως έβοσκαν τα πρόβατά τους στις όχθες των ποταμών. Έπειτα οι Νύμφες έφερναν στον κόσμο γιους θνητούς μεν, αλλά σοφούς και γενναίους. Εξίσου ονομαστές ήταν οι ιστορίες για τους έρωτες του Απόλλωνα με Νύμφες και ιδιαίτερα η ιστορία της Δάφνης. Άλλος, επίσης γνωστός μύθος, αφορά τον έρωτα της Νύμφης Σαλμακίδας για τον Ερμαφρόδιτο. Άλλη Νύμφη, η Ωκυρρόη, κόρη ενός ποταμού της Σάμου, επιχείρησε να φύγει με μια βάρκα από το νησί, για να γλιτώσει από τα χέρια του Απόλλωνα. Μάταια όμως προσπαθούσε, γιατί ο Απόλλωνας μεταμόρφωσε το βαρκάρη που τη μετέφερε σε ψάρι και τη βάρκα της σε βράχο.
ΝΥΜΦΕΣ ΚΑΙ ΘΕΟΙ: Κάποιες από τις Νύμφες, ήταν τροφοί πολλών σημαντικών θεών ή ηρώων. Ήταν δηλαδή εκείνες που αναλάμβαναν την ανατροφή τους, όταν βρίσκονταν σε πολύ μικρή ηλικία. Τους θήλαζαν και αποτελούσαν τις αντικαταστάτριες των μανάδων τους. Πρώτα-πρώτα, ο ίδιος ο Δίας ανατράφηκε απ' αυτές στην Κρήτη. Το ίδιο συνέβη με την Ήρα, την Περσεφόνη, τον Ερμή, τον Πάνα και το Διόνυσο. Ακόμη, η θεά Αφροδίτη είχε εμπιστευθεί το γιό της Αινεία, στις Νύμφες του τρωικού βουνού Ίδη. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως οι Νύμφες, κυρίως οι Ναϊάδες, είχαν θεραπευτικές ικανότητες, κυρίως λόγω της σχέσης τους με τον Απόλλωνα, καθώς και το χάρισμα να προφητεύουν τα μελλούμενα. Γενικά, επικρατούσε η αντίληψη πως ήξεραν να ερμηνεύουν τη θέληση των θεών. Έτσι η Ερατώ, γνώριζε τις επιθυμίες του Πάνα, η Δάφνη αυτές της Γαίας, κ.ά. Στο σπήλαιο Σφραγίδιο του Κιθαιρώνα υπήρχε μαντείο των Νυμφών, ενώ πολλοί θνητοί, προικισμένοι με μαντικές ικανότητες, έλεγαν πως τις ικανότητές τους τις είχαν λάβει από κείνες. Πολλές Νύμφες θεωρούνταν μητέρες σοφών θνητών, όπως η Χαρικλώ του Τειρεσία, η Φιλύρα του Χείρωνα και η Κορωνίδα, στη Θεσσαλία, μητέρα του Ασκληπιού. Οι Νύμφες λατρεύονταν σε πολλά μέρη σ' όλη την Ελλάδα. Δεν υπήρχαν όμως ναοί αφιερωμένοι σ' αυτές. Συχνά γίνονταν θυσίες προς τιμήν τους είτε σε πηγές είτε σε σπηλιές. Ο Οδυσσέας, κατά την Οδύσσεια, και οι Ιθακήσιοι, τις τιμούσαν με εκατόμβες, δηλαδή θυσίες εκατό βοδιών. Συχνή ήταν και η ύπαρξη των βωμών τους μέσα σε ιερά άλλων θεών. Όμως οι Νύμφες δεν είχαν δράση πάντοτε ευεργετική για τους θνητούς κι υπήρχαν φορές που προκαλούσαν μεγάλο κακό. Αν, για παράδειγμα, τύχαινε να δει κανείς μια Νύμφη την ώρα που έκανε το λουτρό της μέσα στην πηγή, έχανε τα λογικά του. Ήταν, μάλιστα, ικανές να προκαλέσουν σύγχυση του νου στους θνητούς και να τους κάνουν τρελούς.
ΛΑΪΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ-ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Οι Νύμφες, όπως και οι Νηρηίδες ή οι Ναϊάδες έχουν επιζήσει στη λαογραφία μέχρι σήμερα, με τη μορφή των Νεράιδων. Θεωρείται επικίνδυνο να τις συναντήσει κανείς, αφού υπάρχουν ακόμη οι μύθοι για τους "νεραϊδοπαρμένους", όπως ο Ύλας. Μόνο οι σαββατογεννημένοι και "αλαφροΐσκιωτοι", λένε οι λαϊκές δοξασίες, μπορούν να τις αντιλαμβάνονται και να τις βλέπουν να χορεύουν! Πάντως, η αντίληψη για τις Νύμφες διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο, με την πάροδο των χρόνων. Οι πρόγονοί μας, έφτασαν να τις θεωρούν πνεύματα της βλάστησης, θέλοντας έτσι να συμβολίσουν γενικότερα την οργιαστική δύναμη της φύσης. Κι όπως το νερό τρέφει τα πάντα, έτσι και οι Νύμφες θεωρούνταν τροφοί των φυτών, των ζώων και των ανθρώπων.
* Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
ΦΩΤ.: Ύλας και Νύμφες (Waterhouse 1896)
