* Από τον Κων/νο Οικονόμου
Ο Άρης, τέταρτος σε απόσταση από τον ήλιο πλανήτης του Ηλιακού Συστήματος και δεύτερος πλησιέστερος προς τη Γη, λέγεται συχνά ερυθρός πλανήτης εξαιτίας του ερυθρού χρώματος που παρουσιάζει και οφείλεται στη σκουριά της επιφανείας του, [τριοξείδιο του σιδήρου (Fe2O3)]. O Άρης είναι πλανήτης με λεπτή ατμόσφαιρα, με επιφάνεια που συνδυάζει κρατήρες και ηφαίστεια, κοιλάδες, ερήμους και πολικά παγοκαλύμματα. Φαίνεται ότι έχει περιοδικά επαναλαμβανόμενες «εποχές». Ο Άρης διαθέτει το ψηλότερο γνωστό όρος στο Ηλιακό μας Σύστημα [Όλυμπος] και τη μεγαλύτερη κοιλάδα [Μαρινέρις]. Το βαθύπεδο Βορεάλις που βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη καλύπτει το 40% της επιφάνειάς του και αποτελεί υπόλειμμα μιας γιγάντιας σύγκρουσης. Στην περιφορά του γύρω από τον Ήλιο συνοδεύεται από δύο μικρούς δορυφόρους [Φόβος και Δείμος1]. Η ονομασία του πλανήτη προέρχεται από τον μυθικό θεό του πολέμου, Άρη. Οι ονομασίες των δύο δορυφόρων του δόθηκαν από τούς δύο ομώνυμους γιους του μυθικού θεού. Ο Άρης, γνωστός από τα πρώτα ιστορικά χρόνια, είναι ο πρώτος πλανήτης που παρατηρούμενος τηλεσκοπικώς αποκάλυψε τα γενικά χαρακτηριστικά της μορφολογίας του, που θεωρήθηκαν παρόμοια με αυτά της Γης. Η ομοιότητα αυτή έδωσε βάση σε μια συζήτηση για την ύπαρξη ζωής σε αυτόν, ακόμη και σε σκέψεις μελλοντικής αποίκισής του. Επίσης, είναι εύκολα προσεγγίσιμος από τις εξερευνητικές διαστημοσυσκευές, καθώς ένα ταξίδι απαιτεί (με την σημερινή τεχνολογία) χρόνο έξι μηνών όταν οι θέσεις Γης και Άρη είναι ευνοϊκές, κάτι που συμβαίνει ανά δυο χρόνια. Για τους λόγους αυτούς ο Άρης είναι ο καλύτερα εξερευνημένος πλανήτης έως σήμερα.
ΙΣΤΟΡΙΚΟ: Ο Άρης δημιουργήθηκε πριν από 4,2 δισ. έτη από τον ίδιο πλανητικό δίσκο που δημιουργήθηκαν και οι υπόλοιποι πλανήτες. Φαίνεται πως στα αρχικά στάδια εξέλιξής του, καλυπτόταν σε ορισμένα σημεία του από υγρό νερό βάθους τουλάχιστον μερικών μέτρων, ενώ υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη ενός ωκεανού. Ενδεχομένως, λοιπόν, ο Άρης να φιλοξενούσε ζωή μικροβιακής μορφής, που δεν εξελίχτηκε. Ορισμένοι “προχωρημένοι” επιστήμονες πιστεύουν ότι η ζωή στη Γη θα μπορούσε να έχει προέλθει από τον Άρη (;!). Το μικρό μέγεθος του Άρη και η μικρή βαρύτητα δεν του επέτρεψε να διατηρήσει ολόκληρη την ατμόσφαιρά του. Διαφεύγοντας το μεγαλύτερο μέρος της ατμόσφαιράς του στο διάστημα, έπεσε η ατμοσφαιρική πίεση και το υγρό νερό εν μέρει εξατμίστηκε και εν μέρει διέρρευσε στο υπέδαφος, ενώ στους πόλους του πλανήτη διατηρήθηκε με μορφή παγετώνων. Έτσι ο Άρης έγινε ένας ερημικός, άνυδρος πλανήτης με αραιή ατμόσφαιρα, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Σ' αυτή την κατάσταση βρίσκεται εδώ και τουλάχιστον 500.000.000 έτη. Σύμφωνα με ενδείξεις, η «υγρή» περίοδος του Άρη αφορά μονάχα το αρχικό τμήμα της ιστορίας του.
ΕΔΑΦΟΣ: Σύμφωνα με την εξέταση αρειανών μετεωριτών, η επιφάνεια του Άρη αποτελείται κυρίως από βασάλτη. Μεγάλο μέρος της επιφάνειας καλύπτεται από ψιλή σκόνη σκουριάς [οξείδιο σιδήρου]. Αν και ο Άρης δεν παρουσιάζει στοιχεία μαγνητικού πεδίου, παρατηρήσεις δείχνουν ότι μέρη του φλοιού του πλανήτη έχουν μαγνητιστεί. Μία θεωρία πρεσβεύει, παρατηρώντας τον προσανατολισμό των πετρωμάτων του πλανήτη, ότι πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια, ο Άρης είχε ισχυρό μαγνητικό πεδίο. Ο πλανήτης έχει πυρήνα, εν μέρει ρευστό, ακτίνας 1.480 χλμ, αποτελούμενο από σίδηρο και θείο. Ο πυρήνας περιβάλλεται από πυριτικό μανδύα. Το μέσο πάχος του φλοιού του πλανήτη είναι από 50-120 χιλιόμετρα, ενώ το μέσο πλάτος του φλοιού της Γης είναι 40 χιλιόμετρα. Ο Άρης έχει πολλές χημικές ιδιαιτερότητες, που σχετίζονται με τη θέση του στο Ηλιακό Σύστημα. Στοιχεία με χαμηλά σημεία βρασμού [χλώριο, φώσφορος, θείο], είναι συχνότερα στον Άρη από τη Γη. Ίσως τα στοιχεία αυτά απομακρύνθηκαν από περιοχές κοντά στον ήλιο από τον ισχυρό ηλιακό άνεμο του νεαρού Ήλιου. Ομοίως, πιστεύεται ότι ο Ήλιος παρείχε στον Άρη περισσότερο οξυγόνο από τη Γη. Οι αντιδράσεις σιδήρου με την περίσσεια ποσότητας οξυγόνου αιτιολογεί τη μεγαλύτερη ποσότητα του αρειανού σιδήρου σε σχέση με τη Γη. Μετά το σχηματισμό των πλανητών, ακολούθησε ο λεγόμενος «Ύστερος Βαρύς Βομβαρδισμός». Άλλωστε το 60% της επιφάνειας του Άρη δείχνει ρεκόρ κρατήρων από συγκρούσεις από εκείνη την εποχή. Μεγάλο μέρος της υπόλοιπης επιφάνειας του Άρη ίσως βρίσκεται κάτω από τεράστιους κρατήρες σύγκρουσης από αυτή την εποχή. Υπάρχουν ενδείξεις τεράστιου κρατήρα πρόσκρουσης στο βόρειο ημισφαίριο του Άρη, διαστάσεων 10.600 χιλιόμετρα επί 8.500 χιλιόμετρα. Μερίδα επιστημόνων προτείνει ότι Άρης χτυπήθηκε από σώμα μεγέθους Πλούτωνα πριν από περίπου τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια. Το γεγονός αυτό, δημιούργησε μία ομαλή βόρεια πολική λεκάνη που καλύπτει το 40% της επιφάνειας του πλανήτη.
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ: Ο Άρης έχασε τη μαγνητόσφαιρά του πριν από 4 δις έτη, και έτσι ο ηλιακός άνεμος αλληλεπιδρά απευθείας με την ιονόσφαιρα του πλανήτη, απομακρύνοντας άτομα από αυτήν. Η ατμόσφαιρα του Άρη αποτελείται κατά 95,32% από διοξείδιο του άνθρακα 2,7% άζωτο και 1,6% αργό. Η πίεση στην επιφάνεια του πλανήτη φτάνει στο ένα εκατοστό αυτής στην επιφάνεια της Γης! Είναι ίση, δηλαδή, με την ατμοσφαιρική γήινη πίεση στα 35.000 μ. υψόμετρο από την επιφάνεια της Γης. Συνεπώς, ένας αστροναύτης θα χρειαστεί οπωσδήποτε διαστημική στολή, προκειμένου να περπατήσει στην επιφάνειά του. Λόγω της αραιής ατμόσφαιρας, η ταχύτητα του ήχου είναι μικρή, και οι ήχοι διαδίδονται μόνο μερικές δεκάδες μέτρα. Έτσι ο Άρης, εκτός από άνυδρος και έρημος, είναι και σιωπηλός πλανήτης. Η χαμηλή πυκνότητα της ατμόσφαιρας κάνει τους ανέμους στον Άρη αδύναμους, όμως καθώς η σκόνη που καλύπτει την επιφάνεια του πλανήτη είναι ψιλή, οι αμμοθύελλες είναι συχνότατες. Συχνή επίσης είναι και η εμφάνιση μικρών ανεμοστρόβιλων που μεταφέρουν σκόνη. Καθώς δεν πρόκειται για μια πολύ δυναμική ατμόσφαιρα, το κλίμα του Άρη είναι αρκετά προβλέψιμο και επαναλαμβάνεται σε κύκλους διάρκειας σχεδόν δυο Γήινων ετών, όσο διαρκεί και η περιφορά του γύρω από τον Ήλιο. Στην ατμόσφαιρα του Άρη παρατηρούνται επίσης αραιά νέφη διοξειδίου του άνθρακα, εμφανιζόμενα κυρίως τη νύχτα και την αυγή, καθώς και αραιά σύννεφα από κρυστάλλους νερού, όταν ο πλανήτης βρίσκεται κοντά στον ήλιο και εξαερώνεται ο πάγος των πόλων του. Λόγω της διαφορετικής σύστασης της ατμόσφαιρας σε σχέση με αυτή τη Γης και της ελάχιστης πυκνότητάς της, σε συνδυασμό με την αιωρούμενη σκόνη, το χρώμα του ουρανού στον Άρη είναι κοκκινωπό ροζ.
* Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέας
Www.scribd.com/oikonomoukon
1. Δείμος = τρόμος.
