Από τον Δημήτρη Δραγανιδάκη
Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου του 1870 στη Μασσαλία της Γαλλίας. Γονείς του ήταν ο Μιχάλης Γ. Μελάς, διετέλεσε αργότερα και δήμαρχος Αθηναίων (1891-1894) και η Ελένη Βουτσινά κόρη επιφανούς Κεφαλλονίτη εμπόρου από την Οδησσό. Το 1886 κατατάσσεται στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων από την οποία αποφοιτά το 1891 με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού. Τον επόμενο χρόνο παντρεύεται τη Ναταλία Δραγούμη, με την οποία αποκτούν δύο παιδιά, αδελφή του Ίωνα Δραγούμη, που δονείται από φλογερό πατριωτισμό και υπηρετεί άλλοτε φανερά ως Διπλωμάτης και άλλοτε μυστικά ως οργανωτής επαναστατικών τμημάτων του Μακεδονικού Αγώνα, στις αλύτρωτες περιοχές του ελληνισμού. Με το όνομα «Μακεδονικός Αγώνας» ονομάζουμε τον ακήρυχτο πόλεμο μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων, ο οποίος κορυφώθηκε μεταξύ των ετών 1903 και 1908 στη Μακεδονία. Οι Βούλγαροι άρχισαν να εγείρουν διεκδικήσεις επί της μακεδονικής γης από το 1870, αλλά από το 1895 και μετά, ένοπλες βουλγαρικές συμμορίες, οι «κομιτατζήδες», εκμεταλλευόμενοι την πλήρη αδιαφορία των τοπικών τουρκικών αρχών, υπέβαλλαν σε απερίγραπτα βασανιστήρια τον ελληνικό πληθυσμό της Μακεδονίας για να απαρνηθεί την εθνικότητά του και να αποδεχθεί τη Βουλγαρική Εξαρχία σαν θρησκευτική του αρχή αντί του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και να υποκύψει στις βουλγαρικές αξιώσεις. Οι βουλγαρικές αυτές συμμορίες λήστευαν, απειλούσαν και εξόντωναν τους πιστούς στο Οικουμενικό Πατριαρχείο ή όσους θεωρούσαν ότι αποτελούσαν «σύνδεσμο» μεταξύ της Μακεδονίας και της υπόλοιπης Ελλάδας όπως (αρχιερείς, ιερείς, προεστούς, δασκάλους, εξέχοντες πολίτες, κ.λπ). Ο απώτερος σκοπός τους ήταν, φυσικά, η τελική διεκδίκηση των εδαφών αυτών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και η παραχώρησή τους σ' αυτήν από τις Μεγάλες Δυνάμεις, παρουσιάζοντας στη Μακεδονία έναν δήθεν «αμιγή» βουλγαρικό πληθυσμό όπως έπραξαν και με την Ανατολική Ρωμυλία!
Ο Παύλος Μελάς αποτελεί αναμφίβολα το σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα, για τον οποίο και θυσιάστηκε, αφυπνίζοντας ουσιαστικά με αυτή του τη θυσία το κράτος των Αθηνών, που έως τότε παρακολουθούσε μουδιασμένο τους αγώνες των Μακεδόνων για ελευθερία. Στις αρχές του 20ού αιώνα γίνεται ένα από τα πρώτα μέλη του Μακεδονικού Κομιτάτου και εισχωρεί για πρώτη φορά μυστικά στη Μακεδονία με τους συντρόφους του Κοντούλη, Παπούλα και Κολοκοτρώνη, για να ενημερωθεί για την κατάσταση. Ακολουθεί μια δεύτερη 20ήμερη αποστολή τον Ιούλιο του ίδιου έτους, κατά την οποία δρα με το όνομα Πέτρος Δέδες. Η τρίτη φορά, ωστόσο, που ο Παύλος Μελάς πατάει τη μακεδονική γη έμελλε να είναι και η τελευταία. Έχοντας πλέον δικτυωθεί και οριστεί ως αρχηγός του αγώνα, περνάει τα σύνορα στις 27 Αυγούστου του 1904, επικεφαλής σώματος 35 ανδρών αποτελούμενου από Μακεδόνες, Κρήτες και Μανιάτες. Ταυτόχρονα αναλαμβάνει την αρχηγία των Σωμάτων Μοναστηρίου και Καστοριάς και δρα υπό το ψευδώνυμο καπετάν Μίκης Ζέζας, που αποτελεί σύνθεση των ονομάτων των παιδιών του. Ο ίδιος, παρά το μένος Οθωμανών και Βουλγάρων, συνεχίζει να αποδεκατίζει τις βουλγαρικές ομάδες των κομιτατζήδων, αναπτερώνοντας το ηθικό και το πατριωτικό φρόνημα των τρομοκρατούμενων πληθυσμών μας, από τους εξαρχικούς του βουλγαρικού κομιτάτου. Σ΄ αυτή τη μακρά και δύσβατη πορεία του θα αντιμετωπίσει πλήθος εμποδίων, που καθιστούν τον αγώνα δύσκολο. Μα το ηθικό του δεν κάμπτεται, βρίσκει το κουράγιο και τη δύναμη να συνεχίσει, καθώς αναλογίζεται την ευθύνη του απέναντι στο έθνος και την ελπίδα της απελευθέρωσης της Μακεδονίας να πραγματώνεται. Οι επιστολές και οι προσωπικές καταγραφές του Παύλου Μελά κατά την πολυτάραχη παρουσία του στην Μακεδονία, για να οργανώσει την άμυνα των πληθυσμών μας κατά των κομιτατζήδων είναι συγκλονιστικά. Στις 13 Οκτωβρίου του ίδιου έτους και ενώ βρισκόταν στο χωριό Στάτιστα (σημερινός Μελάς), έπειτα από προδοσία της βουλγαρικής συμμορίας του Μήτρου Βλάχου, περικυκλώνεται από τουρκικό απόσπασμα 150 ανδρών. Ακολουθεί σφοδρή και άνιση μάχη κατά τη διάρκεια της οποίας, το εχθρικό βόλι σημαδεύει θανάσιμα τον Παύλο και τον περνά ήρωα στην αιωνιότητα. Το άγγελμα του θανάτου του παλικαριού που είχε θυσιάσει όλες τις ανέσεις της μεγαλοαστικής καταγωγής του, για να προσφέρει στην εθνική υπόθεση της απελευθέρωσης της Μακεδονίας, η οποία στέναζε από τον τουρκικό και βουλγάρικο ζυγό προξένησε ρίγη συγκίνησης, σε όλη την Ελλάδα. Ο Παύλος Μελάς αναγορεύτηκε στην συνείδηση όλων των Ελλήνων, ως πρότυπο αυτοθυσίας, ηρωισμού και ανιδιοτελούς πατριωτισμού. Αιωνία του η μνήμη.
* Ο Δημήτρης Σ. Δραγανιδάκης είναι δάσκαλος και πρόεδρος της Λ.Ε.Κ. Λάρισας
