Από τον Θρασύβουλο Καβασίδη
Επίτ. δικηγόρο
«Οι γέροι δεν φοβούνται τον θάνατο» υποστηρίζει στα «Λαρισινά Δοκίμια» της φιλόξενης αυτής εφημερίδας, ο αρθρογράφος. Κι όμως, ο φόβος του θανάτου κυριάρχησε (και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να κυριαρχεί) στον άνθρωπο από τα πρώτα στάδιά του. Αργότερα, διέγνωσε ότι ο θάνατος αποτελεί νομοτελειακό γεγονός της φύσης. Συνειδητοποίησε δηλαδή, ότι κάθε τι που γεννιέται, αναπτύσσεται, ωριμάζει, αναπαράγεται και στο τέλος πεθαίνει. Παρ’ όλα αυτά, δεν έπαψε να επιχειρεί να βρει τρόπους επιμήκυνσης του χρόνου της ζωής του στη Γη.
Ο Σοφοκλής στην «Αντιγόνη» του (στ. 332-365), αφού εξυμνεί τον άνθρωπο και τα επιτεύγματά του, καταλήγει με πίκρα ότι «μόνο του θανάτου την αποφυγή δε θα βρει, όμως τρόπους γιατρειάς από αρρώστιες αθεράπευτες έχει επινοήσει». Ενώ, υποστηρίζει αλλού ότι «όστις δε θνητών θάνατον ορρωδεί λίαν μωρός πέφυκε», δηλαδή «όποιος απ’ τους θνητούς το θάνατο πολύ φοβάται γεννήθηκε μωρός». (Ανθολ. Στοβ. ΡΙΗ, 12).
Ο Πλάτων στον «Γοργία» (522Ε) έχει την ίδια άποψη: «Αυτό μεν το αποθνήσκειν ουδείς φοβείται, όστις μη παντάπασιν αλόγιστός τε και άνανδρος εστί», δηλ. «Το θάνατο κανείς δεν πρέπει να φοβάται, εκτός αν είναι εντελώς ανόητος και δειλός (Γοργίας 522Ε), ενώ ο Όμηρος γράφει ότι «Ύπνω και θανάτω διδυμάοσιν», δηλ. «ο ύπνος και ο θάνατος είναι δίδυμα αδέλφια» (Ιλιάς Π 672). Τέλος, ο φιλόσοφος Αναξαγόρας (499/8-428/7 π.Χ) όταν πληροφορήθηκε τον θάνατο του γιου του αναφώνησε: «Ήδειν θνητόν γεννήσας», δηλ. «Ήξερα ότι γέννησα θνητό» (Πλούταρχου Ηθικά 474D).
Ανεξίτηλο έχει παραμείνει στη μνήμη του γράφοντος ένα συνταρακτικό γεγονός. Αρχές της δεκαετίας του ’60 ο καθηγητής της φιλοσοφίας Ι. Θεοδωρακόπουλος δέχεται στη γραμματεία του πανεπιστημίου ένα υπερεπείγον τηλεφώνημα. Διακόπτει για λίγο τη παράδοση του μαθήματος και μετά από λίγο επανέρχεται στο αμφιθέατρο για να συνεχίσει απτόητος την παράδοση. Την επομένη πληροφορηθήκαμε ότι με το χθεσινό τηλεφώνημα του αναγγέλθηκε ο αιφνίδιος θάνατος του γιου του!
Κατά τον μεγάλο παιδαγωγό, στοχαστή και ακαδημαϊκό Ε. Παπανούτσο (1900-1982) ο άνθρωπος θα απαλλαγεί από το άγχος του θανάτου όταν «συνειδητοποιήσει ότι ο φόβος είναι μια αλλοίωση, ένα πάθος της ψυχής που γεννιέται και διατηρείται από την αμάθεια και τον παραλογισμό (...) Εμείς, οι Χριστιανοί επί αιώνες τώρα ανατρεφόμαστε με την επαγγελία της αιωνιότητας, με την προσδοκία μιας πέρα από τον τάφο ζωής. Γίναμε άραγε, με αυτή την υπόσχεση και την αναμονή φίλοι με το θάνατο; Δεν τον τρέμουμε; [...] Πρακτικοί όπως σε όλα τους οι Εβραίοι δεν αναφέρουν πουθενά στις Γραφές τους την αθανασία της ψυχής. Τις αμοιβές και τις ποινές για τα έργα τους σε τούτο τον κόσμο τις περιμένουν και τις αποδέχονται, όχι στον άλλον» (Εφημ. «ΤΟ ΒΗΜΑ» 05.11.1978). Ο φόβος του θανάτου αποτελούσε την κύρια αιτία γένεσης των ανατολικών θρησκειών και από αυτές δόθηκε η διέξοδος, με τη μετενσάρκωση, την ανάσταση των νεκρών, τον Παράδεισο και την Κόλαση.
Κατά τους Βραχμάνες «Εκείνου που γεννιέται είναι βέβαιος ο θάνατος, καθώς και εκείνου που πεθαίνει η γέννηση (...). Όπως ο άνθρωπος πετάει τα παλιά του ρούχα για να φορέσει άλλα καινούργια, έτσι και η ψυχή εγκαταλείπει τα παλιά σώματα, για να πάρει άλλα νεότερα». Είναι οι οπαδοί του αποκρυφισμού, οι οποίοι στον φόβο του θανάτου, στον φόβο της ολικής και οριστικής εκμηδένισης αντιτάσσουν την παρήγορη άποψη της Μετενσάρκωσης, την άποψη των διαδοχικών επιβιώσεων, των διαδοχικών ενσαρκώσεων επάνω στη γη.
Γενικεύοντας τον περί θανάτου φόβο ο Κρισναμούρτι σε ομιλία του στην Ελβετία (1965), λέει: «Με διαφορετικές λέξεις, σε διαφορετικό περιβάλλον, με διαφορετικό τύπο ελπίδας κ.ο.κ., όλες οι θρησκείες σ’ όλο τον κόσμο υπόσχονται κάποιο είδος συνέχισης μετά θάνατο [...]. Γνωρίζοντας ότι ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, οι περισσότεροι από μας πιστεύουν στη μετενσάρκωση, στην ανάσταση ή σε κάποια άλλη μορφή συνέχισης μετά θάνατο, γιατί η συνέχιση είναι το μόνο που θέλουμε» (περ. «Ιλισός τ. 134/1979, σελ. 230).
Ο Μωαμεθανισμός, του οποίου ιερό βιβλίο είναι, το «Κοράνι», έχει δύο θεμελιώδεις δογματικές αρχές: Ο μονοθεϊσμός η πρώτη και η ανάσταση των νεκρών και η ανταπόδοση η δεύτερη. Για την ανάσταση ορίζει: «Θα έλθει η ώρα, και δεν υπάρχει αμφιβολία περί τούτου, κατά την οποία, ο Θεός θ’ αναστήσει τους εν τοις μνήμασι κεκοιμημένους» (ΚΒ, 7). «Ορίστηκε ήδη η ημέρα της κρίσης. Μια ημέρα θα ηχήσει η σάλπιγγα και θα προσέλθετε αθρόοι. Οι ουρανοί θα ανοίξουν και θα παρουσιάσουν πολλές θύρες. Τα βουνά θα κινηθούν και θα φαίνονται ως αναθυμίαση. Η γέενα θα είναι σχηματισμένη ως δάσος. Κατοικία των ασεβών, όπου θα διαμείνουν πολλούς αιώνες...» (ΘΗ’ 17-26) και λοιπά ανατριχιαστικά. Τους αρνητές της πίστης τους περιμένει η Κόλαση ενώ τους πιστούς και τους ευσεβείς ο Παράδεισος, με πολύτιμα δώρα και τιμές στους κήπους των ηδονών. Θα τους περιστοιχίζουν σεμνοπρεπείς παρθένες (ΛΖ’ 39-47) και φυσικά νεανίδες με προτεταμένα στήθη κλπ. (ΟΗ’ 31-34)!
[Παρέκβαση: Γέενα είναι η τοπωνυμία της κοιλάδας του Εννόμ, όπου οι Ισραηλίτες έριχναν τα τέκνα τους στη φωτιά ως θυσία προς το Μολώχ. Γέενα πυρός = τόπος κολάσεως].
Ο Χριστιανισμός, με βάση την Π. Διαθήκη δέχεται ότι το προπατορικό αμάρτημα είναι η αιτία του θανάτου του ανθρώπου. Πριν απ’ αυτό ο Θεός ευλόγησε τους πρωτόπλαστους λέγοντάς τους: «Να κάνετε πολλά παιδιά, ώστε να πολλαπλασιαστείτε, να γεμίσετε τη γη και να κυριαρχήσετε σ’ αυτήν» (Γεν. Α’ 28). Μετά τη διάπραξη του αμαρτήματος, όμως, ο Θεός απευθυνόμενος προς τον Αδάμ του είπε: «Με τον ιδρώτα του προσώπου σου θα τρως ψωμί μέχρι να επιστρέψεις στη γη, γιατί από αυτήν πάρθηκες. Διότι χώμα είσαι και στο χώμα θα επιστρέψεις» (Γεν. Γ’ 19).
Με βάση το πιο πάνω χωρίο ο Παύλος διακηρύττει: «Διά τούτο ώσπερ δι’ ενός ανθρώπου (σ.σ. εννοεί τον Αδάμ) η αμαρτία εις τον κόσμον εισήλθε και διά της αμαρτίας ο θάνατος, και ούτως εις πάντας ανθρώπους ο θάνατος διήλθε» (Ρωμ. Ε’, 12). Με λίγα λόγια, κατά τον Παύλο, αν δεν είχε διαπραχθεί το προπατορικό αμάρτημα οι πρωτόπλαστοι και οι απόγονοί τους θα γεννοβολούσαν «ες αεί» χωρίς να πεθαίνει κανείς, contra προς τους φυσικούς νόμους, τους οποίους υποτίθεται ότι καθιέρωσε ο δημιουργός του σύμπαντος κόσμου, ενώ όλα τα άλλα όπως ζώα, φυτά, ψάρια κ.λπ., θα ακολουθούσαν τη μοίρα που τα έταξε η φύση! Και τα ερωτήματα που τίθενται αβίαστα είναι: αν ίσχυε κάτι τέτοιο, σήμερα, ποιος θα ήταν ο πληθυσμός του πλανήτη, που θα κατοικούσε και πώς θα διατρεφόταν;
Για να αμβλύνει τον φόβο του θανάτου ο Χριστιανισμός, προσφέρει κι αυτός το αντίδοτό του. Υπόσχεται τον Παράδεισο στους καλούς και αγαθούς ανθρώπους και απειλεί με την Κόλαση τους κακούς και αμαρτωλούς, ατο τέλος δε προσφέρει την ελπίδα της ανάστασης των νεκρών!
Η ανάσταση όμως αυτή των νεκρών πώς θα πραγματοποιηθεί; Μήπως όπως περιγράφεται μόνον από τον Ματθαίο (τη στιγμή που εξέπνευσε ο Ιησούς), δηλαδή με την ανασύσταση των σωμάτων (Ματθ ΚΖ’ 52-53) και συμφωνεί περιγράφοντάς την ο Ιωάννης Δαμασκηνός (σελ. 445), ως εξής: «Λέγοντας ανάσταση νεκρών εννοούμε ανάσταση σωμάτων. Γιατί ανάσταση είναι δεύτερη σύσταση του ανθρώπου της πτώσεως (.....). Το ίδιο, λοιπόν, το σώμα που φθείρεται και διαλύεται το ίδιο θα αναστηθεί άφθαρτο».
Για το θέμα της ανάστασης των νεκρών και της ανασύστασης των σωμάτων ο Χριστιανισμός δέχθηκε σφοδρή κριτική από τον Πορφύριο, αλλά και από πολλούς άλλους. Ο Πορφύριος, παραθέτει ως επιχείρημα της κριτικής του τον πνιγμό ενός ναυαγού, τον οποίο στη συνέχεια τρώνε τα ψάρια, τα ψάρια τα τρώνε οι ψαράδες που κατόπιν σκοτώθηκαν και στη συνέχεια φαγώθηκαν από τα σκυλιά. Τα σκυλιά σαν ψόφησαν φαγώθηκαν εξ ολοκλήρου από κόρακες και γύπες. Ύστερα απ’ όλα αυτά αναρωτιέται: Πώς θα ξανασυντεθεί το σώμα του ναυαγού που αφανίστηκε περνώντας μέσα από τόσα ζώα; («πώς ούν συναχθήσεται το σώμα του ναυαγήσαντος διά τοσούτων εξαναλωθέν ζώων;» (Πορφύριος, Αποκριτικός IV, 24). Απάντηση των απολογητών: τα πάντα είναι δυνατά στο Θεό! (πχ Ορυγένης). Με τον τρόπο αυτό δίνεται απάντηση σε κάθε τι που αντιβαίνει στους νόμους της φύσης!
Σήμερα που ζούμε στην κοινωνία της πληροφόρησης αμφιβάλλω αν ο μέσος νους ελπίζει σε παραδείσους και σε αναστάσεις νεκρών. Μάλιστα δε ακόμη και εκείνοι που σήμερα κηρύττουν την ανάσταση των νεκρών, αδυνατούν να αποφύγουν την ανθρώπινη μοίρα, το φόβο του θανάτου. Προφανώς θα θυμούνται αυτό που αναφέρεται σε ιδιόμελο του Ιωάννου Δαμασκηνού: «Θρηνώ και οδύρομαι, όταν εννοήσω τον θάνατον».
Παρέκβαση: [Εξάλλου ο σχολιαστής του ΠΒ’ Κανόνα της Στ’ Οικουμενικής Συνόδου (680 μΧ), προτρέπει στους πνευματικούς «να εμποδίζωνται εκείναι αι γυναίκες, ή άνδρες οπού πηγαίνουν επάνω εις τα μνήματα των συγγενών τους και κλαίουν, ωσάν να μη είχαν ελπίδα, ότι θέλουν αναστηθούν, μη νοούντες οι άγνωστοι (σ.σ. οι ανόητοι), ότι ο θάνατος των ορθοδόξων χριστιανών δεν είναι θάνατος, αλλά είναι ένας ύπνος από τον οποίον έχουν να εξυπνήσουν εν τη ημέρα της αναστάσεως», (Πηδάλιον, σελ. 294).
Εξαίρεση αποτελούν οι υψηλές διάνοιες, οι οποίες φυσικά δεν προσδοκούν «Ανάστασιν νεκρών», όπως ο σοφός Σωκράτης, ο οποίος ατάραχος ήπιε το «κόνιον»].
Η ελπίδα, όμως, της μεταθανάτιας ζωής, είχε και τις παρενέργειές της. Διαμόρφωσε ένα κλίμα στωικισμού σε σημείο που μεγάλες μάζες που υπόφεραν από τη φτώχεια, τη δυστυχία και την καταπίεση να μην αντιδρούν, να υπομένουν και να αναμένουν τη Βασιλεία των Ουρανών και την ανάσταση των νεκρών, με αποτέλεσμα να αναπτυχθεί ο φεουδαρχισμός σε όλη την Ευρώπη και οι «ελέω Θεού» μονάρχες να καταδυναστεύουν τα πλατιά λαϊκά στρώματα, και η Καθολική Εκκλησία να «εφεύρει» το «Καθαρτήριον Πύρ» και τα «Συγχωροχάρτια»!
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Δαμασκηνού Ιωάννου, «Έκδοσις Ακριβής της Ορθοδόξου Πίστεως», εκδόσεις Π. Πουρνάρα, μετ. Ν. Ματσούκα, Θεσσαλονίκη 1985.
- «Πηδάλιον», εκδόσεις Παπαδημητρίου
