*Γιάννης Μπασλής, δρ.φ.
Τη δεκαετία του 1950 κάθε Πρωτομαγιά οι μαθητές του σχολείου της Κρανιάς πηγαίναμε εκδρομή «ζΠαναγία ’ν Πυργιατνή», στην «Παναγία του Πυργετού», χτισμένη σε μια μαγευτική τοποθεσία 20΄ βόρεια του Πυργετού. Εκεί συναντούσαμε και τους μαθητές του δημοτικού σχολείου του Πυργετού. Κι ήταν αυτή η μέρα για τα παιδόπουλα Κρανιάς και Πυργετού μια ευτυχισμένη μέρα. Στην άκρη ενός πανέμορφου άλσους βρίσκεται το ξωκλήσι της Παναγίας. Ζούσε τότε εκεί ένας μοναχικός καλόγερος, ο γλυκύτατος γερο-Βλισάρης (Βελισάριος), που τριγυρνούσε ανάμεσά μας δείχνοντας ευτυχισμένος που έβλεπε τόσα παιδιά. Αλλά κι όλες τις άλλες μέρες του χρόνου το σπιτάκι του κι η εκκλησιά ήταν πάντα ανοιχτά στον καθένα. Αναζητούσε την κουβέντα. Κι αν καμιά φορά ο δρόμος μας έβγαζε εκεί, ο γερο-Βλισάρης χαιρόταν να μας περιποιείται.
Το 2010, κοντά εξήντα χρόνια από τότε, θέλησα να κάνω ένα προσκύνημα στον όμορφο τον τόπο και ν’ ανάψω ένα κερί στην Παναγία. Το βυζαντινό ξωκλήσι και ο περίγυρος χώρος του είχαν αλλάξει ριζικά. Ένας τεράστιος μαντρότοιχος με σιδερένια κάγκελα έκανε το εκκλησάκι αθέατο. Εκείνη τη στιγμή ένας καλόγερος άνοιγε τη σιδερένια αυλόπορτα του «φρουρίου», για να βγει έξω. Τον ρώτησα αν μπορούσα να μπω ν’ ανάψω ένα κερί στην Παναγία. Μου απάντησε με αρκετά βλοσυρό ύφος πως δεν επιτρέπεται, επειδή η Παναγία έχει πια γίνει μετόχι της μονής Αγίου Δημητρίου που βρίσκεται στο Στόμιο. Απόρησα. Ρώτησα έναν Πυργετινό φίλο μου και μου είπε πως το 2000... από το μοναστήρι του Στομίου κατέλαβαν την ‘Παναγία’, ισχυριζόμενοι πως τάχα τους το είχε παραχωρήσει το κράτος αμέσως μετά την απελευθέρωση του Πυργετού το 1881. Κι οι Πυργετινοί, ο δήμαρχος, ο ιερέας και το εκκλησιαστικό συμβούλιο, άβουλοι και μοιραίοι, χωρίς καμιά αντίδραση εγκατέλειψαν την Παναγία τους. Γιατί η μικρή αυτή εκκλησιά δεν είναι απλά ένα κάποιο εξωκλήσι σαν τόσα άλλα που έχει ο Πυργετός. Είναι η πολιούχος και προστάτισσα, η ψυχή του χωριού.
Στον χώρο αυτό στα χρόνια της ακμής της βυζαντινής αυτοκρατορίας (πριν από το 1000 μ.Χ.) υπήρχε μια μικρή πόλη, το Λυκοστόμιο, έδρα της επισκοπής Λυκοστομίου, που υπάγονταν στη μητρόπολη Θεσσαλονίκης, και η οποία είχε στη δικαιοδοσία της τα χωριά του Κάτω Ολύμπου και της βόρειας πλευράς του Κισσάβου. Πολιούχος της μικρής πόλης ήταν ο ναός της Παναγίας αφιερωμένος στην ‘Απόδοση Κοιμήσεως της Θεοτόκου’. Γιορτάζει δηλ. στις 23 Αυγούστου. Είχε όμως κι άλλες 4-5 εκκλησιές, που και σήμερα υπάρχουν στην περιοχή, που ονομάζεται με την αρβανίτικη λέξη Μπουλουβάρι. Κατά το 1450 μ.Χ. για κάποιο λόγο οι κάτοικοι εγκατέλειψαν το Λυκοστόμιο και σκόρπισαν στα γύρω χωριά, Ραψάνη, Ίσβορο, Κρανιά, Διαβατό, Αιγάνη, ενώ ο επίσκοπος εγκαταστάθηκε στον Πλαταμώνα, παίρνοντας τον τίτλο «Λυκοστομίου και Πλαταμώνος». Όμως 60 περίπου οικογένειες εγκαταστάθηκαν 1,5-2 χλμ. νοτιότερα κι έκτισαν ένα νέο χωριό, τον Πυργετό. Αν και ήταν ελεύθερο χωριό με κάποια προνόμια, δεν έχτισαν καινούριο ναό. Ήταν τόσο ψυχικά δεμένοι οι κάτοικοι με την Παναγία, που προτιμούσαν κάθε γιορτή και Κυριακή, χειμώνα-καλοκαίρι, να περπατούν μισή ώρα και να λειτουργούνται στην Παναγία παρά να την εγκαταλείψουν και να χτίσουν νέα εκκλησιά. Φυσικά κράτησαν και το πανηγύρι, που μέχρι σήμερα γίνεται στις 23 Αυγούστου.
Γύρω στο 1790 ο περίφημος Αλή πασάς έκανε όλα τα χωριά τσιφλίκια του, εκτός από τα Αμπελάκια, τη Ραψάνη και την Κρανιά. Για να καλοπιάσει λοιπόν τους Πυργετινούς τους έχτισε το 1799 ναό αφιερωμένο στον χριστιανό άγιο που φοβόταν και τιμούσε, τον Άγιο Γεώργιο. Έτσι οι Πυργετινοί εκκλησιάζονται εδώ και δυο αιώνες χωρίς να ταλαιπωρούνται. Όμως πολιούχο και προστάτισσα εξακολούθησαν να νιώθουν την Παναγία. Γι’ αυτό και συνέχισαν να πανηγυρίζουν στις 23-24 Αυγούστου κι όχι στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου. Κι αυτό αποτελεί πανελλήνια μοναδικότητα. Σ’ άλλον δηλ. Άγιο να είναι αφιερωμένος ο ναός του χωριού κι άλλο να θεωρούν προστάτη τους οι κάτοικοι. Κατά χρονικά διαστήματα τον 19ο αιώνα πήγαιναν και καλογέρευαν στην Παναγία, που ουσιαστικά είχε γίνει πια εξωκλήσι, ένας-δυο ανεξάρτητοι καλόγεροι χωρίς να ιδρύσουν μοναστήρι. Σε κανένα έγγραφο της επισκοπής ή βιβλίο περιηγητή δεν αναφέρεται ότι είχε ιδρυθεί εκεί μοναστήρι. Και για τον Πυργετό έχουν γράψει πολλοί περιηγητές, Έλληνες και ξένοι. Σ’ όλο τον 19ο και 20ο αιώνα οι Πυργετινοί φρόντιζαν τον ναό της προστάτισσάς τους.
Ο Πυργετός απελευθερώθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1881. Στο βιβλίο «Τεκμήρια μνήμης’, που πρόσφατα εξέδωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πυργετού, γράφεται (σελ. 138) «Αρχικά ήταν ανεξάρτητο μοναστήρι, το οποίο με βασιλικό διάταγμα του 1883 καταργήθηκε και έγινε μετόχι της μονής Αγίου Δημητρίου Στομίου. Τότε είχε τρεις μοναχούς, οι οποίοι αρνήθηκαν να αποχωρήσουν και εκδιώχτηκαν βιαίως με τη συνδρομή της Χωροφυλακής». Αν πραγματικά συνέβη αυτό, κάτι που προσωπικά αμφισβητώ, γιατί κανένας δεν έχει δημοσιεύσει μια φωτοτυπία αυτού του διατάγματος, τότε φαίνεται πως κάποιος ισχυρός ηγούμενος ή δεσπότης ενήργησε μέσα στην αναστάτωση που προκάλεσε η απελευθέρωση, ώστε να περιέλθει η εκκλησιά ως μετόχι στον Άγιο Δημήτριο, πιστεύοντας πως θα έχουν εισοδήματα. Αυτό όμως δεν συνέβη, μια που η Παναγία δεν έχει ιδιόκτητο καλλιεργήσιμο τόπο. Γι’ αυτό και οι καλόγεροι σε δυο-τρία χρόνια παράτησαν τον ναό να ρημάζει. Η αντίδραση εξάλλου των τριών μοναχών δείχνει ότι δεν αισθάνονταν κανένα δεσμό ούτε συναισθηματικό ούτε πνευματικό/ θρησκευτικό με τον Άγιο Δημήτριο. Κι έτσι οι αγράμματοι κολίγοι αλλά θεοσεβείς Πυργετινοί ανέλαβαν ξανά τη φροντίδα της Παναγίας. Ακόμα κι όταν στη δεκαετία του 1930 εγκαταστάθηκε εκεί ο γερο-Βλισάρης, πάλι αυτοί φρόντιζαν όχι μόνο τον ναό, αλλά και το γύρω άλσος.
Έτσι λοιπόν για πάνω από χίλια χρόνια οι αγράμματοι αλλά ευσεβείς Πυργετινοί ποτέ δεν εγκατέλειψαν την Παναγία τους, ούτε κι όταν ο Αλή πασάς έχτισε στην καρδιά του χωριού τον Άγιο Γεώργιο. Ώσπου το 2000 ξανάρθαν οι «πειρατές» της μονής Αγίου Δημητρίου. Κι οι γραμματιζούμενοι τώρα Πυργετινοί παρέδωσαν τη χιλιόχρονη ψυχή τους, την Παναγία, χωρίς καμιά αντίσταση, καμιά διαμαρτυρία. Φαίνεται πως χίλια χρόνια δεν κατοχυρώνουν τον ναό σ’ ένα χωριό...Το ωραίο είναι πως, μαθαίνω, ξαναεγκατέλειψαν το ναό. Το ταπεινό χιλιόχρονο εκκλησάκι της Παναγίας δεν προσφέρεται...
Είναι καιρός όσοι Πυργετινοί έχουν ακόμη μέσα τους τον γνήσιο σεβασμό, που έτρεφαν οι πρόγονοί τους στα ιερά και τα όσια του χωριού τους, να παρακάμψουν την αχαρακτήριστη αδράνεια των ποικίλων ταγών τους, εκκλησιαστικών και κοσμικών, και ν’ αρχίσουν τον αγώνα να ξανακάνουν με κάθε μέσο την Παναγία τους Πυργιατνή, για να ηρεμήσουν και οι ψυχές των προγόνων τους, που για πάνω από χίλια χρόνια υπεράσπιζαν τον ναό της προστάτισσάς τους, της Παναγίας του Πυργετού.
