Από τον Κων/νο Οικονόμου
Το Νεβάδο ντελ Ρουίς [Nevado del Ruiz(1) ή Kumanday, στη γλώσσα των Προκολομβιανών ιθαγενών] είναι ενεργό ηφαίστειο στην κεντρική Κολομβία 129 χιλιόμετρα νότια της Μποκοτά, πάνω στην οροσειρά των Κορδιλλιέρων Άνδεων. Είναι ένα στρωματοηφαίστειο που αποτελείται από αλλεπάλληλα στρώματα λάβας, συμπυκνωμένης στάχτης και πυροκλαστικών υλικών(2). Το Νεβάδο ντελ Ρουίς είναι ενεργό περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια και έχει γνωρίσει τρεις περιόδους αυξημένης δραστηριότητας. Ο σημερινός κώνος, ύψους 5.321 μέτρων, άρχισε να αναπτύσσεται πριν από 150.000 χρόνια. Οι εκρήξεις του ηφαιστείου παράγουν κατολισθήσεις καυτών υλικών, γνωστές ως πυροκλαστικές ροές. Αυτές οι εκρήξεις μπορούν να προκαλέσουν μεγάλα λαχάρ [λασπορροές ηφαιστειακών υλικών], οι οποίες αποτελούν μεγάλο κίνδυνο για τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Η κορυφή του καλύπτεται με παγετώνες, που από το 1985 έχουν υποχωρήσει αισθητά, λόγω της υπερθέρμανσης του Πλανήτη. Το ηφαίστειο αποτελεί απειλή για τις κοντινές πόλεις και χωριά, ενώ 500.000 άνθρωποι κινδυνεύουν από λαχάρ μελλοντικών εκρήξεων.
ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ: Το ηφαίστειο βρίσκεται εντός του Δαχτυλιδιού της Φωτιάς του Ειρηνικού, μιας περιοχής που περιβάλλει τον Ειρηνικό Ωκεανό και περιλαμβάνει τα πιο ενεργά ηφαίστεια στον κόσμο. Η ζώνη των Άνδεων είναι τμήμα αυτού του Δαχτυλιδιού. Τα ηφαίστεια της Κολομβίας δημιουργούνται από την καταβύθιση της ωκεάνιας πλάκας Νάζκα, κάτω από την ηπειρωτική Νοτιοαμερικανική πλάκα. Όπως συμβαίνει για πολλά ηφαίστεια της ζώνης καταβύθισης, έτσι και το Nevado del Ruiz μπορεί να δημιουργήσει Πλινιακές εκρήξεις με πυροκλαστικές ροές που μπορούν να λιώσουν τους παγετώνες κοντά στην κορυφή, δημιουργώντας καταστροφικά λαχάρ. Ο ηφαιστειακός κώνος αποτελείται από πέντε θόλους λάβας εντός της καλδέρας. Καλύπτει έκταση άνω των 200 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Κοντά στο κυρίως ηφαίστειο υπάρχει ο κρατήρας Arenas, που συνδέεται με τη δομή του ηφαιστείου.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Οι πρώτες εκρήξεις του Nevado del Ruiz συνέβησαν περίπου 1,8 εκατομμύρια έτη πριν, στις αρχές της Πλειστόκαινης εποχής. Τότε, δημιουργήθηκε ένα συγκρότημα μεγάλων στωματοηφαιστείων. 800.000 έτη πριν, η σειρά των ηφαιστείων αυτών κατέρρευσε μερικώς, σχηματίζοντας μεγάλη (5-10 km πλάτος) καλντέρα. Την επόμενη περίοδο [μέχρι και 200.000 χρόνια πριν], ένα νέο συγκρότημα μεγάλων στρωματοηφαστείων είχε αναπτυχθεί (Ruiz, Τοlima, Quindio, και Santa Isabel). Μετά από νέα εκρηκτική περίοδο, σχηματίστηκε, γύρω στο 150.000 π.Χ. άλλη τεράστια καλδέρα [διαμέτρου 10 χλμ.]. Τότε ξεκίνησε και η παρούσα περίοδος του ηφαιστείου, που σηματοδοτείται από τη δημιουργία θόλων λάβας από ανδεσίτη κυρίως στο εσωτερικό μεγαλύτερων κρατήρων. Στη διάρκεια των τελευταίων 11.000 χρόνων, το Nevado del Ruiz πέρασε από 12 στάδια μεγάλων εκρήκτικών περιόδων που συμπεριλάμβαναν πυροκλαστικές ροές, δημιουργία χιονοστιβάδων και λαχάρ, που οδήγησαν στη μερική καταστροφή των θόλων της κορυφής. Εκρήξεις της τελευταίας περιόδου συνέβησαν κατά χρονολογική σειρά: 1245 π.Χ., 850 π.Χ., 200 π.Χ., 350 μ.Χ, 675, 1350, 1541, 1570, 1595, 1623, 1805, 1826, 1829, 1831, 1845, 1916, 12/1984- 3/1985, 9/1985-7/1991.
1985: ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΟΥ ΑΡΜΕΡΟ: Το Νοέμβριο του 1984 οι γεωλόγοι παρατήρησαν αυξανόμενα επίπεδα σεισμικής δραστηριότητας κοντά στο Nevado del Ruiz. Άλλα σημάδια επικείμενης έκρηξης περιελάμβαναν εναπόθεση θείου στην κορυφή του ηφαιστείου, και μικρές εκρήξεις. Το πιο αξιοσημείωτο από αυτά τα γεγονότα ήταν εκτίναξη τέφρας στις 11/9/1985. Η δραστηριότητα του ηφαιστείου μειώθηκε, όμως, τον επόμενο μήνα. Μια επιστημονική αποστολή Ιταλών ηφαιστειολόγων, ανέλυσε δείγματα αερίου από τις ατμίδες του κρατήρα Arenas και αποδείχθηκε ότι επρόκειτο για μείγμα διοξειδίου του άνθρακα και διοξειδίου του θείου, πράγμα που υπεδείκνυε επικείμενη απελευθέρωση μάγματος στην επιφάνεια. Η έκθεση της αποστολής αυτής [22/10/1985], έκρινε πως ο κίνδυνος για λαχάρ ήταν υψηλός. Τον Νοέμβριο η ηφαιστειακή δραστηριότητα και πάλι αυξήθηκε, ενώ μάγμα πλησίαζε στην επιφάνεια. Η θερμοκρασία των αερίων που εκλύονταν κυμαίνονταν από 200-600° C. Το «άδειασμα» του μάγματος από τα αέρια προκάλεσε πίεση στο εσωτερικό του ηφαιστείου, η οποία τελικά οδήγησε στη μεγάλη έκρηξη. Στις 15:06 της 13ης/11/1985, το ηφαίστειο εξερράγη, εκτινάσσοντας τέφρα σε ύψος πάνω από 30 χιλιόμετρα. Η μάζα του υλικού (συμπεριλαμβανομένου του μάγματος) ήταν 35 εκατ. τόνοι. Η έκρηξη του ηφαιστείου παρήγαγε πυροκλαστικές ροές που έλιωσαν μεγάλο μέρος των παγετώνων της κορυφής δημιουργώντας ογκώδη λαχάρ, που κύλησαν μέσα από κοιλάδες ποταμών στις πλαγιές του ηφαιστείου, αδειάζοντας και προϋπάρχουσες λίμνες εξαιρετικά αλμυρού νερού, που περιείχαν διαλυμένα ηφαιστειακά αέρια. Το λιώσιμο των πάγων επιταχύνθηκε ιδιαίτερα από το καυτό, όξινο νερό των λιμνών αυτών. Αυτό επιβεβαιώθηκε από τις μεγάλες ποσότητες θειικών και χλωριούχων υπολειμμάτων που μετρήθηκαν αργότερα στους αύλακες της ροής των λαχάρ. Τα λαχάρ αυτά, που σχηματίστηκαν από νερό, πάγο, ελαφρόπετρα, και άλλα πετρώματα, αναμείχθηκαν με πηλό, καθώς κυλούσαν βίαια στις πλαγιές του ηφαιστείου. Η μέση ταχύτητα των λαχάρ ήταν 60 χλμ./ώρα. Από τη ροή αυτών διαβρώθηκε το έδαφος, αποκολλήθηκαν βράχοι, και καταστράφηκε η βλάστηση. Αργότερα, χιλιάδες μέτρα πιο κάτω από τις «πηγές» τους, τα λαχάρ κατευθύνθηκαν στις κοιλάδες των ποταμών που κυλούσαν από το ηφαίστειο. Εκεί τα λαχάρ αύξησαν 4 σχεδόν φορές τον αρχικό όγκο τους. Στον ποταμό Guali, ένα lahar έφτασε σε μέγιστο πλάτος 50 μέτρων. Ένα από τα lahars κατέστρεψε, ισοπεδώνοντας σχεδόν, τη μικρή πόλη Armero στην Τολίμα, που ήταν κτισμένη στην κοιλάδα του ποταμού Lagunilla. Μόνο το ένα τέταρτο των 28.700 κατοίκων της επέζησε. Το δεύτερο λαχάρ διασχίζοντας την κοιλάδα του ποταμού Chinchiná, σκότωσε 1.800 ανθρώπους και κατέστρεψε 400 σπίτια στην πόλη Chinchiná. Συνολικά, 23.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 5.000 τραυματίστηκαν, ενώ 5.000 σπίτια καταστράφηκαν. Έτσι, η τραγωδία του Armero, ήταν η δεύτερη πιο θανατηφόρα ηφαιστειακή καταστροφή του 20ού αιώνα, και η τέταρτη πιο θανατηφόρα ηφαιστειακή έκρηξη στην ιστορία. Είναι επίσης η πιο καταστροφική πορεία λαχάρ παγκοσμίως και η χειρότερη φυσική καταστροφή της Κολομβίας.
ΓΙΑΤΙ ΤΟΣΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ: Οι απώλειες τόσων ανθρώπων στη διάρκεια της έκρηξης του 1985 οφειλόταν στο γεγονός ότι οι επιστήμονες δεν γνώριζαν ακριβώς πότε θα συμβεί η έκρηξη, και οι αρχές δεν πήραν, τα δαπανηρά όπως ισχυρίστηκαν, προληπτικά μέτρα, χωρίς να έχουν σαφείς προειδοποιήσεις επικείμενου κινδύνου. Άλλος λόγος που καθησύχασε τις αρχές ήταν ότι η τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου έκρηξη είχε σημειωθεί πριν 140 χρόνια. Έτσι, ενώ οι ντόπιοι αποκαλούσαν το ηφαίστειο «λιοντάρι που κοιμάται» και επιστημονικοί σύλλογοι μοίρασαν χάρτες επικινδυνότητας μόλις ένα μήνα πριν τη μεγάλη έκρηξη, το Κοινοβούλιο της Κολομβίας επέκρινε(;) τις επιστημονικές υπηρεσίες πολιτικής άμυνας για κινδυνολογία! Οι τοπικές αρχές απέτυχαν να προειδοποιήσουν τους ανθρώπους για τη σοβαρότητα της κατάστασης, ενώ ο δήμαρχος του Armero καθησύχασε τους συμπολίτες του ακόμη και μετά την έκρηξη τέφρας, νωρίς το απόγευμα της 13/11! Ένας άλλος αρνητικός παράγοντας ήταν η καταιγίδα που είχε χτυπήσει εκείνο το βράδυ, προκαλώντας διακοπές στο ηλεκτρικο και τηλεπικοινωνιακό δίκτυο. Έτσι, υπάλληλοι της Πολιτικής άμυνας από τέσσερις κοντινές πόλεις προσπάθησαν να προειδοποιήσουν το Armero ότι το lahar πλησίαζε επικίνδυνα την πόλη, αλλά απέτυχαν να κάνουν ακόμη και επαφή ασυρμάτου. Ο ηφαιστειολόγος Bernard Chouet, που βρισκόταν πολύ κοντά στο ηφαίστειο έστειλε τηλεγραφικό σήμα λέγοντας κατά λέξη: «Το ηφαίστειο ουρλιάζει: Είμαι έτοιμο να εκραγώ», αλλά οι επιστήμονες που ακόμη μελετούσαν το ηφαίστειο κατά τη στιγμή της έκρηξης δεν ήταν σε θέση να διαβάσουν αυτό το σήμα.
Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας – συγγραφέας
(1) Στα Ισπανικά σημαίνει «χιόνι κάλυψε».
(2) Γεωλογικά τέτοια ηφαίστεια λέγονται Πλινιακά. Οι Πλινιακές εκρήξεις είναι βίαια εκρηκτικά επεισόδια που παράγουν τεράστιες στήλες τέφρας και αερίων που ανέρχονται σε ύψος μέχρι και 45 km στη στρατόσφαιρα. Αυτός ο τύπος εκρήξεων πήρε το όνομά του από τον Πλίνιο το Νεότερο, ο οποίος περιέγραψε λεπτομερώς την έκρηξη του Βεζουβίου το 79 μ.Χ.
