Από την Ιωάννα Χαρμπέα
Ελλάδα του 2014! Απεγνωσμένες προσπάθειες αναρρίχησης στον κοινωνικό ιστό, ο καθένας με τον τρόπο του. Μια ιστορία μου έρχεται στο μυαλό και αναρωτιέμαι: είναι δυνατόν να ζει ο Ερυσίχθονας; Όμως πολλοί από εσάς ίσως δεν γνωρίζετε ποιος ήταν ο Ερυσίχθονας, γι’ αυτό ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ας ξετυλίξουμε σταδιακά το κουβάρι της σκέψης μου...
Ο Ερυσίχθονας ο Θεσσαλός ήταν μυθικός γιος του Μυρμιδόνα ή του Τρίοπα και εγγονός του θεού Ποσειδώνα. Ο Ερυσίχθονας ήταν γνωστός για την ασέβειά του. Μια ημέρα πήρε μαζί του 20 δούλους του και πήγε στο άλσος που είχαν αφιερώσει οι Πελασγοί στη θεά Δήμητρα. Εκεί διέταξε τους δούλους να κόψουν τα δέντρα για να μπορέσει να χτίσει εκεί παλάτι στο οποίο θα γλεντούσε με τους φίλους του. Ανάμεσα στα άλλα δέντρα βρισκόταν και μία πανύψηλη λεύκα που ήταν το αγαπημένο δέντρο της Δήμητρας. Γύρω από τη λεύκα αυτή οι Δρυάδες Νύμφες έψελναν τα όμορφα τραγούδια τους και χόρευαν τους μαγικούς χορούς τους. Ο ασεβής Ερυσίχθονας δεν σταμάτησε το καταστρεπτικό του έργο ούτε μπροστά στο ιερό αυτό δέντρο. Με την πρώτη όμως τσεκουριά που του έδωσε παρουσιάσθηκε ενώπιόν του η ιέρεια της Δήμητρας Νικίππη, που δεν ήταν παρά η ίδια η θεά μεταμορφωμένη. Η ιέρεια προσπάθησε να σταματήσει το κόψιμο των δέντρων, αλλά ο Ερυσίχθονας την απείλησε με την αξίνα του. Η θεά τότε πέταξε τη μεταμφίεση της ιέρειας και εμφανίσθηκε με όλη της τη θεϊκή μεγαλοπρέπεια. Οι δούλοι σκόρπισαν από δω και από κει, και ήταν έτοιμοι να πεθάνουν από τον φόβο τους. Η Δήμητρα όμως τους λυπήθηκε και τους άφησε να φύγουν χωρίς να τους βλάψει, ενώ τον ασεβή Ερυσίχθονα τον τιμώρησε με ακράτητη πείνα.
Από τη στιγμή εκείνη ο Ερυσίχθων άρχισε να τρώει ό,τι έβρισκε μπροστά του. Αφού έφαγε ό,τι φαγώσιμο βρισκόταν στο σπίτι του και όλα του τα ζώα, άρχισε να γυρίζει στους δρόμους και να αρπάζει τις προσφορές από τους βωμούς. Οι δυστυχισμένοι οι γονείς του δεν ήξεραν πώς να τον βοηθήσουν. Ο πατέρας του κατέφυγε στον Ποσειδώνα, ο οποίος όμως ήταν εξίσου ανίκανος να θεραπεύσει τον εγγονό του από το κακό που τον βρήκε. Στο μεταξύ ο Ερυσίχθονας βασανιζόταν όλο και περισσότερο από την πείνα. Πούλησε την κόρη του Μήστρα για να αγοράσει τρόφιμα. Αλλά η Μήστρα, που ήταν μάγισσα, επέστρεψε στο σπίτι της και παρεκάλεσε και πάλι τον Ποσειδώνα. Ο θεός, μη μπορώντας να βοηθήσει τον Ερυσίχθονα, έδωσε στη Μήστρα την ικανότητα να μεταμορφώνεται σε διάφορα ζώα και να ξεφεύγει από τον πατέρα της. Μία εκδοχή αναφέρει ότι η Μήστρα, από δική της πρωτοβουλία, εκμεταλλεύθηκε το χάρισμα της μεταμορφώσεως για να πουλιέται ως δούλα συνεχώς και να βοηθά έτσι τον πατέρα της. Αλλά στο τέλος, ο Ερυσίχθονας, μη έχοντας να φάει τίποτα πια, άρχισε να τρώει το ίδιο του το κρέας μέχρι που πέθανε.
Δυστυχώς ο μύθος του Ερυσίχθονα δεν μας παραδειγμάτισε διόλου, σύγχρονοι Ερυσίχθονες φυτρώνουν παντού και έχουν την εντύπωση ότι είναι καρχαρίες που μπορούν να κατασπαράξουν τα μικρά ψάρια. Ο κοινωνικός Δαρβινισμός καλά κρατεί στις μέρες μας και η περιρρέουσα θολή ατμόσφαιρα της κρίσης τον εκκολάπτει στους κόλπους της. Και o μύθος του Ερυσίχθονα είναι παράδειγμα προς αποφυγή. Όποιος διαταράσσει τις κοινωνικές και φυσικές ισορροπίες θέτει σε κίνδυνο και τον ίδιο του τον εαυτό γιατί όλοι μας στοιχεία της φύσης αποτελούμε, μέλη του κοινωνικού ιστού. Ο κοινωνικός ιστός δεν υφαίνεται με καταστροφές αλλά με υπομονή και σύνεση. Καμία εύκολη ανάπτυξη δεν αποδίδει καρπούς και δεν παραμένει στον χρόνο. Η αλόγιστη χρήση της τεχνολογίας για τον δρόμο του κέρδους είναι μια φούσκα που σύντομα θα ξεφουσκώσει ή στη χειρότερη θα εκραγεί για να καταστρέψει και τους ίδιους τους δημιουργούς της!
Η απληστία ευδοκιμεί στην Ελλάδα του 2014. Η τεχνολογική και ηθική πρόοδος δεν δένουν αρμονικά και το χειρότερο δεν συμβαδίζουν. Αυτό είναι το πρόβλημα της υποτιθέμενης ανάπτυξης, η ηθική στειρότητα μιας απάνθρωπης κοινωνίας που αποτελεί τροχοπέδη στη βελτίωση του επιπέδου της ζωής, γιατί ποιότητα ζωής δεν είναι να έχουμε λάπτοπ και τρία κινητά... Οι απολαύσεις σε υλικά αγαθά στερούνται ουσίας αν η ψυχή του ατόμου νοσεί... Τρανταχτό παράδειγμα η πληθώρα ύπαρξης ιδρυμάτων, παροχών υπηρεσιών ψυχολογικής στήριξης... Ο άνθρωπος τα έχει όλα του λείπει όμως ο ίδιος του ο εαυτός, η αγνή καθαρή προσωπικότητα επισκιάστηκε στο κυνήγι των απολαύσεων και των περιττών...
Η κρίση και η κοινωνικοοικονομική φτώχεια και την ονομάζω έτσι γιατί η οικονομία και η κοινωνία όροι, έννοιες αλληλένδετες... η οικονομία βάση της κοινωνίας.... Αλλά και όταν η κοινωνία βαραίνει από τα παθογόνα και παρείσακτα στοιχεία πιέζει την οικονομία και ξεφουσκώνει η οικονομική ευρωστία. Το άτομο κινείται ανάμεσα σε δυο οδούς, των υλικών και των άυλων, πρέπει λοιπόν να υπάρχει μια ισορροπία... όταν το άτομο παραμείνει περισσότερο σε μια από τις δυο οδούς κινδυνεύει να χαλάσει .. Η απληστία οδηγεί στη χαλάρωση ηθικοκοινωνικών αξιών και στον αφανισμό του ίδιου μας του εαυτού... και αν παραλληλίσουμε τον Ερυσίχθων με το ανθρώπινο γένος τότε το ανθρώπινο είδος θα εξαφανιστεί από μόνο του.
Όταν ήμουν μαθήτρια Λυκείου μας έβαζαν έκθεση για την πρόοδο και την ανάπτυξη της τεχνολογίας να αναλύσουμε τα καλά που θα φέρει στην ανθρωπότητα. Θυμάμαι ακόμα πως είχα κλείσει μια τέτοια έκθεση: Όσο ο άνθρωπος πιστεύει ότι το νόημα της ύπαρξής του είναι να αποκτά ολοένα και περισσότερα αγαθά χωρίς να καλλιεργεί την ψυχή του, τότε η υποτιθέμενη πρόοδος θα γυρίσει μπούμερανγκ στην εξέλιξη, στην ανάπτυξη και ευημερία... Ποτέ δεν πρόκειται να απολαύσουμε τους καρπούς των κόπων μας, όσο το χωράφι των συναισθημάτων και της ηθικής έχει γεμίσει με ζιζάνια... Όταν η τεχνολογία ξεπεράσει την ανθρωπιά τότε θα αφανίσει τον ίδιο τον άνθρωπο!
Η κρίση που περνάει η κοινωνία είναι πρώτα από όλα κρίση αξιών από ότι οικονομική. Αν υπήρχαν αξίες και ιδανικά, τα κοινωνικά προβλήματα δεν θα υπήρχαν ή θα λύνονταν. Το εκκολαπτήριο των κοινωνικών δεινών είναι η κοντόφθαλμη λογική του ατόμου που βλέπει μόνο υλιστικά τα πράγματα. Η δύναμη των ατόμων για ανάκαμψη βρίσκεται μέσα τους, στον ίδιο, στον καθένας μας, όσο μοιρολογούμε και ψάχνουμε τα αίτια στους ξένους που ήρθαν να μας εξολοθρεύσουν όπως υποστηρίζουν κάποιοι, ας τα ψάξουν καλύτερα στους καρχαρίες που έχουμε εδώ ανάμεσά σας κυκλοφορούν και δρουν ανεξέλεγκτοι και επιβεβαιώνουν τη θεωρία του Δαρβίνου αλλά και τη λαϊκή ρήση: Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό... όταν όμως το μεγάλο ψάρι θέλησε να αφανίσει μονομιάς λόγω της απληστίας τα μικρά μολύνοντας όλη τη θάλασσα δεν σκέφτηκε ότι σε αυτό τον υδροβιότοπο ζει και το ίδιο!
Ο μύθος του Ερυσίχθονα αναβιώνει στις μέρες μας. Οι σύγχρονοι Ερυσίχθονες είναι πολλοί, τόσο οι καταστροφείς του φυσικού περιβάλλοντος όσο και οι εγωκεντρικοί άνθρωποι. Το μέλλον των παιδιών και η ποιότητα ζωής υποθηκεύονται χάρη του υπερκαταναλωτισμού, ανταγωνισμού, υλισμού και της οικονομικής κυριαρχίας. Το κέρδος γίνεται αυτοσκοπός και έχουμε παρωπίδες στις ηθικές αξίες. Η πείνα και η δίψα για χρήμα μας καθιστά υπηρέτες του. Η συνεχής αναζήτηση πλούτου επέχει μορφή αρρώστιας. Το άτομο γίνεται κοντόφθαλμο και μπροστά στο κέρδος της στιγμής θυσιάζει το αύριο και την ποιότητα ζωής και καθιστά χλωμό το αύριο. Γιατί κανένα αύριο δεν μπορεί να είναι διαυγές όταν το μολύνουν με εγωιστικά συμφέροντα...
Μην αναρωτιέστε λοιπόν αν ο Ερυσίχθονας ξαναζεί. Εφόσον οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν από τα λάθη τους η απάντηση στο ερώτημα είναι: Ναι ξαναζεί για να κατασπαράξει, διαλύσει, ισοπεδώσει τα πάντα και μετά μόνος μη μπορώντας να χαλιναγωγήσει την αστείρευτη πείνα του θα κατασπαράξει και τον ίδιο του τον εαυτό! Και όμως σύγχρονε Ερυσίχθονα έτσι είναι θα πέσεις στον λάκκο που έσκαψες για τον άλλους, γιατί η ιστορία επαναλαμβάνεται...
* Η Ιωάννα Χαρμπέα είναι κοινωνιολόγος/εγκληματολόγος
