Του Κώστα Γιαννούλα
Η αξιολόγηση και δη η αντικειμενική αποτελεί, ομολογουμένως, εργαλείο ιδιαίτερα χρήσιμο, για να ξεχωρίσει και να ενθαρρύνει κανείς, όσους κάνουν καλά τη δουλειά τους και να τους αξιοποιήσει δεόντως. Ακόμη και η φραστική αναγνώριση, άλλωστε, της αξιοσύνης κάποιου στο χώρο εργασίας του και όχι μόνο είναι γενικά παραδεκτό ότι μπορεί ν’ αποτελέσει κίνητρο, για να γίνει καλύτερος ως άνθρωπος, πιο παραγωγικός και πιο αποτελεσματικός.
Ωστόσο, ενώ θα έπρεπε ο θεσμός της αξιολόγησης να είναι επιθυμητός απ’ τους εργαζόμενους και προ πολλού καθιερωμένος, στη χώρας μας και ειδικά στο δημόσιο τομέα είναι τόσο παρεξηγημένος και αρνητικά φορτισμένος, ώστε οι εργαζόμενοι να μη θέλουν καν ν’ ακούσουν γι’ αυτήν. Γι’ αυτό και, ουσιαστικά, δεν εφαρμόστηκε ποτέ από ιδρύσεως νεοελληνικού κράτους ∙ όσες, μάλιστα, φορές έγινε κάποια απόπειρα εφαρμογής συστήματος αξιολόγησης, αυτό δεν μακροημέρευσε, γιατί οι φορείς υλοποίησης, πολλάκις, έκαναν διακρίσεις σε βάρος αντιφρονούντων, αφού είχε κοπεί και ραφτεί στα μέτρα μαυρογιαλούρων πολιτικών και στην εξυπηρέτηση της εκλογικής πελατείας τους.
Για να γίνει αντιληπτή η τόση απέχθεια των δημοσίων υπαλλήλων προς την αξιολόγηση, αρκεί να θυμίσω την πλατεία Κλαυθμώνος στην Αθήνα, στην οποία, πριν πάρει αυτή την ονομασία, προσέτρεχαν οι εκάστοτε απολυμένοι, για να κλάψουν τον πόνο τους, κάθε φορά που είχαμε εναλλαγή κομμάτων στην εξουσία, τα οποία φρόντιζαν ν’ απολύουν, όσους δημοσίους υπαλλήλους ανήκαν στα αντίπαλα στρατόπεδα. Αυτό συνέβαινε κατά κόρον μέχρι την ψήφιση του συντάγματος του 1911, με το οποίο ο Βενιζέλος κατοχύρωσε συνταγματικά τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων και ολοκλήρωσε την προσπάθεια μόλις το 1929.
Επειδή, όμως, οι προσλήψεις στο δημόσιο τομέα συνέχισαν να γίνονται με πελατειακά και όχι με αξιοκρατικά κριτήρια συνέχισαν να παρεισφρύουν σ’αυτόν και υπάλληλοι μειωμένων προσόντων, οπότε η κατοχύρωση αυτή αποτέλεσε, έκτοτε, την ομπρέλα προστασίας δικαίων και αδίκων χωρίς καμία εξαίρεση, με τα γνωστά αποτελέσματα.
Επιχειρήθηκε, κάποια στιγμή, να καθιερωθεί η αξιολόγηση και να δοθούν ορισμένα κίνητρα σ’ όσους διακρίνονταν για την εργατικότητά τους, την υπευθυνότητά τους και την αποδοτικότητα τους, όπως η προαγωγή από βαθμό σε βαθμό κατ’ εκλογή στους περισσότερο ικανούς και κατ’ αρχαιότητα στους λιγότερο, καθώς και το επίδομα βαθμού ή θέσης. Αλλά και πάλι τα αποτελέσματα, για να αποδώσει ο δημόσιος τομέας ήταν πενιχρά, αφού η αξιολόγηση σε πολλές περιπτώσεις κάθε άλλο παρά αντικειμενικά λειτούργησε, μιας και αρκετοί αξιολογητές –επιθεωρητές επηρεάζονταν σημαντικά απ’ την κομματική ταυτότητα τη δική τους και των αξιολογούμενων και δεν απέδιδαν δικαιοσύνη. Έτσι, με τον καιρό η αξιολόγηση κατάντησε αποκρουστική, μισητή και εν τέλει περιττή. Γι’ αυτό και οι εργαζόμενοι, ειδικά όσοι έχουν λόγο να τη φοβούνται, την αποκρούουν μετά βδελυγμίας και κοντά σ’ αυτούς οι συνδικαλιστικές τους ηγεσίες.
Τις τελευταίες δεκαετίες έγιναν, βέβαια, κάποιες προσπάθειες καθιέρωσης άλλων μορφών αξιολόγησης, οι οποίες, όμως, μακράν απέχουν απ’ αυτή, που με όσον το δυνατόν αντικειμενικό τρόπο εξασφαλίζει την εξέλιξη των πράγματι καλυτέρων, με αποτέλεσμα να είναι πλέον δύσκολη έως αδύνατη η στελέχωση του δημόσιου τομέα με τους ικανούς, αποδεδειγμένα, υπαλλήλους του.
Και επειδή φθάσαμε στο σημείο η συντριπτική πλειοψηφία των δημοσίων υπαλλήλων, για να μην πω το σύνολο τους, να αξιολογείται με άριστα, το τελευταίο διάστημα επιχειρείται και πάλι να μπει σε πιο υγιείς βάσεις ο θεσμός της αξιολόγησης καθιερώνοντας σύστημα, που προβλέπει ποσόστωση και συγκεκριμένα, με άριστα το 10, το 25% των υπαλλήλων να βαθμολογείται με 8,9 και πάνω, το 60% όχι κάτω από 7 και το υπόλοιπο 15% από 7 και κάτω. Σκοντάφτει, όμως και πάλι στην αρνητική στάση όσων τους αφορά άμεσα, αλλά αυτή τη φορά δικαιολογημένα, κατά την άποψή μου.
Και αυτό, γιατί διανύουμε μια περίοδο, κατά την οποία η κινητικότητα, η διαθεσιμότητα, οι καταργήσεις και συγχωνεύσεις αλλά και οι απολύσεις έφεραν αναστάτωση στο δημόσιο τομέα και πολλοί φοβούνται ότι βρίσκεται προ των πυλών και η δική τους απόλυση. Θεωρείται, λοιπόν, παρά τις διαβεβαιώσεις του αρμόδιου υπουργού περί του αντιθέτου, ότι αυτό το 15% θα διευκολύνει, προσεχώς, ν’ ανοίξει η πόρτα εξόδου απ’ το δημόσιο σε κάποιους απ’ αυτούς, γεγονός που προκαλεί εξεγέρσεις.
Γι’ αυτό καλά θα κάνει ο κ. υπουργός, αν πράγματι το εννοεί ότι δεν πρόκειται να γίνουν άλλες απολύσεις, να προχωρήσει στην κατάργηση του 15%, να το ενσωματώσει στο 60% με πλαφόν μόνο προς τα πάνω και να διατηρήσει το 25% με βαθμό άριστα. Αργότερα και αφού αποκατασταθεί η τρωθείσα εμπιστοσύνη, απομακρυνθεί η κρίση και ηρεμήσουν τα πράγματα, μπορεί να βελτιωθεί ακόμη περισσότερο το σύστημα αξιολόγησης, το οποίο, παρόλα αυτά, πρέπει μετά τη δίμηνη αναβολή πάραυτα να προχωρήσει. Θα συνέβαλε, πιστεύω, σ’ αυτό και δέσμευση του υπουργού ότι σ’ αυτή τη δύσκολη φάση, που διανύουμε, δε θα γίνει σύνδεση αμοιβής – παραγωγικότητας, αλλά θα χρησιμοποιηθεί η αξιολόγηση μόνο για τη στελέχωση της δημόσιας διοίκησης με ικανούς υπαλλήλους.
Επιμένω στην πρότασή μου, γιατί ήμουνα νιος και γέρασα και δεν αξιολογήθηκα, ουσιαστικά, πάρα μόνο μια φόρα στα νιάτα μου. Περιμέναμε, που περιμέναμε τόσα χρόνια, για να ξεκινήσει η διαδικασία ουσιαστικής αξιολόγησης τι πειράζει, αν περιμένουμε λίγο ακόμα; Άλλωστε, απ’ το ή όλα ή τίποτε, καλύτερο είναι να προχωρήσουμε ένα βήμα πιο μπροστά παρά στο τίποτε.
