Πριν δύο μήνες, τον Φεβρουάριο του 2014, συμπληρώθηκαν 125 έτη από τη θεμελίωση του Γενικού Νοσοκομείου της Λάρισας. Με την ευκαιρία αυτή κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε στο ιστορικό της ανέγερσής του και κυρίως να προβάλλουμε τους σπουδαίους εκείνους ανθρώπους που συνέβαλαν σ’ αυτήν.
Μετά την απελευθέρωση της Λάρισας το 1881 ήταν αισθητή η απουσία νοσηλευτικού ιδρύματος στην πόλη. Καθώς οι περισσότεροι Τούρκοι είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα, το πρωτόγονο τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο (Χαστανιέ)[1] που βρισκόταν στο Αλκαζάρ, στον χώρο του σημερινού κηποθέατρου, και εξυπηρετούσε κατά διαστήματα δωρεάν και χριστιανούς κατοίκους της πόλης, σταμάτησε τη λειτουργία του. Εν τω μεταξύ με την απελευθέρωση είχαν εγκατασταθεί και οι πρώτοι επιστήμονες γιατροί στη Λάρισα, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν σπουδάσει ή είχαν μετεκπαιδευτεί στο εξωτερικό. Η ερασιτεχνική προσπάθεια του φιλάνθρωπου Δικαστικού κλητήρα Ιωάννη Παπαϊωάννου ή μπαρμπα-Γιάννη[2] να μετατρέψει την κατοικία του σε άσυλο άπορων ασθενών προσέφερε πολλές υπηρεσίες, αλλά δεν προοιώνιζε κάτι σοβαρό για το μέλλον.
Το 1888 έφθασε στη Λάρισα για να επισκεφθεί τους συγγενείς του στο Ζάρκο ο Ιωάννης Κουτλιμπανάς, ο οποίος είχε προκόψει επαγγελματικά στο Πλοέστι της Ρουμανίας και εδώ γνώρισε τον σιτέμπορο Διονύσιο Γαλάτη, που ήταν τότε Δήμαρχος της πόλης (1887-1894). Ο τελευταίος έπεισε τον Κουτλιμπανά να συνδράμει οικονομικά στην ανέγερση Δημοτικού Νοσοκομείου στην πόλη, με την προϋπόθεση να διαθέσει ο Δήμος το κατάλληλο προς τούτο οικόπεδο. Ας παρακολουθήσουμε τι αναφέρει στις «Αναμνήσεις» του ο Μιχαήλ Σάπκας: «Κατηρτίσθη κατάλληλος εξ ειδικών επιτροπή προς εξεύρεσιν καταλλήλου τοποθεσίας δια την ανέγερσιν του Νοσοκομείου. Αύτη εξέλεξε τοιαύτην εις την ανατολικήν πλευράν της πόλεως, εις ελαφρόν ύψωμα, παρά τον οθωμανικόν τεκέν, όπου λόγω της ευχέρου τοποθεσίας συνεκεντρούντο αι αριστοκράτιδες οθωμανίδες επί τουρκοκρατίας και επεδίδοντο εις διάφορα παιχνίδια και διασκεδάσεις παρά την όχθην του Πηνειού.
Η εκλεγείσα δια το Νοσοκομείον θέσις ήτο εξαιρετική, απέναντι του Ολύμπου και του Κισσάβου, υψηλή, είχε απέναντι το δάσος Γκιμπλή Ορμάν, κατόπιν Λούνα Πάρκ, εξαιρετικώς κατάφυτος εξοχή της πόλεως, ήτο αναπεπταμένη με ορίζοντα ευρύτατον, εκτάσεως 8-10 στρεμμάτων, μη απέχουσα πολύ από την δεξιάν όχθην του Πηνειού[3].
Ανετέθη εις αρχιτέκτονα η εκπόνησις της μελέτης, των σχεδίων και του προϋπολογισμού. Δια το Νοσοκομείον προεβλέπετο χωρητικότης προς τοποθέτησιν 50-60 κλινών, με καταλλήλους θαλάμους, αιθούσας, γραφεία, εργαστήρια, απομονωτικά δωμάτια, μαγειρεία, αποθήκας και γενικώς με όλα τα αναγκαιούντα παραρτήματα. Η οικοδομή θα ήτο μονόροφος, δυναμένη να δεχθή και άνω όροφον, θα ενεφανίζετο επιβλητική, μεγαλοπρεπής και καλαισθητική, περιβαλλομένη από ευρύτατον κήπον»[4].
Τον Φεβρουάριο του 1889 έγινε η επίσημη τελετή θεμελίωσης του Νοσοκομείου από τον μητροπολίτη Λαρίσης Νεόφυτο Γ΄[5]. Παρέστησαν ο Δήμαρχος Διονύσιος Γαλάτης, οι υπόλοιπες αρχές της πόλης, ο δωρητής Ιωάννης Κουτλιμπανάς και πλήθος κόσμου. «Κατά την θεμελίωσιν εξεφώνησε τον πανηγυρικόν ο ευφραδής και εξαιρετικώς μορφωμένος ιατρός Αχιλλεύς Λογιωτάτου, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, αναπτύξας την μεγάλην αποστολήν του έργου και τας εξαιρετικάς υπηρεσίας τας οποίας προώρισται να προσφέρη. Άπειρα χειροκροτήματα εκάλυψαν το τέλος του λόγου», αναφέρει ο Μιχαήλ Σάπκας. Σε κάποια κρύπτη που είχε λαξευθεί στο θεμέλιο λίθο τοποθετήθηκαν όλα τα κυκλοφορούντα τότε μεταλλικά νομίσματα και σε μια επιφάνειά του είχε σκαλιστεί η επιγραφή: «Επί Βασιλείας Γεωργίου Α΄, Δημάρχου Διονυσίου Γαλάτη, εν σωτηρίω έτει 1889, μηνί Φεβρουαρίω, ετέθη ο θεμέλιος λίθος του Πολιτικού Νοσοκομείου αναλώμασιν Ιωάννου Αστερίου Κουτλιμπανά».
Ένας σπουδαίος και γαλαντόμος δωρητής του Νοσοκομείου, πέρα από τον Ιωάννη Κουτλιμπανά, υπήρξε και ο Χαφούζ Εφέντης, το πλήρες όνομα του οποίου ήταν Χαφούζ Μεχμέτ Σερίφ Εφέντης, όπως υπογράφεται στη διαθήκη του[6] την οποία συνέταξε λίγες ημέρες πριν τον θάνατό του. Γεννήθηκε και έζησε στη Λάρισα. Ήταν εγγονός και κληρονόμος του πάμπλουτου Εμίν Αγά και είχε την ατυχία να προσβληθεί από φυματίωση. Λόγω της πάθησής του οι οικείοι τον απομάκρυναν και με τη σύσταση του Μιχαήλ Σάπκα που ήταν απ’ αρχής ο θεράπων ιατρός και είχε σταθεί κοντά του με στοργή και αφοσίωση, εισήχθη στο νοσοκομείο, όπου έτυχε πολύ καλής περιποίησης και ιατρικής φροντίδας. Σε ανταπόδοση όλων αυτών των προσπαθειών όταν συνέταξε τη διαθήκη του άφησε στο Νοσοκομείο Λαρίσης ένα τεράστιο αγρόκτημα 5.800 στρεμμάτων που είχε στο Κιλελέρ. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι την περίοδο εκείνη (1911) ο Σάπκας ήταν δημοτικός σύμβουλος και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου. Ας δούμε πώς καταγράφεται η επιθυμία του δωρητή στην δημόσια διαθήκη του: «Την ακίνητον περιουσίαν μου την κειμένην εν τω χωρίω Κιολελέρ του Δήμου Αρμενίου, συνισταμένην εκ γαιών εκτάσεως περίπου πέντε χιλιάδων οκτακοσίων (5.800) στρεμμάτων, γεωργικών οικιών και λοιπών, ήτοι ολόκληρον το κτηματομερίδιον το γνωστόν υπό το όνομα «Αλιακάς» του Εμίν Αγά[7], καταλίπω ολόκληρον εις το Δημοτικόν Νοσοκομείον Λαρίσσης, το Κουτλιμπάνειον λεγόμενον, ορίζω δε και διατάσσω ίνα τούτο εσαεί μένει αναπαλλοτρίωτον, τα δε εισοδήματα αυτού χρησιμεύωσιν εις την θεραπείαν των αναγκών του Νοσοκομείου. Ορίζω δε ωσαύτως ίνα μη εκμισθούται τούτο αντί χρημάτων, αλλά να καλλιεργείται δια κολλήγων κατά το κρατούν ήδη σύστημα και παρακαλώ θερμώς ίνα γίνεται επιμελημμένη η καλλιέργεια και εργασία τούτων ίνα αυξάνονται τα έσοδα και περισσότεροι άνθρωποι δυστυχείς ευρίσκωσιν ανακούφισιν, διότι γνωρίζω πόσοι δυστυχείς υπάρχουν και λυπούμαι αν δεν ζήσω τουλάχιστον δύο τρία έτη ακόμη, δια να κανονίσω τας υποθέσεις μου και αφήσω περισσότερα εις το Νοσοκομείον».
Για τα φιλάνθρωπα αισθήματα του «ευγενούς τέκνου της Λαρίσης» όπως τον αποκαλεί η Αμαλία Παπασταύρου σε επικήδειο δημοσίευμά της στην εφημερίδα «Μικρά» του Θρασ. Μακρή της 25ης Μαρτίου 1911 με τίτλο «Αξιομίμητον παράδειγμα,» γράφει μεταξύ πολλών άλλων και τα εξής: «Εις τους ομοθρήσκους του, οίτινες τω υπεδείκνυον να διαθέση καλλίτερον την περιουσίαν του, έλεγεν: “Ασθενώ προ πολλού, είμαι εύπορος, έχω συγγενείς και εν τούτοις αισθάνομαι την έλλειψιν καταλλήλου περιθάλψεως. Φαντάζομαι την θέσιν των απόρων εν μακρά ασθενεία”. Τι ευεργετικώτερον, τι θειότερον δυνατόν να αισθανθή τις παρά να φανή χρήσιμος εις την δυστυχίαν των ομοίων του!»[8].
Δυστυχώς όμως η τελευταία του επιθυμία να ζήσει 2-3 ακόμα χρόνια δεν εκπληρώθηκε. Έζησε μόνον τρεις ημέρες. Στις 19 Μαρτίου το εσπέρας απεβίωσε και στις 20 έγινε η κηδεία του, στην οποία παραβρέθηκαν ο Δήμαρχος, το Δημοτικό Συμβούλιο, το Αδελφάτο του Πολιτικού Νοσοκομείου και σύσσωμοι οι δημότες της πόλης που τόσο επρόκειτο να τους ευεργετήσει με την δωρεάν του.
[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Χαστανιέ. Το τουρκικό νοσοκομείο της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 1ης Ιανουαρίου 2014.
[2]. Καλογιάννης Βάσος, Η Χρυσή Βίβλος του Δήμου Λαρίσης. Από την μακραίωνη ιστορία της θεσσαλικής πρωτευούσης, Λάρισα (1963) σελ. 139-140.
[3]. Τσικρίκας Θωμάς, Εκατό χρόνια από την θεμελίωση του Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, Λάρισα (1990) σ. 11, όπου αναφέρει ότι: «Το Νοσοκομείο ανεγέρθηκε σε οικόπεδο που δώρισε ο εκ Λαρίσης Τούρκος Χαφούζ Εφένδης στη Β.Α. πλευρά της πόλης». Το ίδιο αναφέρει και ο Βάσος Καλογιάννης, ο. π. σελ. 140.
[4]. Σάπκας Μιχαήλ, Αναμνήσεις από την ανέγερσιν του Δημοτικού Νοσοκομείου και των παραρτημάτων αυτού.
Ανέκδοτο χειρόγραφο, Λάρισα, Μάρτιος 1948.
[5]. Νεόφυτος Γ΄ Πετρίδης, μητροπολίτης Λαρίσης (1875-1896). Μετά τον θάνατό του (19 Σεπτεμβρίου 1896) με διαθήκη δώρισε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του για τον ιερό σκοπό της ανέγερσης του Νοσοκομείου.
[6]. Διαθήκη αρ. 53182 / 16. 3. 1911 του συμβολαιογράφου Λαρίσης Ευστρατίου Γεωργιάδη, η οποία βρίσκεται στα Γ. Α. Κ. Λαρίσης. Ίδε και Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μιχαήλ Σάπκας, ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), Λάρισα (2013) σελ. 213-215.
[7]. Το τεράστιο αγροτεμάχιο «Αλιακάς του Εμίν Αγά» στο Κιλελέρ, εκτάσεως 5.800 στρεμμάτων περιήλθε στην κατοχή του Χαφούζ Μεχμέτ Σερίφ Εφέντη, από κληρονομιά του παππού του Εμίν Αγά. Επειδή από τη διαθήκη αποδεικνύεται, ότι ο παππούς από την πλευρά του πατέρα του λεγόταν Χατζή Οσμάν, λογικά θα πρέπει ο πάμπλουτος Εμίν Αγάς να ήταν παππούς από την πλευρά της μητέρας του.
[8]. Το δημοσίευμα αυτό της Αμαλίας Παπασταύρου έθεσε στη διάθεσή μου ο οτρηρός ερευνητής της ιστορίας της Λάρισας και πολύτιμος φίλος μου Θανάσης Μπετχαβές.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
