Το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε στη Λάρισα
Το πρώτο αυτοκίνητο που εμφανίσθηκε στη Λάρισα, σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες ήταν πριγκιπικό και έμεινε στην πόλη για λίγο. Συγκεκριμένα ο πρίγκιπας Ανδρέας[1] υπηρετούσε εδώ στο Σύνταγμα Ιππικού και διέμενε με την σύζυγό του πριγκίπισσα Αλίκη στο νεοκλασικό αρχοντικό του Σκαλιώρα.Το 1906 εμφανίσθηκε έξω από το σπίτι τους το πριγκιπικό αυτοκίνητο για να τους μεταφέρει μέσω Λαμίας στην Αθήνα. Αυτή θεωρείται η πρώτη παρουσία αυτοκινήτου στη Λάρισα.
Ο Γιώργος Ζιαζιάς[2]αναφέρει ότι το πρώτο αυτοκίνητο που κυκλοφόρησε στην πόλητο έφερε κάποιος Τούρκος της Λάρισας ονόματι Χασάν μπέης και μάλιστα με οδηγό τον επίσης Τούρκο Σουλεϊμάν, χωρίς όμως να προσδιορίζει τη χρονολογία. Όμωςστην τοπική κοινωνία επικρατούσεανέκαθεν η άποψη[3] ότι το πρώτο αυτοκίνητο που διέσχιζε τους χωματόδρομους της πόλης και παρέμενε μόνιμα στην πόλη ήταν ιδιοκτησία του Λαρισαίου έμπορου Ιωάννη Μπαλταδώρου.
Για να μάθουμε την ιστορία του αυτοκινήτου αυτούαπό πρώτο χέρι, συζητήσαμε με την κόρη του ιδιοκτήτη Ελένη-Σταυρούλα (Βούλα) Φαλιάγκα-Μπαλταδώρου, η οποία πρόθυμα μας παρεχώρησε και τη φωτογραφία που δημοσιεύεται.
Ο πατέρας της Ιωάννης Μπαλταδώρος κατάγονταν από τον Τύρναβο και διατηρούσε ένα από τα μεγαλύτερα και σπουδαιότερα καταστήματα υφασμάτων στη Λάρισα. Βρισκόταν στην οδό Ερμού κάπου μεταξύ του χρυσοχοείου Σάπκα και του καταστήματος Αξενίδη. Η πίσω πλευρά του καταστήματος επικοινωνούσε με την ταβέρνα Ζούκηπου βρισκόταν στην οδό Πανός. Το 1919 ο Ιωάννης Μπαλταδώρος, άγαμος τότε και διαμένων στον Τύρναβο, αγόρασε από τον Θεσσαλονικιό Abbott[4] το αυτοκίνητο πουενθουσίαζε με την παρουσία του την κοινωνία της Λάρισαςτην περίοδο εκείνη. Το αυτοκίνητο αυτό είχε περιέλθει στην κατοχή του Abbott σαν γερμανικό λάφυρο πολέμου. Το χρησιμοποιούσε για τις μετακινήσεις του κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου ο αρχηγός των γερμανικών στρατευμάτων της νοτιοανατολικής πτέρυγας της Ευρώπης στρατάρχης Μάκενσεν. Μια εφημερίδα της Λάρισας εκείνης της εποχής αναφέρει την είδηση αυτή ως εξής: «Από προχθές διασχίζει τας οδούς της πόλεώς μας πολυτελέστατοναυτοκίνητονβυσινόχρουν, εκτελών διαφόρους κούρσας και προκαλών την προσοχήν όλων δια την …στρατηγικήν ταχύτητά του. Επληροφορήθημεν ότι ήτο του γερμανού στρατάρχου Μάκενσεν και ήδη ανήκει εις τον έμπορον Ι. Μπαλταδώρου, αγοράσαντα αυτό παρά του εν Θεσσαλονίκη κεφαλαιούχου Άγγλου Άμποτ»[5].
Το αυτοκίνητο ήταν μάρκας Oldsmobile της εταιρείας GeneralMotors, η οποία ιδρύθηκε το 1897 από τον RansomOlds στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά τις βόλτες στους δρόμους της Λάρισας και τις διαδρομές στα πέριξ, πάντα βέβαια στα σημεία εκείνα όπου υπήρχαν βατοί αμαξιτοί δρόμοι, ο Ιω. Μπαλταδώροςστάθμευε το πολύτιμο αυτοκίνητό του στην αυλή της αποθήκης του έμπορου οικοδομικών υλικών Ηρακλή Χατζηδημούλη, η οποία βρισκόταν τότε στη σημερινή οδό Νεοφύτου και αποτελούσε αντικείμενο περιέργειας και θαυμασμού των περαστικών.Στην αρχή οδηγός του αυτοκινήτου ήταν κάποιος Ιταλός, γιατί όπως ήταν φυσικό δεν ήταν εύκολο να βρει κανείς εδώ στη Λάρισα την εποχή εκείνη Έλληνα με δίπλωμα οδήγησης. Αργότερα οδηγός του ήταν για πολλά χρόνια ο Δημοσθένης Μουράτης[6].
Αργότερα και άλλα άτομα από την αστική κοινωνία της Λάρισας κυκλοφόρησαν αυτοκίνητα, κυρίως γιατροί, κτηματίες και έμποροι και μάλιστα είχαν αρχίσει από το 1926 να δημοσιεύονται και διαφημίσεις αυτοκινήτων στον τοπικό τύπο.
Με την ευκαιρία αυτή θα αναφέρουμε και λίγα λόγια για την οικογένεια Μπαλταδώρου. Ο Ιωάννης Μπαλταδώρος νυμφεύθηκε το 1930 τη Βασιλική, θυγατέρα του Αναστασίου Παπαμαργαρίτου από τον Τύρναβο, η οποία σπούδασε στο διάστημα μεταξύ 1909-1910 στο Αρσάκειο της Λάρισας και πήρε το δίπλωμα της δασκάλας. Η οικογένεια διατηρεί μέχρι σήμερα δύο πολυσέλιδα δεμένα τετράδια, στα οποία η σπουδάστρια Βασιλική Παπαμαργαρίτουείχε αντιγράψει με καλλιτεχνική γραφή τα μαθήματα του Διδασκαλείου Ψυχολογία και Διδακτική. Διάσπαρτα μέσα στις σελίδες των τετραδίων αυτών υπάρχουν ενδιαφέρουσες προσωπικές ενθυμήσεις και ποιήματά της. Μετά την αποφοίτησηαπό το Αρσάκειο δίδαξε στο Δημοτικό Σχολείο του Τυρνάβου. Λίγα χρόνια μετά τον γάμο τους μετακόμισαν στη Λάρισα. Διέμεναν κατά διαστήματα σε διάφορες κατοικίες μέχρις ότου αγόρασαν το σπίτι κάποιου Τούρκου μπέη στη γωνία των σημερινών οδών Τζαβέλλα 47 και Σκουφά. Το σπίτι αυτό αποτεφρώθηκε από πυρκαγιά και στην έκτασή του κτίσθηκαν προπολεμικά τρεις μονοκατοικίες που ανήκαν τότε στις οικογένειες Καραποστόλου, Μπαλταδώρου και Φρανσέ.Το ζευγάρι απέκτησε το 1933 ένα τέκνο την Ελένη-Σταυρούλα (Βούλα)[7].
Στη συνέχεια θα περιγράψουμε με λεπτομέρεια τη φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο, γιατί παρουσιάζει ενδιαφέρον. Είναι τραβηγμένη το 1935 με την ευκαιρία κάποιας εκδρομής πιθανόν στην περιοχή της Αγίας Μαρίνας, όπως αφήνει να εννοηθεί το τοπίο με την πλούσια βλάστηση στο βάθος της φωτογραφίας. Στο πίσω μέρος διακρίνεται το αυτοκίνητο που έκλεψε τις καρδιές των Λαρισαίων και μπροστά μπορούμε να εντοπίσουμε από δεξιά καθώς αντικρίζουμε τη φωτογραφία έναν ιερέα, προφανώς του ναού της Αγίας Μαρίνας. Δίπλα του είναι ο ιδιοκτήτης του αυτοκινήτου έμπορος Ιωάννης Μπαλταδώρος. Στη συνέχεια η δεσποινίδα Σκυλάκου και μετά η σύζυγος του ιδιοκτήτη η δασκάλα Βασιλική Μπαλταδώρου-Παπαμαργαρίτου. Δίπλα της καθισμένος στο καπό του αυτοκινήτου είναι ο οδηγός του Δημοσθένης Μουράτης, ο οποίος κρατάει στα γόνατά του τη μικρή Σταυρούλα (Βούλα), κόρη του ζεύγους Μπαλταδώρου. Κάτω γονατιστή είναι η οικιακή βοηθός της οικογένειας. Τα υπόλοιπα πρόσωπα είναι άγνωστα, προφανώς φίλοι του ζεύγους Μπαλταδώρου.
------------------
[1]. Ο πρίγκιπας Ανδρέας (1882-1944) ήταν ο τέταρτος γιος του Γεωργίου Α’ και της Όλγας και νυμφεύθηκε το 1903 την πριγκίπισσα Αλίκη της Αγγλίας.
[2]. Ζιαζιάς Γεώργιος, Αναζητώντας τη χαμένη Λάρισα. Πενήντα χρόνια μνήμες και αναπολήσεις (1900-1950), Λάρισα (1994) σ. 52-53. Μάλιστα καταγράφει τη μαρτυρία του ΜιχΠράττου ο οποίος ήταν γείτονας του μπέη και αναφέρει ότι το αυτοκίνητο ήταν μία Ford της εποχής.
[3]. Ο γιατρός Αθανάσιος (Νάσος) Ρίζος (1905-1992) μαιευτήρας-γυναικολόγος, γαμπρός στην κόρη του παλιού δημάρχου της Λάρισας Μιχαήλ Σάπκα, Αλκμήνη (Μίνα), περιέγραφε το αυτοκίνητο αυτό στις συνάξεις που είχαν τακτικά στο φαρμακείο του Βάσου Κυλικά τη δεκαετία του 1970 παλιοί έγκριτοι Λαρισαίοι (Τάσος Γέμτος, Απόστολος Χονδρονάσιος, Τάσος Αρχιμανδρίτης, Στάθης Αραποστάθης, Αχιλλέας Μπατζιανούλης και άλλοι). Μάλιστα προσδιόριζε σαν χρονολογία το 1919, όταν ήταν 14 χρονών και το περιεργάζονταν με θαυμασμό.
[4]. Ο Abbott ήταν Εβραίος κεφαλαιούχοςαγγλικής καταγωγής, η οικογένεια του οποίου είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη από το 1771. Ήταν πλούσιος και δαιμόνιος άνθρωπος, σε σημείο ώστε να τον επισκεφθεί στο σπίτι του ο ΣουλτάνοςΜεχμέτ Ε’ Ρεσάτόταν βρέθηκε για περιοδεία στη Θεσσαλονίκητο 1911.
[5]. Νούσια Αγλαΐα, Στη Λάρισα του πρώτου αυτοκινήτου, εφ. Ελευθερία, φύλλο της 6ης Δεκεμβρίου 1999.
[6]. Ο Γιώργος Ζιαζιάς αναφέρει στο βιβλίο του Αναζητώντας τη χαμένη Λάρισα, στις σελίδες 56-57, ότι το αυτοκίνητο του Ιω. Μπαλταδώρου που οδηγούσε ο Δημοσθένης Μουράτης ήταν μάρκας Κράχαμ-Ντόϊτς κουπέ (προφανώς Graham-Deutsch). Τα αυτοκίνητα όμως αυτά,(Graham-Paigeγια την ακρίβεια),κυκλοφόρησαν το 1928.
[7]. Θέλω να ευχαριστήσω θερμά την κ. Βούλα Μπαλταδώρου-Φαλιάγκα η οποία είχε την καλοσύνη να μου διαθέσει οικογενειακές φωτογραφίες και αρκετό αρχειακό υλικό για να αποκτήσει κάποια αρτιότητα το σημερινό σημείωμα της ιχνηλασίας της Λάρισας.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
