Από τη Χρυσούλα Μανδραβέλη
Φάλαννα, η πανέμορφη κόρη της νύμφης Τυρούς και του θεού Ποσειδώνα, σύμφωνα με το μύθο, χάρισε το όνομά της στη Φάλαννα της αρχαιότητας, την σύγχρονη Φαλάνη. Οι Φαλανναίοι, περήφανοι για τη θεϊκή καταγωγή τους, απεικόνιζαν πολύ συχνά στα νομίσματά τους τη νύμφη Φάλαννα με μία σπάνια ομορφιά.
Η παρουσία του οικισμού χάνεται πολύ βαθιά στο χρόνο, μέχρι τα προϊστορικά χρόνια, λόγω του εύφορου εδάφους και των νερών του Πηνειού ποταμού. Συγκεκριμένα, λίθινα εργαλεία, εργαλεία κυνηγιού και καθημερινής χρήσης φτιαγμένα από πυριτόλιθο είναι ενδεικτικά της ύπαρξης ζωής στα παλαιολιθικά χρόνια. Παράλληλα, «ειδώλια» και 4 «μαγούλες» περιμετρικά της Φαλάνης, δύο υπάρχουν ακόμα (Τατάρ μαγούλα, Ορμάν μαγούλα), αποδεικνύουν τη δημιουργία μόνιμων πια οικισμών στα νεολιθικά και μυκηναϊκά χρόνια.
Τον 11ο ή 10ο αιώνα (γεωμετρικά χρόνια), σχεδόν παράλληλα με τη Λάρισα ιδρύεται η Φάλαννα από τους Περραιβούς, που κατερχόμενοι από βορρά, εγκαθίστανται στις ημιορεινές περιοχές της βόρειας Θεσσαλίας. Μαζί με 9 ακόμη πόλεις (Ολοσσόνα, Γόννοι κ.α) αποτελούσε την Περραιβική Συμπολιτεία, γνωστή ως «Κοινό των Θεσσαλών» με έδρα την Ολοσσόνα. Η παρουσία της στο «Κοινό» ήταν ιδιαίτερα δυναμική, αφού 2 από τους 7 συνολικά γνωστούς, μέχρι σήμερα, στρατηγούς είναι Φαλανναίοι, ο Απολλόδωρος του Ασκληπιάδου και ο Φιλόξενος του Ευάρχου. Την ίδια στιγμή ο πρώτος, ο Απολλόδωρος, υπήρξε και ιερομνήμονας στην Αμφικτιονία των Δελφών, λειτούργημα ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή. Η Φάλαννα είχε ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις με τους Γόννους όπως φαίνεται από ψηφίσματα των Γόννων.
Μέχρι τον 4ο αιώνα συμμετέχει στη Νομισματική Ένωση των θεσσαλικών πόλεων, ενώ από το 400 π.Χ. αρχίζει να κόβει δικά της νομίσματα εξαιρετικής αισθητικής με το εθνικό «Φαλανναίων». Η καλλιτεχνική της ομάδα, που ακολουθεί τη σχολή της Λάρισας, παράγει πλούσια έργα γλυπτικής, επιτύμβιες στήλες, ενώ θέατρο και ναοί φαίνεται να κοσμούν την πόλη.
Από το 357 π.Χ. σταδιακά βρίσκεται υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων και των Ρωμαίων μετά. Το 171 π.Χ. οι Ρωμαίοι θερίζουν τα σιτηρά της Φαλάνης («Phalanaeus ager»), ενώ την ίδια χρονιά εδώ ο Περσέας, ο Μακεδόνας βασιλιάς, επιτίθεται εναντίον των Ρωμαίων χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Από το 30 π.Χ. και μετά, με την εμπέδωση της Ρωμαϊκής Ειρήνης (Pax Romana) η Φάλαννα αρχίζει να κλείνεται στον εαυτό της καθώς είναι μακριά από τους νέους εμπορικούς δρόμους που ανοίγονται από τους Μακεδόνες αλλά και τους Ρωμαίους μετά, ως το 1423 μ.Χ.
Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως η περιοχή της Θεσσαλίας από τον 4ο αιώνα μ.Χ. δέχεται αλλεπάλληλα κύματα επιδρομών από βόρειους λαούς αλλά και Σλάβους και Βούλγαρους που προκαλούν ανακατατάξεις στους οικισμούς της περιοχής.
Η ίδρυση του χωριού Τατάρ, της σημερινής Φαλάνης είναι έργο του Τούρκου κατακτητή της Θεσσαλίας Τουραχάν Μπέη. Αυτός ίδρυσε το 1423 δώδεκα οικισμούς ανάμεσα στον Τύρναβο και τα Τέμπη και εγκατέστησε 5 με 6 χιλιάδες νομάδες γιουρούκους από το Ικόνιο της Μ. Ασίας (Κόνιαρους). Ένας από τους οικισμούς είναι και το Τατάρ Μπέη (Φαλάνη). Αν και το Τατάρ (όπως και οι άλλοι 12 οικισμοί) θεωρείτο τουρκοχώρι ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα κατοικείται από αρκετές Ελληνικές οικογένειες – κάποιες Βλαχόφωνες, όπως αποδεικνύουν 2 προθέσεις - μία της μονής Βαρλαάμ Μετεώρων και μία της μονής Αγ. Νικολάου Τυρνάβου. Το ίδιο πράγμα αποδεικνύει κι ένα διαζύγιο του 18ου αιώνα (13/10/1752).
Το 1881, ο οικισμός -όπως και η υπόλοιπη Θεσσαλία- απελευθερώνονται από τους Τούρκους οι οποίοι στην πλειοψηφία τους αποχωρούν σταδιακά έως το 1897. Με βάση την απογραφή της ίδιας χρονιάς ο οικισμός αριθμεί 477 κατοίκους και είναι ο τρίτος σε πληθυσμό της επαρχίας Τυρνάβου, μετά τον Τύρναβο και τον Αμπελώνα (Καζακλάρ). Το 1907 αριθμεί 1.003 κατοίκους αφού αποτελεί πόλο έλξης κατοίκων από τα χωριά του Ολύμπου (Καρυά, Σκαμνιά), της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Το 1912 είναι ανεξάρτητη κοινότητα με την επωνυμία «Τατάρ», ενώ στις 5/3/1916 μετονομάζεται σε κοινότητα Φαλάνης.
Η ζωή των κατοίκων της, σε όλη τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με όλα τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Θεσσαλίας αλλά και της Ελλάδας. Έτσι, μόνο τον Φλεβάρη του 1906, 14 νέοι άλκιμοι και εύρωστοι (εφημερίδα «Η Μικρά») από το Τατάρ του Τυρνάβου παίρνουν τον δρόμο της μετανάστευσης προς την Αμερική λόγω της δυσπραγίας της περιοχής. Το 1925, εκδηλώθηκε το κίνημα Τατάρ (Γ. Ζιαζιάς) στο πλαίσιο του ευρύτερου αγροτικού κινήματος στη Θεσσαλία. Ακτήμονες κάτοικοι του οικισμού, «ζητούντες απαλλοτρίωση και δίκαιη κατανομή της γης», εξεγείρονται και η υπόθεση εκδικάζεται στο Πλημμελειοδικείο Λάρισας στις 14/2/1925.
Στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής 1941-1944, οι κάτοικοι της Φαλάνης συμμετείχαν ενεργά στην «Εθνική Αντίσταση» και ο φόρος αίματος βαρύς (συλλήψεις, εκτελέσεις). Κι όταν το 1944 κορυφώνεται η «Μάχη της Σοδειάς» στον θεσσαλικό κάμπο, δίνουν το δικό τους δυναμικό «παρών».
Μετά το 1950 η ζωή εξομαλύνεται και η Φαλάνη ακολουθεί μια γρήγορη πορεία ανάπτυξης. Από ένα κλασικό χωριό του κάμπου με χωματόδρομους, μικρά έλη και χαμηλά πλίθινα σπίτια, μετατρέπεται σε ένα σύγχρονο οικισμό γεμάτο ζωή και δράση. Τη δεκαετία του ΄60 είναι πια μια εύρωστη (η 3η στην Ελλάδα) κοινότητα.
* Η Χρυσούλα Μανδραβέλη είναι φιλόλογος στο Λύκειο Φαλάνης.
