Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Η Λάρισα, όπως και ο γειτονικός Βόλος, διέθετε από την περίοδο της Τουρκοκρατίας ακόμη επαγγελματίες φωτογράφους και ειδικές φωτογραφικές αίθουσες. Στα οικογενειακά κειμήλια παλιών Λαρισαίων εντοπίζονται φωτογραφίες του 19ου αιώνα πάνω σε χοντρό χαρτόνι. Στην πίσω πλευρά τους οι φωτογραφίες αυτές έχουν εκτυπωμένο τον λογότυπό τους σε καλλιτεχνική μορφή. Ο πρώτος φωτογράφος που κάνει την εμφάνισή του στη Λάρισα κατά το 1865 ήταν Τούρκος. Διαβάζουμε σε αγγελία αθηναϊκής εφημερίδας:
«ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΑ ΦΕΧΤΖΗ ΚΑΙ ΣΙΑΣ. Εν Βόλω, Λαρίσση και Τρικκάλοις. Υπό τον ανωτέρω τίτλον εσυστήθησαν τελευταίως εις τας μεγαλυτέρας πόλεις της Θεσσαλίας φωτογραφεία, υπό την πεπειραμένην διεύθυνσιν του ειδικώς την επιστήμην εν Ευρώπη σπουδάσαντος κ. Γ. Φεχτζή (GeorgesFehtsi)...»(1).
Στα τέλη του 19ου αιώνα διακρίνονται στη Λάρισα οι φωτογράφοι Γεώργιος Αποστολίδης, Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, Ιωάννης Παντοστόπουλος, Αντώνιος Ραφανίδης, Νικόλαος Παντζόπουλος(2). Στις αρχές του 20ου αιώνα εντοπίζουμε τους Κ. Παπαλουκά, Κυριάκο Μπουκλάκο, Ιωάννη Ανδρέου, Δανιήλ Παρλαπά, Γεράσιμο Δαφνόπουλο (1874-1935)(3) και την αδελφή του Ελένη Δαφνοπούλου (1886-1971), μία από τις πρώτες, αν όχι η πρώτη Ελληνίδα φωτογράφος. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα δραστηριοποιούνται στη Λάρισα και άλλοι σπουδαίοι φωτογράφοι, για τους οποίους θα αφιερώσουμε και άλλα σημειώματά μας, όπου θα τους περιγράψουμε συνολικά ή μεμονωμένα.
Στο σημερινό μας σημείωμα θα αναφερθούμε στον Γεώργιο Βαλσάμη (1911-1998), έναν σπουδαίο φωτογράφο της πόλης μας, ο οποίος ειδικεύθηκε και εργάσθηκε επαγγελματικά κυρίως στις φωτογραφίες πορτρέτου και διάφορων κοινωνικών εκδηλώσεων. Δεν νομίζω να υπάρχει σπίτι παλιού Λαρισαίου που να μην έχει φωτογραφίες συγγενικών τους προσώπων με την υπογραφή του.
Ο Γεώργιος Βαλσάμης γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1911 στη Λάρισα, στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου και στην περιοχή Σάλια όπου βρισκόταν το πατρικό του σπίτι. Γονείς ήταν ο Αστέριος Βαλσάμης και η Χάιδω Δαφνοπούλου, αδελφή του άλλου σπουδαίου φωτογράφου Γεράσιμου Δαφνόπουλου (1874-1935). Γιαγιά από την πλευρά της μητέρας του ήταν η Στυλιανή Δαφνόπουλου-Παντοστοπούλου, αδελφή του ζωγράφου και φωτογράφου Ιωάννη Παντοστόπουλου (1863-1928). Επομένως μεγάλωσε και ανατράφηκε σε μια μεγάλη καλλιτεχνική οικογένεια, η οποία λάτρευε την τέχνη της φωτογραφίας και επιβίωνε απ’ αυτήν. Μετά την αποφοίτησή του από το Σχολαρχείο, συνεπαρμένος από την αίγλη του θείου του Γεράσιμου Δαφνόπουλου προσκολλήθηκε από μικρός στο φωτογραφείο του, όπως έγινε και με τα ξαδέλφια του Δημήτριο Αρετόπουλο (1902-1968) και Νικόλαο Μούσιο (1906-1940). Και τα τρία ξαδέλφια εργάζονταν πλέον μαζί με τον θείο τους Γεράσιμο μέχρι τον θάνατό του το 1935.
Τότε ο Γεώργιος Βαλσάμης αποφασίζει και ανοίγει το δικό του φωτογραφείο στη γωνία των οδών Μ. Αλεξάνδρου-Πατρόκλου-Δευκαλίωνος, εκεί όπου σήμερα στεγάζεται το καφέ-Bruno. Ήταν ένα διώροφο οίκημα, ιδιοκτησία του θείου του και στέγαζε από το 1928 τον Σύλλογο Φιλομούσων Λαρίσης(4), ενώ τα ξαδέλφια του συνέχισαν τη λειτουργία του φωτογραφείου του Γεράσιμου Δαφνόπουλου. Την άνοιξη του 1941 το οίκημα αυτό υπέστη ζημιές από τον σεισμό και τους βομβαρδισμούς, τις οποίες σύντομα αποκατέστησε. Όμως μετά τον νέο σεισμό του 1954 το εγκατέλειψε και αναγκάστηκε να μεταφέρει το φωτογραφείο του στην αυλή του αρχοντικού που είχε κτίσει ο Γεράσιμος Δαφνόπουλος στην οδό Μ. Αλεξάνδρου στο ύψος της σημερινής πολυκατοικίας με τον αριθμό 8. Το νέο φωτογραφείο του Βαλσάμη ήταν ένα στενόμακρο ισόγειο κτίσμα, η πρόσοψη του οποίου, καθώς και η όμορφη κατοικία του Δαφνόπουλου διακρίνονται στη φωτογραφία(5) που συνοδεύει το κείμενο. Εδώ παρέμεινε μέχρι το 1969, όταν όλος αυτός ο χώρος, φωτογραφείο και αρχοντικό κατεδαφίσθηκαν και οικοδομήθηκε η σημερινή πολυκατοικία. Στο διάστημα αυτό το φωτογραφείο μετακόμισε προσωρινά για δύο χρόνια σε ισόγειο κατάστημα διπλανής οικοδομής, για να επιστρέψει μετά την ολοκλήρωση της πολυκατοικίας και πάλι στον αριθμό 8 της Μ. Αλεξάνδρου, όπου και παρέμεινε μέχρι το 1976, χρονολογία κατά την οποία συνταξιοδοτήθηκε. Τα τελευταία χρόνια ο Γιώργος Βαλσάμης είχε ως βοηθό στο φωτογραφείο τον ανεψιό του Παναγιώτη Βερνιώτη από τους Αγίους Αναργύρους, ο οποίος και συνέχισε τη λειτουργία μετά την αποχώρησή του.
Κοντά του εκτός από τον Παναγιώτη Βερνιώτη μαθήτευσαν και πολλοί άλλοι φωτογράφοι που στη συνέχεια έκαναν επαγγελματική καριέρα όχι μόνο στη Λάρισα, αλλά και εκτός αυτής, όπως ο Ιωάννης Γουργιώτης στην Αγιά, τα αδέλφια Γιάννης και Τάσος Μάρρος στο Βόλο, οι Κώστας και Δημήτριος Γκουσγκούνης, ο Αχιλλέας Φελουζάκης, ο Παναγιώτης Τσιτσιγιάννης και μια νέα γενιά σπουδαίων Λαρισαίων φωτογράφων.
Στη δουλειά του ήταν επιμελής και σχολαστικός, διόρθωνε τις ατέλειες στα πορτρέτα με ιδιαίτερη αισθητική ικανότητα και επέλεγε τις στάσεις των προσώπων που φωτογράφιζε με μια έμφυτη καλλιτεχνική προσέγγιση. Οι φωτογραφίες που έβγαιναν μέσα στο studio ονομάζονταν «εβδομαδιαίες». Σ’ αυτές ο φωτογράφος επέφερε ορισμένες βελτιώσεις με ειδικά πενάκια και επειδή η διαδικασία αυτή διαρκούσε μερικές ημέρες και επομένως δεν ήταν εφικτή η άμεση παράδοση, είχε επικρατήσει στον κόσμο για τις φωτογραφίες αυτές ο όρος εβδομαδιαίες. Δεν φωτογράφιζε συχνά τοπία. Συνήθως το έκανε με την ευκαιρία κάποιας εκδρομής και με την παρουσία κάποιου προσώπου μέσα στο πλάνο. Φωτογράφιζε επίσης κοσμικά, κοινωνικά, αθλητικά και πολιτικά γεγονότα.
Ήταν άνθρωπος εκδηλωτικός, εύθυμος, εξωστρεφής, κοσμικός, δημιουργούσε με μεγάλη ευκολία εκλεκτές φιλίες και γνωριμίες και είχε αγάπη για τη ζωή. Είχε επίσης πολύ καλές σχέσεις με τον αθλητισμό. Σε νεαρή ηλικία έπαιζε ποδόσφαιρο, έκανε εκδρομές, ορειβασίες, περιπλανήσεις στη φύση και όταν μεγάλωσε ήταν ένθερμος οπαδός της ΑΕΛ. Νυμφεύθηκε την Αγορίτσα Λέντζα και απέκτησε μία κόρη τη Χαϊδίτσα και δύο εγγόνια.
Πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1998 πλήρης ημερών, σε ηλικία 87 ετών, ικανοποιημένος από το έργο που άφησε, τις προσωπικές επιτυχίες που κατάφερε, τη φωτογραφική τέχνη που κατέκτησε, την τεχνική που δίδαξε στους μαθητές του και από την αγάπη που εισέπραξε από την οικογένεια, τους συγγενείς και τους φίλους του.
(1). Εφημερίς «ΧΡΟΝΟΣ», (Αθήναι), αρ. φύλλου 362, 10 Μαρτίου 1866.
(2). Ξανθάκης Άλκης, Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας (1839-1970), Αθήνα (2008), σς. 97 και 177.
(3). Έγινε πανελλήνια διάσημος από τη φωτογραφία που τράβηξε στη Λάρισα τον Αύγουστο του 1904 με τον Παύλο Μελά να φοράει τη μακεδονική αντάρτικη στολή (ντουλαμάς): Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μιχαήλ Σάπκας. Ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), Λάρισα (2013) σ. 83-88.
(4). Ο σύλλογος αυτός ιδρύθηκε από μια ομάδα κυριών επικεφαλής των οποίων ήταν η Ιουλία Σάπκα, σύζυγος του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα. Ο σύλλογος αυτός υπήρξε ως γνωστόν ο πρόδρομος του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η ιδρύτρια του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας, Ιουλία Σάπκα-Λογιωτάτου. 80 χρόνια από τον θάνατό της,εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Λάρισα, φύλλο της 21ηςΟκτωβρίου 2012.
(5). Οι φωτογραφίες καθώς και τα βιογραφικά στοιχεία του Γεώργιου Βαλσάμη αντλήθηκαν από το αρχείο της συζύγου του Αγορίτσας, της κόρης του Χάιδως Βαλσάμη-Πανέλα και του ανεψιού του Γεράσιμου (Μάκη) Μούσιου, γιου του φωτογράφου Νικ. Μούσιου, τους οποίους θερμά ευχαριστώ.
