* Του Δρ. Βασίλη Χ. Γερογιάννη, αν. καθηγητή ΤΕΙ Θεσσαλίας, γ.γ. Τμήματος Πληροφορικής & Επικοινωνιών Τ.Ε.Ε.
Με τον όρο «έξυπνες πόλεις» (smart cities) χαρακτηρίζονται πόλεις που αξιοποιούν Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) προς όφελος της διαβίωσης των κατοίκων τους. Οι ψηφιακές υπηρεσίες των έξυπνων πόλεων αφορούν τομείς όπως:
(i) περιβάλλον (παρακολούθηση και βελτίωση ποιότητας του περιβάλλοντος),
(ii) επιχειρηματικότητα (ενίσχυση τοπικής επιχειρηματικότητας),
(iii) κινητικότητα (υποστήριξη μετακινήσεων και επικοινωνιών),
(iv) διακυβέρνηση (υπηρεσίες του δήμου προς πολίτες και επιχειρήσεις) και
(v) ψηφιακή ζωή (υπηρεσίες βελτίωσης ποιότητας ζωής, υγείας, ασφάλειας, πολιτισμού και εκπαίδευσης).
Στην Ευρώπη, μητροπόλεις όπως η Κοπεγχάγη, το Άμστερνταμ, η Βιέννη, η Μπαρτσελόνα, η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι καθώς και πόλεις μικρού-μεσαίου μεγέθους, όπως το Τάμπερε της Φινλανδίας και το Σανταντέρ της Ισπανίας, συγκαταλέγονται στη διεθνή κατάταξη των πιο πετυχημένων έξυπνων πόλεων.
Στην Ελλάδα, οι προσπάθειες βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, σε σύγκριση με αντίστοιχα ευρωπαϊκά παραδείγματα, με πιο πετυχημένες περιπτώσεις τα Τρίκαλα, το Ηράκλειο, τον Δήμο Θέρμης και τη Θεσσαλονίκη. Στις πόλεις αυτές υλοποιήθηκαν αρχικά - χωρίς να ακολουθείται πάντοτε ένα ολοκληρωμένο και συστηματικό πλαίσιο – βασικές υποδομές (ευρυζωνικά ενσύρματα και ασύρματα δίκτυα), και, στη συνέχεια, μια σειρά εφαρμογών.
Στα γειτονικά e-Τρίκαλα, αξίζει να αναφέρουμε «καλές πρακτικές», που αναπτύχθηκαν αξιοποιώντας εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, όπως:
(i) η ηλεκτρονική υποβολή αιτημάτων από πολίτες προς τον δήμο και η διενέργεια ηλεκτρονικών δημοσκοπήσεων,
(ii) η πιλοτική εξ αποστάσεως παροχή υπηρεσιών υγείας σε ηλικιωμένους και ΑΜΕΑ,
(iii) φωτεινές πινακίδες που παρέχουν πληροφορίες για μέσα μαζικής μεταφοράς και ελεύθερες θέσεις στάθμευσης, και
(iv) η ενημέρωση μέσω κινητού τηλεφώνου για τον χρόνο στάθμευσης των αυτοκινήτων με μέγιστο διάστημα στάθμευσης δύο ωρών. Όμως, η αδυναμία προσέλκυσης επενδύσεων και η απουσία ισχυρών συμπράξεων με τον ιδιωτικό τομέα καθιστούν δυσχερή την επιπρόσθετη χρηματοδότηση και θέτουν, σε καιρό οικονομικής κρίσης, εν αμφιβόλω τη βιωσιμότητα αυτών των έργων.
Η απάντηση λοιπόν στο ερώτημα αν είναι δυνατό μικρού-μεσαίου μεγέθους πόλεις - όπως είναι, για παράδειγμα, η Λάρισα - να αναλάβουν πρωτοβουλίες που να τις καθιστούν έξυπνες πόλεις είναι καταρχάς θετική. Αυτός είναι και ο στόχος της κοινοπραξίας «Ψηφιακές Πόλεις Κεντρικής Ελλάδας Α.Ε.» που συστήθηκε για την εκτέλεση έργων έξυπνων πόλεων στους συμμετέχοντες δήμους. Ωστόσο στο συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) που πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα στις 23-24/1/2014 με θέμα «Ηλεκτρονική Εξυπηρέτηση του Πολίτη με Διαφάνεια σε μια Έξυπνη Πόλη» εκφράστηκαν από όλους τους συμμετέχοντες ανησυχίες για τη φθίνουσα πορεία της ψηφιακής σύγκλισης στην αυτοδιοίκηση αλλά και για την απορροφητικότητα του συναφούς επιχειρησιακού προγράμματος.
Από την εισήγηση του προέδρου της επιτροπής ηλεκτρονικής διακυβέρνησης της ΚΕΔΕ αναπαράγουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: «Μέχρι τώρα έχουν δοθεί εκατοντάδες εκατομμύρια στους δήμους για έργα πληροφορικής με πρόσχημα την ψηφιακή σύγκλιση. Αρκετά από τα έργα έχουν εξελιχθεί σε «κουφάρια». Εφαρμογές υλοποιήθηκαν αλλά δεν ικανοποιούν σημερινές ανάγκες. Χρηματοδοτήθηκαν έργα, που λόγω αδυναμίας των δήμων να τα υλοποιήσουν, κινδυνεύουν με απένταξη. Τα προβλήματα οφείλονται στην έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού στις ΤΠΕ, στην έλλειψη εξειδικευμένου δυναμικού στους δήμους, στην ανάπτυξη εφαρμογών που δεν ήταν κοντά στις ανάγκες της καθημερινότητας των πολιτών και στο μεγάλο κόστος συντήρησης, που δεν εξασφάλιζαν οι δήμοι μετά την αρχική υλοποίηση των έργων».
Πώς θα αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα; Πώς μικρού-μεσαίου μεγέθους πόλεις, όπως η Λάρισα, μπορεί να γίνουν βιώσιμες έξυπνες πόλεις; Για να απαντήσουμε στα ερωτήματα, αξίζει να μελετήσουμε το παράδειγμα του Santander (Σανταντέρ) της Βόρειας Ισπανίας, μια πόλη μεσαίου μεγέθους (έχει περίπου 180.000 κατοίκους) που μεταμορφώθηκε στα τρία τελευταία χρόνια (εν μέσω οικονομικής κρίσης που δοκιμάζει και την Ισπανία) σε μια έξυπνη πόλη πρότυπο. Στο Σανταντέρ παρέχονται υποδομές που εκτείνονται σε όλη την πόλη για την υλοποίηση εφαρμογών του «διαδικτύου των αντικειμένων» (internet of things). Οι υποδομές περιλαμβάνουν περίπου 12.000 ασύρματους αισθητήρες (sensors), ετικέτες (tags) ταυτοποίησης μέσω ραδιοσυχνοτήτων (RFID) και γραμμωτού κώδικα QR δύο διαστάσεων (Quick Response). Με θεμέλιο αυτή την υποδομή υλοποιήθηκαν εφαρμογές όπως:
Στατική και κινητή παρακολούθηση του περιβάλλοντος: Αισθητήρες στις κολώνες φωτισμού και σε προσόψεις κτιρίων μετρούν διοξείδιο του άνθρακα, θερμοκρασία, θόρυβο, κίνηση πεζών και αυτοκινήτων και επίπεδο φωτισμού. Έτσι, για παράδειγμα, όχι μόνο παρέχονται πληροφορίες για το ποιοι λαμπτήρες φωτισμού είναι εκτός λειτουργίας, αλλά ο φωτισμός των δρόμων μπορεί να προσαρμόζεται δυναμικά (π.χ. χαμηλώνει όταν δεν κινούνται αυτοκίνητα ή όταν έχει πανσέληνο και, αντίστοιχα, μεγαλώνει σε συνθήκες κίνησης, βροχής ή ομίχλης). Αισθητήρες στους κάδους απορριμμάτων δείχνουν ποιοι κάδοι πρέπει να αδειάσουν, περιορίζοντας τις διαδρομές των απορριμματοφόρων. Ο έλεγχος επεκτείνεται με αισθητήρες σε λεωφορεία, ταξί και αυτοκίνητα της αστυνομίας που μετρούν ένα σύνολο περιβαλλοντικών παραμέτρων.
Έλεγχος χώρων στάθμευσης: Συσκευές που βρίσκονται κάτω από την άσφαλτο δίνουν πληροφορίες σε φωτεινές επιγραφές που κατευθύνουν τους οδηγούς προς ελεύθερες (δωρεάν) θέσεις στάθμευσης.
Παρακολούθηση της κυκλοφορίας: Αισθητήρες έχουν τοποθετηθεί στις εισόδους της πόλης επιτρέποντας μετρήσεις έντασης κυκλοφορίας, ταχύτητας οχημάτων, ουρών σε περιπτώσεις κυκλοφοριακής συμφόρησης, αλλά και εγκαίρως ενημερώνουν για συμβάντα οδικών ατυχημάτων.
Άρδευση πάρκων πρασίνου: Στα πάρκα υπάρχουν συσκευές που ελέγχουν θερμοκρασία, υγρασία ατμόσφαιρας-εδάφους, βροχόπτωση και ταχύτητα ανέμου, ώστε η άρδευση να είναι αποτελεσματική και οικονομική.
Ενημέρωση και συμμετοχή των πολιτών: Ετικέτες RFID/QR κώδικα χρησιμοποιούνται για σήμανση αξιοθέατων, εμπορικών καταστημάτων και δημόσιων χώρων. Κάτοικοι και επισκέπτες λαμβάνουν πληροφορίες στα κινητά τους τηλέφωνα για τοποθεσίες που επισκέπτονται. Οι πολίτες συμμετέχουν στην έξυπνη πόλη έχοντας πρόσβαση μέσω κινητού τηλεφώνου στην υπηρεσία του «ρυθμού της πόλης». Ένας πολίτης μπορεί, αν κατευθύνει το κινητό του προς το μέγαρο πολιτιστικών εκδηλώσεων, να δει τις προσεχείς εκδηλώσεις, ενώ αν το κατευθύνει προς ένα εμπορικό κατάστημα να δει προσφορές. Με το κινητό τηλέφωνο μπορεί να φωτογραφίσει μια κακοτεχνία ή λακκούβα και να στείλει τη φωτογραφία στη δημοτική υπηρεσία, δίνοντας αυτόματα (από το GPS) τις συντεταγμένες.
Αν το ποσό φαίνεται υψηλό, αρκεί να αναλογιστούμε ότι στη χώρα μας, στις τελευταίες δύο προγραμματικές περιόδους, στους ΟΤΑ Α’ βαθμού έχουν υλοποιηθεί περισσότερα από 1.200 έργα ΤΠΕ με προϋπολογισμό πάνω από 250 εκ. ευρώ. Ποιοι συμμετείχαν στο έργο Smart Santander; Το έργο υλοποιήθηκε από μια κοινοπραξία εταιριών ΤΠΕ, ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων (με βασικό ρόλο να έχει το τοπικό πανεπιστήμιο της Cantabria), με συμμετοχή του δήμου και με συντονιστή εταίρο το ερευνητικό τμήμα της εταιρείας τηλεπικοινωνιών της Ισπανίας (Telefonica I+D). Η επιτυχία όμως του έργου οφείλεται κυρίως στην αποδοχή του και στη συμμετοχή πολιτών, τοπικών φορέων και επιχειρήσεων που, μέσω ευρείας διαβούλευσης, επέλεξαν υπηρεσίες που θα τους είναι πραγματικά ωφέλιμες ώστε, στη συνέχεια, να τις αξιοποιούν ευρύτατα.
Η απάντηση συνεπώς στο ερώτημα «πώς μια πόλη σαν τη Λάρισα θα γίνει μια έξυπνη πόλη;» είναι … «αντιγράφοντας» το Santander.
