Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Στα τελευταία προ της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας χρόνια, η Λάρισα στερείτο ξενοδοχείων. Παρ’ όλη την έντονη εμπορική κίνηση που διέθετε σαν η πρώτη του θεσσαλικού χώρου πολιτεία, η διαμονή των επισκεπτών, των περαστικών, των εμπόρων και των ταξιδιωτών γινόταν σε φιλικά σπίτια, σε χάνια όσοι μετακινούνταν με ζώα, ή σε πανδοχεία. Ιστορικά σαν πρώτο ξενοδοχείο με τη σημερινή έννοια μπορεί να θεωρηθεί για τη Λάρισα το ξενοδοχείο-εστιατόριο του Χρήστου Βαμβακά. Το 1947 ο δημοσιογράφος Θρασύβουλος Μακρής εξιστορώντας τα γεγονότα της απελευθέρωσης της Λάρισας από τους Τούρκους σημειώνει σχετικά: «Εις τους Έλληνας αξιωματικούς οι οποίοι κατέφθασαν εις την Λάρισαν την μεσημβρίαν του Σαββάτου 30ης Αυγούστου 1881 δια να παραλάβουν τυπικώς παρά του Πασά την διοίκησιν της πόλεως και διαμείναντας εις το μόνον τότε ξενοδοχείον-εστιατόριον του Χρήστου Βαμβακά (κείμενον εις το όπισθεν του υποκαταστήματος της Εθνικής Τραπέζης απλούν νύν οικόπεδον Ν. Γαργάλα), προύχοντες Λαρισαίοι παρέθεσαν γεύμα και δείπνον πολυτελέστατον, καθ’ ό οι φιλοξενούμενοι δαιτημόνες δια πρώτην φοράν εγεύθησαν των περιφήμων πεπονιών της Μπακραίνης (Γυρτώνης), των «τιμπί-μπατίκ» σταφυλιών του Καζακλάρ (Αμπελώνος) και του ονομαστού της Ραψάνης μέλανος οίνου»(1).
Με την απελευθέρωση, η Λάρισα αναγνωρίσθηκε από το κράτος σαν πρωτεύουσα της Θεσσαλίας, ιδρύθηκαν διοικητικές υπηρεσίες, κτίσθηκαν το 1884 μεγάλης χωρητικότητας στρατώνες και ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι και υψηλόβαθμοι στρατιωτικοί πηγαινοέρχονταν τακτικά στη πόλη. Την έλλειψη κατάλληλου ξενοδοχείου επεσήμανε ο τότε δήμαρχος Διονύσιος Γαλάτης (1887-1894), ο οποίος πήρε από την Εθνική Τράπεζα δάνειο για να θέσει σε εφαρμογή το νέο σχέδιο της πόλης και μέσα στα άλλα έργα ενέταξε και την κατασκευή πολυτελούς ξενοδοχείου, το οποίο άρχισε να λειτουργεί από το 1887.Το ξενοδοχείο αυτό, όπως αναφέρει ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας στις «Αναμνήσεις» του «...οικοδομήθη, κατεδαφισθέντων των τουρκικών καφενείων και ψυχαγωγικών κέντρων της τουρκοκρατίας, δημοτικών κτισμάτων και αυτών, πεπαλαιωμένων, επί δημάρχου αειμνήστου Διον. Γαλάτη, με εντελώς νεώτερον αρχιτεκτονικόν ρυθμόν».
Όπως διακρίνει κανείς και από τη φωτογραφία(2) που συνοδεύει το κείμενο, κάτω ακριβώς από τη στέγη της πρόσοψης υπήρχε επιμήκης επιγραφή στα ελληνικά και τα γαλλικά η οποία το προσδιόριζε: ΜΕΓΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΝ ΤΟ ΣΤΕΜΜΑ. Βρισκόταν στη βόρεια πλευρά της Κεντρικής πλατείας (Θέμιδος τότε). Ήταν ένα διώροφο κτίσμα με δεκαοκτώ δωμάτια στον επάνω όροφο και δύο μεγάλες αίθουσες στο ισόγειο, οι οποίες φιλοξενούσαν η μία εστιατόριο και η άλλη καφεζαχαροπλαστείο. Οι αίθουσες αυτές είχαν μεγάλα τοξωτά ανοίγματα στην πρόσοψη για να επιτυγχάνεται επαρκής φυσικός φωτισμός, ενώ ο όροφος έφερε μια σειρά από πόρτες και παράθυρα, εννιά τον αριθμό. Η αρχιτεκτονική του κτιρίου ακολουθούσε τον νεοκλασικό ρυθμό, δημοφιλή την περίοδο εκείνη στα περισσότερα νεοαναγειρόμενα οικοδομήματα σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Εξώστες με μαρμάρινα φουρούσια και δαντελωτές σιδεριές, παραστάδες γύρω από τα ανοίγματα, μια σειρά από ακροκέραμα πάνω από το γείσο της στέγης, κομψές κεραμικές καμινάδες, ήταν μερικά από τα νεοκλασικά στοιχεία που το χαρακτήριζαν. Ήταν για την εποχή του το σημείο αναφοράς στην πόλη για τους ξένους και έχει αποτυπωθεί σε μερικά χαρακτικά περιηγητών που επισκέφθηκαν την περίοδο εκείνη τη Λάρισα.
Δέκα χρόνια αργότερα, την άνοιξη του 1897 τα δωμάτιά του φιλοξένησαν πολεμικούς ανταποκριτές όλων των μεγάλων τότε εφημερίδων της Ευρώπης και της Αμερικής, καθώς και Έλληνες αξιωματικούς, ενώ στις αίθουσες του ισόγειου όπου σύχναζαν οι ένοικοι του ξενοδοχείου και οι αστοί της πόλης, κατέφθαναν αμέσως τα άσχημα συνήθως νέα από το μέτωπο του πολέμου. Συγκεντρωμένοι σε παρέες όλοι αυτοί, καταγίνονταν σε ατέρμονες συζητήσεις και έκαναν διάφορα σχόλια και κριτικές γύρω από τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις «δραστηριότητες» των βασιλικών πριγκίπων. Από την περίοδο αυτή διασώθηκαν σε εφημερίδες της Ευρώπης ορισμένες χαρακτικές αποτυπώσεις του ισογείου του ξενοδοχείου και της κοσμοσυρροής που επικρατούσε σ’ αυτό, ενώ ο ελληνικός στρατός πολεμούσε τους Τούρκους στα υψώματα της Μελούνας.
Το ξενοδοχείο παρέμεινε σαν δημοτική επιχείρηση μέχρι την πρώτη δημαρχία του Μιχαήλ Σάπκα (1914-1917). Ας παρακολουθήσουμε όμως στο σημείο αυτό τον παλιό δήμαρχο της πόλης πως περιγράφει την εκποίηση σε ιδιώτες όχι μόνο του ξενοδοχείου, αλλά και άλλων δημοτικών ιδιοκτησιών, με σκοπό την ανέγερση σχολικών συγκροτημάτων από τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν: «Ταύτα ενοικίαζεν ο Δήμος επί δημοπρασίας και κατά μεν τα πρώτα μετά την ανοικοδόμησίν των έτη κατόρθωνε ο Δήμος να εισπράττη πλήρη τα μισθώματά των, αλλά μετά τινα έτη οι διάφοροι ενοικιασταί εδυστρόπουν εις την καταβολήν αυτών, πολλοί δε εξ αυτών υποστηριζόμενοι υπό κομματικών παραγόντων, υπέβαλον συχνά αιτήσεις εις το Δημοτικόν Συμβούλιον ζητούντες με διαφόρους προφάσεις παραλόγους μειώσεις των μισθωμάτων και τινες πλήρες χάρισμα αυτών. Όταν αι αιτήσεις απερρίπτοντο υπό του Δημοτικού Συμβουλίου προσέφευγον εις τον υπουργόν των Εσωτερικών, όστις είχε το δικαίωμα και αν μία μόνον ψήφος Δημοτικού συμβούλου εδίδετο υπέρ αποδοχής της αιτήσεως, να ανασκευάση την απόφασιν του Δ. Συμβουλίου και να μειώση ή να χαρίση ολοτελώς τα μισθώματα. Ταύτα πάντα επετυγχάνοντο επεμβάσει κομματικών παραγόντων προσκειμένων τω υπουργώ. Ούτω η εκ των Δημοτικών κτημάτων πρόσοδος του Δήμου εμειούτοαφαντάστως. Αντιθέτως ο Δήμος υποχρεωμένος εκ του Νόμου να καταβάλη τα μισθώματα των οικιών των ενοικιαζομένων υπ’ αυτού δια την στέγασιν όλων των Σχολείων της πόλεως(3), άτινα ανήρχοντο εις αρκετά σεβαστόν ποσόν, κατέβαλε ταύτα ανελλιπώς. Ούτω αι πρόσοδοι των δημοτικών κτημάτων μόνον ποσοστόν εκάλυπτον εκ των καταβαλομένων δια τα Σχολεία ενοικίων.
Υπό τοιαύτας συνθήκας ευρεθείς απεφάσισα προς δημιουργίαν οικονομικής δυνατότητος, να εισηγηθώ εις το Δημοτικόν Συμβούλιον την ανέγερσιν Δημοτικών Σχολείων, να προτείνω δε ως βάσιν οικονομικήν επί της οποίας να στηριχθή η ανέγερσις αυτών την εκποίησιν των δημοτικών αστικών κτημάτων αποκλειστικώς προς ανέγερσιν Δημοτικών Σχολείων. Μετά πολλάς λεπτομερείς συζητήσεις αίτινες διήρκησαν επί ημέρας, το συμβούλιον απεφάσισε την εκποίησιν των δημοτικών αστικών κτημάτων προς ανέγερσιν Δημοτικών Σχολείων, αποκλειομένης πάσης άλλης χρήσεως αυτών... Μετά την έγκρισιν υπό του υπουργείου της ανωτέρω πράξεως προεκηρύχθησαν αι σχετικαί δημοπρασίαι μεμονωμένως δι’ έκαστον κατάστημα και το ξενοδοχείον. Έλαβον χώραν αύται επί πολλάς κατά συνέχειαν Κυριακάς προς επίτευξιν μεγαλυτέρων τιμών...».
Για το ξενοδοχείο «Στέμμα» τελευταίοι πλειοδότησαν οι αδελφοί Πολύζου(4) από το Συκούριο, στους οποίους περιήλθε η ιδιοκτησία. Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου στο ισόγειο λειτουργούσε το καφενείο του Μαλάκη, ένα ευρύχωρο λαϊκό καφενείο όπου συγκεντρώνονταν οι αμαξάδες που στάθμευαν τα λαντώ στην πλατεία. Μάλιστα επειδή διανυκτέρευε, εξυπηρετούσε και τους ανθρώπους που διακινούνταν τις νυκτερινές ή τις πολύ πρωινές ώρες. Δίπλα του στεγάστηκαν κατά διαστήματα και άλλα καταστήματα, όπως το συμβολαιογραφείο του Περικλή Γαρδίκη,το εστιατόριο του Πέτρου Χαλήμαγα, κ.λπ.
Το ξενοδοχείο από τη μοίρα του είχε ένα προσδόκιμο επιβίωσης πενήντα τεσσάρων ετών. Ο σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 και οι εχθρικοί βομβαρδισμοί το πλήγωσαν σοβαρά. Έτσι ο επάνω όροφος κατεδαφίστηκε και μόνο στο ισόγειο λειτούργησαν μεταπολεμικά διάφορα καταστήματα. Όμως η μάστιγα της αντιπαροχής έπληξε και τους ιδιοκτήτες του παλιού αριστοκρατικού ξενοδοχείου πού είχε λαβωθεί θανάσιμα. Στη θέση του υψώθηκαν τη δεκαετία του 1970 στριμωγμένες δύο εξαώροφες άχρωμες οικοδομές χωρίς κανένα αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, οι οποίες σήμερα στεγάζουν καταστήματα και διάφορα γραφεία.
Ευτυχώς όμως η θέση του στο κέντρο της πόλης του έδωσε τη δυνατότητα να αποτυπωθεί εικονογραφικά πολλές φορές. Έτσι σήμερα μένει μόνο η θεώρηση των σχεδίων και των παλιών φωτογραφιών που διασώθηκαν και μας επαναφέρουν εύγλωττα ένα δείγμα από την ομορφιά της πόλης μας που χάθηκε, όπως ήταν το λιτό, κομψό και με συμμετρικές γραμμές Μέγα Ξενοδοχείον «Το Στέμμα».
--------------------------
(1). Μακρής Θρασύβουλος, Λαρισινές σελίδες, εφ. Θεσσαλικά Νέα, Λάρισα, φύλλο της 26ης Ιανουαρίου 1947.
(2). Η φωτογραφία αυτή είναι προσφορά του συλλέκτη Θανάση Μπετχαβέ, τον οποίο και ιδιαίτερα ευχαριστώ. Αποτελεί λεπτομέρεια επιστολικού δελταρίου του Στέφανου Στουρνάρα από τον Βόλο, με χρονολογία φωτογράφησης το χρονικό διάστημα μεταξύ 1905 και 1908.
(3). Μέχρι την ανέγερση των νέων σχολικών συγκροτημάτων, η στέγαση των σχολείων γινόταν σε ιδιωτικά οικήματα, κυρίως κονάκια μπέηδων που είχαν εγκαταλείψει τη Λάρισα. Τα οικήματα αυτά αν και ήταν μεγάλα και φαινομενικά ευρύχωρα, αποτελούνταν από πολλά μικρά δωμάτια, ήταν υγρά, χωρίς θέρμανση και επαρκή καθαριότητα, είχαν λιτή ξύλινη κατασκευή, παντελή έλλειψη χώρων υγιεινής, στενά προαύλια και γενικώς ήταν ακατάλληλα και ανθυγιεινά. Ήταν επομένως μια λύση προσωρινή η οποία δεν μπορούσε να διαιωνισθεί.
(4). Ολύμπιος (Περραιβός Κώστας), Τι υπήρχε άλλοτε γύρω από την Πλατεία, εφ. Λάρισα, φύλλο της17ης Ιουλίου 1972.
