* Του Κώστα Γιαννούλα
Κάθε τι παλιό δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι και καλό. Εν τούτοις ο χρόνος και η νοσταλγία καθώς και οι συνθήκες, κάτω απ’ τις οποίες συνέβαινε κάτι στο παρελθόν, το καλό το κάνουν ακόμη καλύτερο και το κακό το χρυσώνουν και του δίνουν μιαν άλλη διάσταση , ειδικά όταν τα θυμούνται και τα διηγούνται , όσοι τα έζησαν κάποτε και τώρα , με άσπρα μαλλιά στο κεφάλι, τα αναπολούν.
Οι Αποκριές στο χωριό π.χ. όπως τις βίωνα κατά τη διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, παρά την απλότητά τους ασκούσαν με τα δρώμενά τους σε μικρούς και μεγάλους μια ξεχωριστή γοητεία , και ελάχιστη σχέση έχουν με τις λαμπρές και δαπανηρές αποκριάτικες φιέστες, που οργανώνονται τα τελευταία χρόνια σε αρκετές περιοχές της χώρας.
Όπως σήμερα, έτσι και τότε, οι Αποκριές γιορτάζονταν πριν την έναρξη της νηστείας των πενήντα ημερών ενόψει των εορτών του Πάσχα. Άλλωστε, αποκριά σημαίνει αποχή απ’ το κρέας. Η μεγάλη διαφορά, που έχει εν τω μεταξύ προκύψει, είναι ότι σήμερα οι πολλοί αντιμετωπίζουμε τις αποκριές πιο πολύ ως κοσμικό γεγονός, που δίνει αφορμή για φαγοπότι και ξεφάντωμα, ενώ τω καιρώ εκείνω τα λαϊκά δρώμενα ήταν συνυφασμένα και ακουμπούσαν εν πολλοίς στην κάθαρση, που επεδίωκε η Εκκλησία για τους πιστούς της ενόψει της Σταύρωσης και της Ανάστασης του Κυρίου.
Άρχιζαν, βέβαια, και αρχίζουν με την έναρξη του Τριωδίου, τρεις βδομάδες πριν την Κυριακή της Κρεοφάγου, τουτέστιν την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου. Σημαντική στιγμή ήταν και παραμένει η Τσικνοπέμπτη, η τελευταία Πέμπτη προ της Κυριακής της Κρεοφάγου, η οποία τότε περνούσε σχεδόν απαρατήρητη, γιατί τα πολλά νοικοκυριά, λόγω αφραγκίας, δεν ήταν σε θέση να τσικνώσουν μεγάλες ποσότητες κρεάτων, αλλά περιορίζονταν σε κάτι καλύτερο μεν απ’ τα συνηθισμένα αλλά ελάχιστο και αυτό στο τηγάνι ή στην κατσαρόλα του σπιτιού και όχι στην ταβέρνα.
Ακολουθούσε η Κυριακή της Κρεοφάγου, η οποία τιμούνταν με τη δέουσα λαμπρότητα στους ιερούς ναούς, στους οποίους συνέρρεαν οι πιστοί φορώντας τα καλά τους, ενώ το μεσημεριανό οικογενειακό τραπέζι εντελώς εξαιρετικά ήταν γεμάτο απ’ όλα τα καλούδια. Άλλωστε, είχαν-δεν είχαν, υπήρχε φροντίδα ώστε αυτή τη συγκεκριμένη μέρα κάθε νοικοκυριό να διαθέτει κάτι ξεχωριστό, αφού από την επομένη σταματούσε διά ροπάλου η κρεοφαγία.
Ως την Κυριακή της Τυροφάγου, που ακολουθούσε, επιτρεπόταν κατά κανόνα επί μια εβδομάδα εκτός των λαδερών φαγητών και η κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και ψαριών με κυρίαρχο έδεσμα τις τυρόπιτες και γαλατόπιτες. Παράλληλα συνεχιζόταν η προετοιμασία για τα δρώμενα, που θα λάμβαναν χώρα ως επί το πλείστον το βράδυ της Κυριακής της Τυροφάγου και κατά τη διάρκεια της Καθαράς Δευτέρας. Τα δρώμενα αυτά είχαν να κάνουν με καρναβαλίστικες εκδηλώσεις, με άναμμα φωτιών, που συνοδεύονταν από χορούς και φαλλικά άσματα, στα οποία περίσσευε η αθυροστομία και η βωμολοχία, γεγονός που έκανε την Εκκλησία διά των εκπροσώπων της να τα στιγματίζει. Παρόλα αυτά η λαϊκή παράδοση ήταν τόσο ισχυρή, που πολλοί χριστιανοί, αν δεν πρωτοστατούσαν, το ελάχιστο, που έκαναν, ήταν να τα παρακολουθούν είτε εκ του σύνεγγυς είτε εκ του μακρόθεν.
Πιο συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της εβδομάδας της Τυροφάγου παιδιά αλλά και ενήλικες συνήθιζαν να μασκαρεύονται φορώντας παλιόρουχα, όπως φουστάνια από μάνες και γιαγιάδες, παλιοπαντέλονα και σακάκια φθαρμένα και αυτά ανάποδα, καλύπτοντας το κεφάλι με μαντήλα και φορώντας μάσκες, περούκες ή σκούφους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην αναγνωρίζονται, και πραγματοποιούσαν επισκέψεις σε σπίτια, όπου τους υποδέχονταν με κεράσματα και γέλια αλλά και με φόβο ορισμένες φορές.
Η μεγάλη, όμως, αποκριάτικη εκδήλωση με το άναμμα φωτιών και το κάψιμο του καρνάβαλου πραγματοποιούνταν την Κυριακή το βράδυ ξημερώνοντας Καθαρή Δευτέρα. Προς το σκοπό αυτό πολλές μέρες πριν κάθε γειτονιά ξεχωριστά ή δύο τρεις μαζί φρόντιζαν με τα παιδιά τους να κοπούν από κοντινές περιοχές και να συγκεντρωθούν κέδρα, σπάρτα, πουρνάρια και άλλοι θάμνοι, που στοιβάζονταν και καίγονταν το βράδυ της Κυριακής σχηματίζοντας μεγάλες πύρινες γλώσσες, που έφθαναν στα ύψη.
Την ώρα, που οι φωτιές έκαιγαν σε κάποιες απ’ τις αλάνες του χωριού, μικροί και μεγάλοι, άντρες και γυναίκες, αγόρια και κορίτσια στεκόντουσαν γύρω απ’ τις φωτιές και συνήθως ο αντρικός πληθυσμός τραγουδούσε άσεμνα αποκριάτικα τραγούδια, σαν αυτά περίπου που τραγουδιούνται σήμερα στον Τύρναβο, και ο γυναικείος χόρευε, όσο οι φλόγες καλά κρατούσαν. Πότε-πότε έκαναν την εμφάνισή τους και μεταμφιεσμένοι, οι οποίοι με τις τρέλες τους και τα καμώματά τους σκορπούσαν γέλια και χαρές στους συμμετέχοντες. Οι πιο συνηθισμένοι στίχοι, που μπορούν να γραφούν, είναι οι εξής: «Μπρε-μπρε-μπρε τις τρανές τις αποκριές αποκριέβουν του τυρί κι ταχιά του μπουρανί κι τς...».
Την Κυριακή το βράδυ, επίσης, μετά το άναμμα της φωτιάς γίνονταν συγκεντρώσεις συγγενών συνήθως στα σπίτια των παππούδων και εκτός απ’ την ανταλλαγή ευχών για καλή σαρακοστή και την αλληλοσυγχώρεση πραγματοποιούνταν και το έθιμο του χάσκα. Στην άκρη του πλάστη (=ξύλινο κυλινδρικό όργανο για άνοιγμα φύλλων πίτας) δενόταν μια κλωστή, στην άλλη άκρη της οποίας ο παππούς έδενε ένα κομμάτι σουσαμένιο σκληρό χαλβά. Αυτό το κομμάτι επιχειρούσε κουνώντας το μπρος-πίσω να το βάλει στα στόματα απ’ τα εγγόνια του, που κάθονταν ακίνητα στο καρεκλάκι τους. Είχε, ομολογουμένως, μεγάλη πλάκα, γιατί ο χαλβάς δύσκολα έμπαινε στο στόμα. Όποιο το κατάφερνε, έπαιρνε για ανταμοιβή ένα κομμάτι συνηθισμένο χαλβά.
Ανήμερα την Καθαρά Δευτέρα η συγκέντρωση των κατοίκων γινόταν στην πλατεία του χωριού. Δεν είχαν ανακαλυφθεί ακόμη οι λαγάνες, ούτε σερβίρονταν λαδωμένες φασολάδες, ταραμοσαλάτες και τα παρόμοια, αφού η Καθαρά Δευτέρα και όχι μόνο είχε για σήμα κατατεθέν το αλάδωτο. Η μόστρα, όμως, με το τσίπουρο ξεροσφύρι ή το πολύ-πολύ συνοδευόμενο από καμιά ελίτσα ή κανένα στραγάλι πήγαινε σύννεφο, καθώς επίσης και το μαύρισμα με φούμο ή με βερνίκι. Πότε-πότε έκανε την εμφάνισή του το γαϊτανάκι με τους φουστανελοφόρους και στήνονταν χορός στη μέση της πλατείας με τους ήχους του κλαρίνου, τον ακορντεόν, του βιολιού και του λαούτου και με ρεπερτόριο διανθισμένο με αποκριάτικα-σκανδαλιάρικα τραγούδια.
Κάπως έτσι γιορτάζονταν οι Αποκριές στο χωριό, όσο ήμουνα παιδί. Τα χρόνια, όμως, πέρασαν, οι συνθήκες άλλαξαν, πολλά απ’ αυτά ξεχάστηκαν μαζί με την απλότητά τους ή μπολιάστηκαν με νέα ήθη και καταναλωτικές συνήθεις. Όσοι μεγαλώσαμε γαλουχούμενοι απ’ αυτά, εκείνο που μας απομένει είναι να τα θυμόμαστε και να τα ξαναζούμε έστω στη φαντασία μας.
