* Του Γεωργίου Α. Εμμανουήλ /Α/προέδρου του Πανελλήνιου Συλλόγου Ειδικών Επιστημόνων του Δημοσίου
και μέλους της Συντονιστικής Επιτροπής της κίνησης Ανένταχτων Δημοκρατικών Πολιτών Λάρισας
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα και στις τοπικές κοινωνίες επηρεάζεται από την κοινωνικοοικονομική και θεσμική κρίση της χώρας μας, του Ευρωπαϊκού Νότου και της Ευρωπαϊκής Ενωσης που αδυνατούν από τα πάνω να διαμορφώσουν τεκμηριωμένα σχέδια Ευρωπαϊκών, Εθνικών, Περιφερειακών και Δημοτικών πολιτικών για βιώσιμη ανάπτυξη και έξοδο από την κρίση.
Συγκρίσεις των Οικονομικών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην ΕΕ και στην Ελλάδα Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας 4ετίας (Εurostat και ΕΣΕΕ)
- Τα συνολικά έσοδα (φορολογικά και ίδιοι πόροι) ως ποσοστό του ΑΕΠ της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα είναι 2,6% αντί 16,2 % του μ.ο της ΕΕ των 27 (6 φορές μικρότερα).
- Τα Φορολογικά έσοδα της ΤΑ ως % ΑΕΠ είναι 0,2 % στην Ελλάδα έναντι 6,2% στην ΕΕ και τα Φορολογικά Εσοδα ως % των συνολικών εσόδων της ΤΑ στην Ελλάδα είναι 10% έναντι 40% στην ΕΕ που σημαίνει μικρότερη δυνατότητα να υπάρχει φορολογική πολιτική των ΟΤΑ ικανή να διασφαλίζει την οικονομική αυτοτέλειά τους. Η Ελλάδα είναι από τα πλέον συγκεντρωτικά κράτη της ΕΕ των 27.
Η Ελλάδα κατατάσσεται επίσης μεταξύ των τελευταίων κρατών μελών της ΕΕ σε αποκέντρωση πόρων στην ΤΑ, καθώς αποδίδει μόλις το 9,4% των συνολικών φορολογικών εσόδων στην τοπική αυτοδιοίκηση, σε αντίθεση με το 40% του M.O. της ΕΕ, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων κατανέμεται στην εκπαίδευση και υγεία. Παρ’ όλα αυτά, κύρια πηγή εσόδων της ελληνικής Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι το κεντρικό κράτος. Το γεγονός αυτό αποτελεί τη μεγαλύτερη ένδειξη για το βαθμό εξάρτησής της από την κεντρική χρηματοδότηση, όπως, επίσης δείχνει τη μακρά πορεία που πρέπει να διανύσει ακόμη η Τοπική Αυτοδιοίκηση για να προσεγγίσει το ευρωπαϊκό πρότυπο αποκεντρωμένων πόρων και αντίστοιχων αρμοδιοτήτων προς την Αυτοδιοίκηση.
Ως πρoς το μέγεθος και τη χωροταξία των Δήμων του Καλλικράτη
Ο μέσος αριθμός κατοίκων ανά Δήμο είναι 35.000 στην Ελλάδα με μέσο όρο στην ΕΕ των 27: 5.600 (6 φορές μεγαλύτερος!) Ο αντίστοιχος μέσος όρος κατοίκων των Δήμων στη Γερμανία είναι 7.000. Το 95% των Γαλλικών Δήμων έχει πληθυσμό κάτω από 5.000 κατοίκους, αλλά έχει 20.000 φορείς διαδημοτικής συνεργασίας (κυρίως σε θέματα χωροταξικού σχεδιασμού, περιβαλλοντικής διαχείρισης απορριμμάτων, ύδρευσης και αποχέτευσης και διαχείριση δημόσιων μέσων συγκοινωνίας). Ως εκ τούτου με γενική την παραδοχή ότι οι διαδημοτικές συνεργασίες των συμβουλίων περιοχών και το Πρόγραμμα Καποδίστριας ξεπερνούσαν θετικά και δημιουργικά τον τοπικιστικό κατακερματισμό των ανθρώπινων και υλικών πόρων και διαμόρφωναν βιώσιμα ευρύτερα σύνολα τοπικών κοινωνιών, τίθεται σοβαρό ζήτημα σήμερα ως προς το αν οι υπερμεγέθεις και χωρίς σαφή διεπιστημονικά και χωροταξικά κριτήρια και συχνά χωρίς συναίνεση του τοπικού πληθυσμού συγχωνεύσεις του προγράμματος της ΤΑ του Καλλικράτη του 2010 οδήγησαν σε δημοτικά σύνολα τοπικών κοινωνιών, όπου φορείς και πολίτες έχουν την αίσθηση ότι ανήκουν στην ίδια κοινωνική και περιβαλλοντική κοινότητα. Αντίθετα μάλλον δημιούργησαν απρόσωπα σύνολα δήμων με αποξενωμένους πολίτες, φορείς χωρίς συνείδηση συμμετοχής τους σε ενιαίες τοπικές κοινωνίες πολιτών και περιβάλλοντος και όπου τελικά ως γέφυρες επικοινωνίας τους κυριαρχούν κυρίως κομματικοί μηχανισμοί και λόμπυ του χρήματος
Ως προς τη συμμετοχή των πολιτών
Ωστόσο τη μεταρρύθμιση του Καλλικράτη του 2010 καθιερώθηκαν σημαντικοί νέοι θεσμοί διαβούλευσης, συνεργασιών και διαφάνειας οι οποίοι όμως παραμένουν κατ’ ουσία ανενεργοί:
* Δημοτικές Επιτροπές Διαβούλευσης-
* Συμπαραστάτης του Δημότη και της Επιχείρησης-
* Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών-
* Συνέλευση κατοίκων τοπικής κοινότητας-
* Συμμετοχή των πολιτών στη διοίκηση μονάδων παροχής υπηρεσιών, όπως στους παιδικούς σταθμούς, στις μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων κ.λπ.
* Διαδημοτικές Συνεργασίες
Σημειώνεται ότι ο θεσμός του τοπικού δημοψηφίσματος αν και προβλέπεται νομοθετικά από το 2006, ωστόσο δεν έχει ενεργοποιηθεί ακόμη στην Ελλάδα
Λαμβάνοντας υπόψη έρευνες για την ΤΑ στην Ελλάδα θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε την γενική κατάσταση και δυναμική της, πλήν εξαιρέσεων καλών πρακτικών, ως ακολούθως:
(SWOT) ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ
Εσωτερικό Περιβάλλον
Δυνατά Σημεία
* Μικρός αριθμός δήμων με μικρότερο λειτουργικό κόστος
* Θεσμικές δυνατότητες συμμετοχής πολιτών στη λήψη αποφάσεων
* Ενίσχυση αρμοδιοτήτων ΟΤΑ
* Σημαντικοί μη αξιοποιηθέντες νέοι θεσμοί διαφάνειας και δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών
* Υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του ανθρώπινου δυναμικού των τοπικών κοινωνιών
Αδύνατα Σημεία
* Συγκεντρωτική παράδοση ελληνικού κράτους
* Ανεπαρκής στελέχωση επιστημονικού δυναμικού ΟΤΑ
* Ν. 3463/2006 και 2010 Καλλικράτης με αποκέντρωση αρμοδιοτήτων χωρίς αποκέντρωση θεσμικών πόρων στους ΟΤΑ (Γεωργίας, Τουρισμού, Πολιτισμού Αθλητισμού και Πρόνοιας, Υγείας, Απασχόλησης, και Χωροταξίας).
* Πολύ μεγάλα μεγέθη χωρικά και πληθυσμιακά ανομοιογενών και απρόσωπων δήμων χωρίς χαρακτηριστικά τοπικής κοινωνίας
* Μη σταθερή συνεργασία ΟΤΑ με κοινωνικούς φορείς και συλλόγους
* Κατανομή πόρων ΕΣΠΑ 2014-20 μεταξύ Υπουργείων και Περιφερειών/Δήμων 65% έναντι 35% ενώ αντίθετη είναι η αναλογία κατανομής στην ΕΕ
Εξωτερικό Περιβάλλον
Ευκαιρίες
* Σημαντικοί τουριστικοί προορισμοί
* Δυνατότητες ανάπτυξη ήπιων μορφών ενέργειας
* Μεγάλες δυνατότητες ΠΟΠ και τοπικών εταιρικών αγροτικών προϊόντων και τροφίμων, βιολογικής γεωργίας και της επιχειρηματικότητας των ΜΜΕ
* Ευνοϊκό θεσμικό Ευρωπαϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη της τοπικής αυτοδιοίκησης
* Ευρωπαϊκοί πόροι σημαντικοί 2014-2020
*
Απειλές
* Οικονομική κρίση στην Ευρώπη και διεθνής χρηματο-πιστωτική κρίση
* Σημαντικά προβλήματα ως προς την ενσωμάτωση των ξένων μεταναστών
* Ασφυκτικοί πολλαπλοί και εκτός ανεξάρτητων αρχών, συχνά μεροληπτικοί κρατικοί έλεγχοι.
* Δημοσιονομική ασφυξία με έλλειψη ρευστότητας και κεφαλαίων για επενδύσεις
* Συνεχόμενη επί 6 έτη οικονομική ύφεση με έλλειψη ρευστότητας και αρνητική στάση του Τραπεζικού συστήματος.
* Συνεργασίες Αυτοδιοικητικού και Δημόσιου τομέα με Ιδιωτικό τομέα σε βάρος των πρώτων
* Κομματισμός και Πελατειακές σχέσεις
* Φαινόμενα διαφθοράς
* Ελλιπείς πόροι και ανταγωνιστικές συνθήκες στη διεκδίκηση κοινοτικών πόρων. (Προγραμματική και Μελετητική ανωριμότητα προγραμμάτων και έργων).
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΗΜΩΝ KAI ΤΟΠΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ
Με βάση τα παραπάνω οι ΟΤΑ στη νέα Προγραμματική Περίοδο 2014-20 μπορούν να αναγεννηθούν κυρίως μέσα από την κινητοποίηση των πολιτών των τοπικών κοινωνιών και δικτύωσή τους σε τοπικό, Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο για προοδευτικές ριζοσπαστικές αλλαγές πέρα από τα αντιαναπτυξιακά πλαίσια των μνημονιακών πολιτικών, ώστε οι ΟΤΑ να γίνουν:
- Κύτταρα αποδοτικών και αποτελεσματικών συνεργασιών, σχεδιασμού και έντιμης διαχείρισης πολιτικών, προγραμμάτων και έργων για τη βιώσιμη ανάπτυξη και ανάδειξη της δημιουργικής ταυτότητας της τοπικής κοινωνίας και της συνεργατικής δικτύωσής της σε Περιφερειακό, Εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο.
- Φορείς καθημερινής υπεράσπισης των δημόσιων αγαθών του πολιτισμού, της παιδείας, της υγείας και του περιβάλλοντος.
- Δημόσιοι και διαφανείς Χώροι συνεργασιών και δράσεων ισότιμης συμμετοχής και αλληλεγγύης για όλους τους συμπολίτες μας
Γι’ αυτό είναι ανάγκη στις τοπικές κοινωνίες να προηγείται η θεματική Προγραμματική επεξεργασία και τεκμηρίωση θέσεων με κοινές ομάδες εθελοντικής εργασίας των ισότιμα συνεργαζόμενων ενεργών πολιτών και αυτοδιοικητικών κινήσεων και να ακολουθεί ανοιχτή και δημοκρατική διαδικασία επιλογής υποψηφίων προσώπων που δεσμεύονται σε: κοινή διακήρυξη, κοινό Πρόγραμμα και σε συνεχή ενεργοποίηση της συμμετοχής πολιτών και φορέων από τον σημερινό σχεδιασμό έως την υλοποίηση τη διαχείριση και τον έλεγχο των προγραμμάτων και δράσεων των ΟΤΑ.
