Από τον Κων/νο οικονόμου
ΓΕΝΙΚΑ: Η Καλλιστώ, κατά την ελληνική Μυθολογία, ήταν κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας Λυκάονα. Το όνομά της προέρχεται από την λέξη κάλλος, που σημαίνει ωραιότητα, συνεπώς «καλλίστη» είναι η ωραιότερη. Η Καλλιστώ εμφανίζεται αργότερα ως μία από τις Νύμφες, που είχαν δώσει όρκο παρθενίας, στον κύκλο της παρθένας θεάς Αρτέμιδος. Το όνομα Καλλίστη, η "πιο όμορφη", μπορεί να αναγνωριστεί ως επίθετο της ίδιας της θεάς Αρτέμιδος, αν και καμία από τις επιγραφές στην αρχαία Αθήνα, τουλάχιστον, δεν καταγράφει το όνομα «Άρτεμις Καλλίστη», πριν από τον τρίτο π.Χ. αιώνα. Από εκείνη την εποχή και έως την ύστερη Ρωμαϊκή Εποχή, η Άρτεμις Καλλίστη λατρευόταν στην Αθήνα σε ένα ιερό που βρισκόταν έξω από την πύλη του Διπύλου, από την πλευρά του δρόμου προς την Ακαδημία. Κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν ότι τελικά, η Άρτεμις Σώτείρα, όπως ήταν το αρχικό όνομα της θεάς, και η Άρτεμις Καλλίστη ενώθηκαν σε μια κοινή λατρεία από τον 3ο π.Χ.αι. Μάλιστα χαρακτηριστικά της αρκούδας δόθηκαν στο πρότυπο της Αρτέμιδος στην περιοχή της Βραυρωνίας στην Αττική. Ας δούμε γιατί συνέβη αυτό: Οι αρχαίοι Έλληνες ονοματοδοτώντας του αστερισμούς είδαν ότι μια σειρά απ' αυτές τις συγκεντρώσεις άστρων εμφανίζονται κοντά μεταξύ τους στον ουρανό, μέσα και κοντά στο λεγόμενο Ζωδιακό Κύκλο. Δηλαδή, στην περίπτωσή μας, οι αστερισμοί Μεγάλη και Μικρά Άρκτος, ο Βοώτης και η Παρθένος αποτελούν ένα γειτονικό σύνολο. Όπως, μάλιστα, εντοπίστηκε σε ένα απόσπασμα σχετικού κειμένου του Ησιόδου, οι ονομασίες αυτών των αστερισμών έφεραν και τα ονόματα Αρκάς και Αρκτοφύλαξ1.
Ο ΜΥΘΟΣ: Η Καλλιστώ, εξαπατημένη από τον Δία, που πήρε τη μορφή της Αρτέμιδος, συνδέθηκε μαζί του και γέννησε από την ένωσή της με τον πάτέρα των θεών το μεγάλο ήρωα της Αρκαδίας, τον Αρκάδα. Κατά μία εκδοχή, η Άρτεμη, εκνευρισμένη για την κατάληξη μια παρθένας Νύμφης της, την μεταμόρφωσε σε άρκτο (αρκούδα). Αντιθέτως, ο Οβίδιος γράφει πως η εγκυμοσύνη της Καλλιστούς ανακαλύφθηκε μερικούς μήνες αργότερα, ενώ έκανε μπάνιο με την Άρτεμη και τις άλλες Νύμφες της σε ένα αρκαδικό ποταμό. Μετά το γεγονός αυτό η Άρτεμις έδιωξε από την ομάδα της την ερωμένη του Δία. Όταν τελικά η Καλλιστώ γέννησε τον Αρκάδα, η Ήρα, ως απατημένη σύζυγος, βρήκε την ευκαιρία να εκδικηθεί για τον πληγωμένο εγωισμό της και μεταμόρφωσε τη λεχώνα Νύμφη σε αρκούδα. Η Μαία, μητέρα του Ερμή, ανέλαβε τότε τον μικρό Αρκάδα για να τον προστατέψει. [Κατά μία άλλη εκδοχή, η Καλλιστώ, από σχέση της με τον θεό το Δία [ή τον Ερμή], γέννησε και τον «τραγοπόδαρο» θεό Πάνα.] Όταν ο Αρκάς μεγάλωσε, μια μέρα που πήγε στο δάσος για να κυνηγήσει, είδε τη μεταμορφωμένη σε αρκούδα μητέρα του, η οποία, σημειωτέον, διατηρούσε την ανθρώπινη σκέψη και αντίληψη, και ετοιμάστηκε να την τοξεύσει. Τότε ο Δίας για να αποτρέψει τη μητροκτονία, τον μεταμόρφωσε σε αρκουδάκι κι έτσι ο Αρκάς αναγνώρισε τη μητέρα του. Επειδή όμως ο Δίας φοβήθηκε την οργή της Ήρας, η οποία έιχε μάθει για τις νέες περιπέτειες του συζύγου της, τους μετέφερε και τους δύο στον ουρανό και τους μεταμόρφωσε σε αστερισμό, βάζοντας μάλιστα τον αστέρα Αρκτούρο να τους προστατεύει. Από τότε η Καλλιστώ είναι η Μεγάλη Άρκτος και ο Αρκάς η Μικρά Άρκτος. Όμως, συνεχίζει ο Μύθος, η Ήρα εξοργίστηκε με την, έστω, ουράνια αθανασία που θα απολάμβανε η αντίζηλός της και το παιδί της, και κατέφυγε στη βοήθεια του θεού Ωκεανού. Το μόνο που κατάφερε από την προσπάθειά της αυτή, ήταν η υπόσχεση του Ωκεανού πως δε θα δεχθεί ποτέ στα νερά του τους δυο αυτούς αστερισμούς. Έτσι «εξηγείται» ποιητικά η αειφανής θέση των δύο αυτών αστερισμών! Τα αστέρια της Μεγάλης Άρκτου ήταν όλα σε κύκλο πάνω από τον ουρανό της Αθήνας του 400 π.Χ., και σχεδόν το ίδιο συνέβαινε δυο-τρεις αιώνες αργότερα στη γειτονική Ρώμη. Τώρα, όμως, λόγω της μετάπτωσης των ισημεριών, τα πόδια του αστερισμού της Μεγάλης Άρκτου βυθίζονται κάτω από το δυτικό ορίζοντα και της Ρώμης και της Αθήνας, όπως μπορούμε και εμείς να παρατηρήσουμε μετά τις 12 τα μεσάνυχτα των καλοκαιρινών βραδιών.ΛΑΤΡΕΙΑ: Για τους αρχαίους Αρκάδες, η Καλλιστώ ήταν εθνική ηρωίδα, την οποία τιμούσαν δίπλα από το ναό της Αρτέμιδος, όπου πίστευαν ότι ήταν ο τάφος της. Από το όνομα του γιου της πήραν και την ονομασία οι κάτοικοι της περιοχής [Αρκάς> Αρκάδες]. Στην Τεγέα, οι κάτοικοί της είχαν αφιερώσει και ναό προς τιμήν της Καλλιστούς. Σύμφωνα με τον Παυσανία, οι Αρκάδες είχαν αφιερώσει λατρευτικό άγαλμα της Καλλιστούς στους Δελφούς.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Homerica, Ο Διαγωνισμός του Ομήρου και του Ησιόδου, 316 κ.ε. (μτφρ. Hugh G. Evelyn-White). Παυσανίας, VIII.35.8. Οβίδιος. Μεταμορφώσεις II, 405-531.Απολλόδωρος. Βιβλιοθήκη III.8.2. Υγίνος, Poeticon Astronomicon, II.1 «η Μεγάλη Άρκτος». Αισχύλος, Καλλιστώ, χαμένη τραγωδία.konstantinosaoikonomlou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon1. Ησίοδος, Astronomia, τεμάχιο 3, ως ένα απόσπασμα σε σχόλιο σχετικά με τον Άρατο.
