Η αλληλοβοήθεια αποτελεί νόμο της φύσης όσο και η αλληλοεξόντωση, με την πρώτη σημαντικότερη, γιατί αποτελεί παράγοντα της εξέλιξης, ευνοεί την ανάπτυξη εκείνων των συνηθειών και των γνωρισμάτων που εξασφαλίζουν, όσον αφορά το είδος, τη διατήρηση και την περαιτέρω ανάπτυξή του, και όσον αφορά τα άτομα, τη μέγιστη ευημερία και την απόλαυση της ζωής, με την ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας.
Σε δύο προηγούμενα άρθρα μου, ανέπτυξα τον ρόλο που έπαιξαν η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια και η αλληλοϋποστήριξη στην επιβίωση και την εξέλιξη στις κοινωνίες των ζώων και των πρωτόγονων φυλών των ανθρώπων και πώς οι ερευνητές κατέληξαν στα προηγούμενα συμπεράσματα.
Σήμερα θα δούμε τον ρόλο τους στις κοινωνίες των βαρβάρων. Η ιστορική επιστήμη βασίστηκε κυρίως, στους θεσμούς των πολλών φυλών που ζουν ακόμη και των οποίων η κοινωνική οργάνωση είναι όμοια με αυτήν των βάρβαρων προγόνων μας.
Κατά την επικρατέστερη άποψη, η αιτία που οδήγησε, πριν από, περίπου, 2.000 χρόνια, ολόκληρα έθνη να μετακινηθούν από την Ασία στην Ευρώπη, θεωρείται η ξηρασία, την οποία ο άνθρωπος είναι ανίσχυρος να αντιμετωπίσει. Οι κάτοικοι της βορειοδυτικής Μογγολίας και του ανατολικού Τουρκεστάν δεν είχαν άλλη διέξοδο από το να μετακινηθούν προς τις πεδιάδες και να ωθήσουν προς τα δυτικά τους κατοίκους τους. Κατά τη διάρκεια αυτών των μεταναστεύσεων, φυλές αναμειγνύονταν με άλλες φυλές, αναζητώντας νέους τόπους εγκατάστασης. Μετά τις συχνές μεταναστεύσεις αυτών των λαών, των βαρβάρων και τους πολέμους που ακολούθησαν, οι φυλές αναδύθηκαν με μια νέα οργάνωση, τις κοινότητες, η οποία τις κράτησε ενωμένες για περισσότερους από δεκαπέντε αιώνες. Στηρίχτηκε στην αρχή ένωσης ανθρώπων διαφορετικής καταγωγής, που, όμως, κατοικώντας στην ίδια περιοχή, την προστατεύουν με κοινές προσπάθειες, και διατηρώντας την απαραίτητη σύμπνοια σκέψης και πράξης. Η κοινότητα αυτή ήταν αρκετά δυνατή ώστε να αντιστέκεται στις κυριαρχικές τάσεις οποιωνδήποτε εχθρών. Έτσι, η κοινότητα έγινε το πρωτογενές κύτταρο της μελλοντικής οργάνωσης.
Η κοινότητα δεν ήταν χαρακτηριστικό μόνο των Σλάβων ή των Τευτόνων. Επικράτησε και στην Αγγλία και αποτελούσε τη βάση της οργάνωσης της παλιάς Σκωτίας, της παλιάς Ιρλανδίας και της παλιάς Ουαλίας. Ο θεσμός αυτός επέζησε της επικράτησης του ρωμαϊκού δικαίου στην Ιταλία και αναβίωσε μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το ίδιο συνέβη και στην περίπτωση των Σκανδιναβών, των Φινλανδών, στην Ινδία, στους Αφγανούς, στη Μογγολία, στο Σουδάν, στα ενδότερα της Αφρικής, στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στα μικρά και μεγάλα νησιά του Ειρηνικού. Με άλλα λόγια, δε γνωρίζουμε καμία ανθρώπινη φυλή, κανένα ανθρώπινο έθνος που να μην πέρασε μια περίοδο οργανωμένο σε κοινότητες. Έτσι, ήταν κοινωνικά οργανωμένοι οι λεγόμενοι «βάρβαροι» όταν εγκαταστάθηκαν στην Ευρώπη, μόνιμα ή προσωρινά.
Η κοινότητα ήταν αφενός μια ένωση που μπορούσε να εγγυηθεί στον καθένα το δίκαιο μερίδιό του στην κοινή γη και αφετέρου, μια ένωση κοινής κουλτούρας, που παρείχε υποστήριξη με όλους τους πιθανούς τρόπους, όπως προστασία από τη βία και ανάπτυξη της γνώσης, ενδυνάμωση των εθνικών δεσμών και των ηθικών πεποιθήσεων. Κάθε αλλαγή στην απονομή δικαιοσύνης, τη στρατιωτική, εκπαιδευτική και οικονομική δραστηριότητα, έπρεπε να αποφασιστεί από τους κατοίκους της κοινότητας, τα μέλη της φυλής ή της συνομοσπονδίας (που ακολούθησε). Ο βάρβαρος στην πραγματικότητα ζούσε μέσα σε ένα θεσμικό πλαίσιο που το ενδυνάμωναν οι αντιλήψεις του σχετικά με το τι είναι ωφέλιμο ή βλαβερό για τη φυλή ή τη συνομοσπονδία του. Όσο περισσότερο τα μελετάμε, τόσο πιο ξεκάθαρα διαπιστώνουμε πόσο στενοί ήταν οι δεσμοί που ένωναν τα μέλη των κοινοτήτων.
Διαπιστώνουμε, επομένως, ότι και οι άγριοι και οι βάρβαροι ενώνουν τις μικρές τους δυνάμεις, απολαμβάνουν τη ζωή και προοδεύουν. Όμως, προχωρώντας χρονικά και ερευνώντας τις ιστορικές πλέον μαρτυρίες, μας αποκαλύπτονται μάχες και διαμάχες και νιώθουμε σύγχυση. Βλέπουμε φυλές να πολεμούν ενάντια σε άλλες φυλές, άτομα να πολεμούν ενάντια σε άλλα άτομα, και, η ανθρωπότητα αναδύεται χωρισμένη και διαιρεμένη σε κάστες και κράτη, έτοιμα να κηρύξουν τον πόλεμο το ένα στο άλλο. Εξετάζοντας, όμως, λεπτομερέστερα τη ζωή του ανθρώπου, διαπιστώνουμε ότι είναι αρκετά διαφορετική. Βλέπουμε ότι οι ιστορικοί μεγαλοποιούν τον ρόλο των μαχών για την ανθρώπινη ζωή και υποτιμούν τις ειρηνικές εκδηλώσεις της. Τα ιστορικά αρχεία που ετοιμάζονται, αναφέρουν λεπτομερείς περιγραφές κάθε μικροπρεπή πολέμου, αλλά δεν περιέχουν ίχνος των αμέτρητων εκδηλώσεων αλληλοβοήθειας και υποστήριξης, τις οποίες όλοι γνωρίζουμε και ζούμε. Δε λαμβάνεται υπόψη η ζωή των μαζών, τα κοινωνικά ένστικτα και οι κοινωνικές εκδηλώσεις, παρόλο που οι μάζες, κατά κύριο λόγο, μοχθούσαν εν ειρήνη, ενώ οι λίγοι επιδίδονταν στον πόλεμο. Έτσι, μας δίνεται μια αλλοιωμένη εικόνα της εποχής που απεικονίζεται, χωρίς να αναφέρεται και να τονίζεται η πραγματική διάσταση της αναλογίας ειρήνης-πολέμου.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Δαρβίνος, Κ. (2006). Η καταγωγή του ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις Γκοβόστη
Κροπότκιν, Π. (2009). Αλληλοβοήθεια. Ένας παράγοντας της εξέλιξης. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.
*H Μαρία Αμαλία Ιωάνν. Ζαχαρή είναι καθηγήτρια
Βιολογίας, MSc στις «Επιστήμες της Αγωγής».
E-mail: mzachari1@gmail.com.
