Ενήλικες και νευρώνες

Από τον Απόστολο Ζιώγα, βιολόγο

Ο εγκέφαλός σου μπορεί ακόμη να δημιουργήσει νέους νευρώνες ακόμη κι όταν είσαι ενήλικας. Πώς, όμως, η σπάνια γέννηση αυτών των νέων νευρώνων συμβάλλει στη γνωστική λειτουργία; Κατ’ αρχάς, οι νευρώνες είναι τα κύτταρα που διέπουν τη λειτουργία του εγκεφάλου σου, μάλιστα γεννιέσαι με τους περισσότερους από τους νευρώνες που θα έχεις ποτέ κατά τη διάρκεια της ζωής σου. Ενώ ο εγκέφαλος υφίσταται το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξής του κατά τη διάρκεια της πρώιμης ζωής, συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου συνεχίζουν να παράγουν νέους νευρώνες κατά την ενήλικη ζωή, αν και με πολύ χαμηλότερο ρυθμό. Το αν αυτή η διαδικασία νευρογένεσης συμβαίνει πράγματι σε ενήλικες και ποια λειτουργία εξυπηρετεί στον εγκέφαλο, εξακολουθεί να αποτελεί αντικείμενο συζήτησης μεταξύ των επιστημόνων.
Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομα με επιληψία ή νόσο του Αλτσχάιμερ και άλλες άνοιες αναπτύσσουν λιγότερους νευρώνες ως ενήλικες σε σχέση με άτομα χωρίς αυτές τις παθήσεις. Ωστόσο, είναι άγνωστο εάν η απουσία νέων νευρώνων συμβάλλει στις γνωστικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς με αυτές τις νευρολογικές διαταραχές. Μια πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα αποκαλύπτει ότι οι νέοι νευρώνες που σχηματίζονται στον εγκέφαλο των ενηλίκων συνδέονται με το πώς μαθαίνεις ακούγοντας άλλους ανθρώπους. Οι ερευνητές γνωρίζουν ότι οι νέοι νευρώνες συμβάλλουν στη μνήμη και τη μάθηση όσον αφορά τα ποντίκια. Αλλά στους ανθρώπους, οι τεχνικές προκλήσεις του εντοπισμού και της ανάλυσης νέων νευρώνων σε εγκεφάλους ενηλίκων, σε συνδυασμό με τη σπανιότητά τους, είχαν οδηγήσει τους επιστήμονες να αμφιβάλλουν για τη σημασία τους σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Έτσι, για να διερευνήσουν τη σχέση μεταξύ της νευρογένεσης στους ενήλικες και της γνωστικής λειτουργίας, μελέτησαν ασθενείς με ανθεκτική στα φάρμακα επιληψία. αυτοί οι ασθενείς υποβλήθηκαν σε γνωστικές αξιολογήσεις προηγουμένως, παρέχοντας εν συνεχεία εγκεφαλικό ιστό κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων για τη θεραπεία των κρίσεων τους: για να δούνε πόσοι νέοι νευρώνες ενός ασθενή συνδέονταν με συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες, ψάξανε στο μικροσκόπιο για δείκτες νευρογένεσης, οπότε βρήκανε ότι οι νέοι νευρώνες στον εγκέφαλο των ενηλίκων συνδέονται με μειωμένη γνωστική έκπτωση, ιδιαίτερα στη λεκτική μάθηση ή στη μάθηση ακούγοντας τους άλλους. Στα ποντίκια, αντιθέτως, οι νέοι νευρώνες είναι γνωστοί για τον ρόλο τους, καθώς τα βοηθούν να μάθουν και να πλοηγηθούν σε νέους χώρους μέσω της οπτικής εξερεύνησης. δεν παρατηρήσανε παρόμοια σύνδεση μεταξύ των νέων νευρώνων και της χωρικής μάθησης στους ανθρώπους.
Η συζήτηση με άλλους και η ανάμνηση αυτών των συνομιλιών είναι αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής για πολλούς ανθρώπους. Αυτή η κρίσιμη γνωστική λειτουργία μειώνεται με την ηλικία και τα αποτελέσματα είναι πιο σοβαρά σε περίπτωση νευρολογικής διαταραχής. Επομένως, ενόσω ο γηράσκων πληθυσμός αυξάνεται, το βάρος της γνωστικής παρακμής στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης παγκοσμίως θα αυξάνεται. Η έρευνα υποδεικνύει ότι η σύνδεση μεταξύ των νεογέννητων νευρώνων και της λεκτικής μάθησης μπορεί να είναι θεμελιώδης για την ανάπτυξη θεραπειών όσον αφορά την αποκατάσταση της γνωστικής ικανότητας στους ανθρώπους. Η ενίσχυση της νέας γενιάς νευρώνων θα μπορούσε να αποτελεί πιθανή στρατηγική σχετικά με τη βελτίωση της υγείας του εγκεφάλου και την αποκατάσταση της γνωστικής ικανότητας στη γήρανση και σε άτομα με επιληψία ή άνοια. Προς το παρόν, αυτές οι ιδέες είναι απλώς στόχοι και οι μελλοντικές θεραπείες απέχουν πολύ μακριά. Είναι σημαντικό ότι η ανακάλυψη σχετικά με τους νέους νευρώνες -ότι δηλαδή λειτουργούν διαφορετικά στα ποντίκια και στους ανθρώπους- τονίζει την κρίσιμη ανάγκη να μελετηθούν βιολογικές λειτουργίες, όπως η νευρογένεση στους ανθρώπους, όποτε είναι δυνατόν. Αυτό θα διασφαλίσει πως η έρευνα που διεξάγεται σε ζωικά μοντέλα, όπως τα ποντίκια, θα είναι σχετική με τους ανθρώπους, ούτως ώστε να μπορεί να μεταφραστεί σε κλινική φάση.
Τα τρέχοντα φάρμακα για την επιληψία στοχεύουν κυρίως στη μείωση των επιληπτικών κρίσεων, με περιορισμένη εστίαση στην αντιμετώπιση της γνωστικής έκπτωσης που βιώνουν οι ασθενείς. Για να ενισχύσουν τα γνωστικά αποτελέσματα για τους ασθενείς, ξεκινήσανε μια κλινική δοκιμή που επικεντρώνεται στην ενίσχυση της παραγωγής νέων νευρώνων και της γνώσης σε ασθενείς με επιληψία μέσω αερόβιας άσκησης. Αυτήν τη στιγμή βρίσκονται στην πρώιμη Φάση 1 της κλινικής δοκιμής, η οποία επιδιώκει να αποδείξει την ασφάλεια της μελέτης. Συνδυάζοντας τη βασική επιστήμη στο εργαστήριο και την κλινική έρευνα σε ανθρώπους, η καλύτερη κατανόηση της αναγέννησης του εγκεφάλου θα μπορούσε να βοηθήσει στην υποστήριξη της υγείας του εγκεφάλου σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Ποιος ξέρει, ίσως να είχε δίκιο ο Γερμανός φιλόσοφος Σοπενάουερ όταν έλεγε πως «ό,τι είναι εξαιρετικό ωριμάζει αργά». Ίσως...