Το τέλος της 5ης Μεραρχίας Κρητών

Του κ. Δημήτρη Δραγανιδάκη,
προέδρου του Συλλόγου Κρητικών
Λάρισας ο «Ψηλορείτης»

Κάθε χρόνο πλησιάζοντας οι μέρες της 28ης Οκτωβρίου οι μνήμες μας πηγαίνουν αβίαστα στο έπος του 1940. Τα περισσότερα είναι γνωστά. Υπάρχουν όμως και γεγονότα που δυστυχώς συνέβησαν και είναι άγνωστα στους περισσότερους από εμάς γιατί συνέβησαν μετά την ένδοξη εποποιία στα βουνά της Αλβανίας, κατά τη διάρκεια της συνθηκολόγησης.

Πιο συγκεκριμένα: Μετά από τα ανδραγαθήματα και τις θυσίες τους στα βουνά της Τρεμπεσίνας στην Αλβανία, τα παλληκάρια της 5ης Μεραρχίας Κρητών, αφού έγινε συνθηκολόγηση ξεκίνησαν όπως μπορούσε ο καθένας για την Κρήτη. Κάποιοι κατάφεραν να βρουν κάποιο πλεούμενο και να φτάσουν. Κάποιοι άλλοι φιλοξενήθηκαν σε συγγενείς τους στην Αθήνα. Υπήρξαν όμως και πολλοί, κυρίως αγρότες ή κτηνοτρόφοι από χωριά της Κρήτης που δεν είχαν καμία τέτοια διέξοδο.
Αυτοί εγκαταστάθηκαν και διέμεναν έξω στο χώρο του Ζαππείου και στο άλσος του, αφού δεν μπορούσαν να πάνε πουθενά αλλού. Στην αρχή η κατοχική κυβέρνηση τους έδωσε τρόφιμα από τις στρατιωτικές αποθήκες και έφτιαξε τις «Επιτροπές επισιτισμού». Πολύ γρήγορα όμως όλ’ αυτά σταμάτησαν και εκείνοι πούλησαν ότι είχαν, ακόμη και τα ρούχα τους, για να ζήσουν. Στις τελευταίες μέρες λοιπόν του Ιούλη, απελπισμένοι οργάνωσαν μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας στο Παναθηναϊκό Στάδιο, όπου οι Ιταλοί που τους μισούσαν θανάσιμα για ότι είχαν πάθει στο μέτωπο, τους κύκλωσαν, έπιασαν περί τους 1.300 τους χαρακτήρισαν αυθαίρετα ως «αιχμαλώτους πολέμου», τους φόρτωσαν στα βαγόνια και τους έφεραν για να εγκαινιάσουν το στρατόπεδο της Λάρισας που ήταν χτισμένο 4,5 χλμ. ανατολικά της πόλης στους στρατώνες του αντιεροπορικού.
Τους πρώτους 10 μήνες έμειναν στο στρατόπεδο της Λάρισας μόνο οι Κρήτες της ηρωικής 5ης Μεραρχίας, αλλά με τις απάνθρωπες τιμωρίες και τη φοβερή πείνα, οι περισσότεροι πέθαναν από τις κακώσεις, την αβιταμίνωση, την ψώρα, την ελονοσία και την τρέλα. Αργότερα έφεραν τους Aκροναυπλιώτες κομμουνιστές κρατούμενους της δικτατορίας του Μεταξά (η πρώτη ομάδα ήρθε στις 16-9-42). Αυτοί οι νέοι κρατούμενοι, μας πληροφορούν με τα δημοσιευμένα κείμενα και βιβλία τους, για την άθλια κατάσταση των Κρητών.
«Τα φαντάσματα των 300 Κρητών , τόσοι είχαν απομείνει από τους 1300, που κινούνταν νύχτα-μέρα ανάμεσά μας... άπειροι, ανοργάνωτοι και απείθαρχοι που δεν πάλευαν ενωμένοι, αντίθετα από μας που ξέραμε πώς να παλέψομε για να επιζήσομε κι ήμασταν μια γροθιά... Τον Ιούνιο του 1942 απολύθηκαν σε αξιοθρήνητη κατάσταση, μόνο 300 Κρητικοί. Από τις μαρτυρίες και τα βιβλία των Aκροναυπλιωτών, όπως τα κείμενα του Ν. Ραμαντάνη, που δημοσιεύτηκαν στην εφημ. «Εθνος» στις 10-11 και 23 Ιουλίου 1945, το βιβλίο, του Σωτήρη Πατατζή «Ματωμένα Χώματα», του Κ. Στούρνα «Casa Preventina», του Κ. Πυρομάγλου «Ιστορικόν Αρχείον της Εθνικής Αντιστάσεως» και του Ακροναυπλιώτη γιατρού Αντ. Φλούντζη, συγγραφέα της τριλογίας «Χαϊδάρι», «Ακροναυπλία,» το περιοδικό του 1945 «Φλόγες Στον Ολυμπο» του τέως Νομάρχη Λάρισας Ιωάννου Γκότση, «Τα στρατόπεδα Τρικάλων και Λάρισας», καθώς και την επιστολή του Γεωργίου Τζενάκη το 1944 , αντιπροσώπου του γραφείου αιχμαλώτων του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού για την Θεσσαλία, προς το Διεθνές Κομιτάτο του Ερυθρού Σταυρού που είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο, έγινε γνωστό το έγκλημα που επιτελέστηκε στους μαχητές της 5ης Μεραρχίας Κρητών και το πως έδρασαν οι Ιταλοί εγκληματίες πολέμου : O Garle Geloso, o G. Vecchia relli, O Marianno Scolaro ανώτατοι και ανώτεροι αξιωματικοί διοικητές του στρατοπέδου και ο Mangaldi, πρόεδρος του ιταλικού Στρατοδικείου Αθήνας, που οι ίδιοι οι Ιταλοί αποκαλούσαν «δήμιο».
Πληροφορούμαστε για το πλήθος των θανόντων Κρητών κατά τον χειμώνα του 1942 σ’ αυτό το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ελλάδα. Για το πόσο βοήθησε ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός και κυρίως ο Γιώργος Τζενάκης, συνταγματάρχης εν αποστρατεία, αντιπρόσωπος του γραφείου αιχμαλώτων του Ε.Ε.Σ. Ο Γ. Τζενάκης κράτησε ανθρωπιστική και πατριωτική στάση συγκινημένος από τη μοίρα των Κρητών συμπατριωτών του, βοηθούμενος και από τον ταγματάρχη Τζωρτζάκη. Ο Γ. Τζενάκης εξαιτίας αυτής της στάσης του συνελήφθη και δεμένος στάλθηκε λίγο αργότερα στην Ιταλία. Το 1970 στις 7/6 η εφημ. «Ελευθερία» της Λάρισας δημοσίευσε ένα αποκαλυπτικό του γράμμα, στο οποίο καταγράφονται πολλά και σοβαρά στοιχεία για τα απομεινάρια της 5ης Μεραρχίας Κρητών.
Δεν γνωρίζω, πόσο γνωστά, είναι όλα αυτά τα γεγονότα, στο ευρύτερο κοινό της Λάρισας, ακόμη και στους συγγενείς των μαχητών της 5ης Μεραρχίας Κρητών. Αυτό όμως που είναι γνωστό και δεν αμφισβητείται, είναι ότι η Λάρισα άνοιξε την αγκαλιά της και δέχτηκε στο φιλόξενο χώμα της, τους ηρωικούς μαχητές της 5ης Μεραρχίας Κρητών, 4,5 χλμ. ανατολικά της πόλης, στο πρώτο στρατόπεδο εξόντωσης Ελλήνων κατά διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σήμερα, ίσως η ελάχιστη και μοναδική πλέον απόδοση τιμής αλλά και ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας στη μνήμη των νεκρών, να αποτελεί η ανέγερση ενός μνημείου στοn λόφο του Φρουρίου, για να θυμίζει στις επερχόμενες γενιές τους ήρωες της 5η Μεραρχίας Κρητών, που στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, παλεύοντας για ιδανικά και αξίες ενάντια στον φασισμό.