Α’. Συγκεκριμένα ο Ρήγας μετέφρασε και τύπωσε το 1797 στη Βιέννη το έργο Νέος Ανάχαρσις, του οποίου ένα κεφάλαιο με εβδομήντα σελίδες αναφέρεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σημειώνεται ότι «τέσσαρες μεγάλαι πανηγύρεις συνενώνουσιν όλα τα γένη της Ελλάδος, Τα Πύθια ή των Δελφών, Τα Ίσθμια, της Κορίνθου, Τα Νέμεα και Τα Ολύμπια» (σελ. 256) και ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες συστήθηκαν από τον Ηρακλή (σελ. 256). Για τους κατοίκους της Ήλιδος υπογραμμίζει ότι: «Όλα τα έθνη της Ελλάδος είχον συμφωνήση να τους θεωρώσιν ως αφιερωμένους εις τον Δία, και να τους ευλαβώνται εις τρόπον οπού τα ξένα στρατεύματα κατέθετον τα όπλα των όταν εισέβαινον, και τα ελάμβανον μόνον όταν εύγαινον» (σελ. 252). Επιπλέον, είχαν δημοσιεύσει ψήφισμα με το οποίο απαγορεύονταν «κάθε εχρικόν κίνημα» και ότι «τα στρατεύματα οπού ήθελον έμβη τότε εις αυτήν την ιεράν γήν, ήθελον καταδικασθή εις μίαν ποινήν πληρωμής δύο μνων (180 λίβραις) ο κάθε στρατιώτης» (σελ. 257). Οι Ηλείοι έχουν τη διοίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων και σε κάθε Ολυμπιάδα εκλέγουν τους κριτές και τους προέδρους των αγώνων (σελ. 258). Επισημαίνει ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελούνταν «εις τιμήν του Διός» (σελ. 256) και ότι αποτελούσαν τα σημεία της αρχαίας χρονολογίας.
Γίνεται περιγραφή της Ολυμπίας, καθώς και του ναού του Διός (σελ. 262-268), με τις γλυπτικές παραστάσεις, το άγαλμα και τον θρόνο του Διός, «αυτό το αριστούργημα του Φειδία και της γλυπτικής (σελ. 263), όπως παρατηρεί. Επισημαίνεται ότι στις γυναίκες απαγορεύονταν να παρακολουθήσουν τους αγώνες «εξαιτίας της γυμνότητος των αθλητών», εκτός από τις ιέρειες ενός ναού για μερικά αγωνίσματα (σελ. 278).
Περιγράφεται το Ολυμπιακόν Στάδιον, το οποίο διαιρείται στο κυρίως στάδιο και το ιπποδρόμιο, και τα οποία «είναι ευπρεπισμένα με αγάλματα, με θυσιαστήρια και άλλα μνημεία» (σελ. 281). Σχετικά με τη σειρά των αγωνισμάτων σημειώνεται ότι στις πρωινές ώρες ασχολούνται με «τα λεγόμενα ελαφρά γυμνάσματα, ωσάν τα τρεξίματα και μετά το μεσημέρι εις τα λεγόμενα βαρέα ή σφοδρά, ως η πάλη, η πυγμή και τα λοιπά» (σελ. 282).
Κατά την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων προσφέρονταν οι θυσίες στον ναό του Διός, καθώς και σε άλλες θεότητες. Ακόμη, οι αθλητές στους πόδες του αγάλματος του Διός έδιναν τον όρκο ότι γυμνάσθηκαν δέκα μήνες, δε θα μεταχειρισθούν καμία απάτη και ότι με τιμιότητα θα αγωνισθούν. Και ακόμη αναγγέλλονταν τα ονόματα των αθλητών, καθώς και της ιδιαιτέρας τους πατρίδας. Στις σελίδες 284-288 γίνεται αναφορά στους αγώνες δρόμου, που είναι και τα αρχαιότερα ολυμπιακά αγωνίσματα, ενώ στη συνέχεια μνημονεύονται οι ιπποδρομίες και αρματοδρομίες. Κατά τη διάρκεια των ολυμπιακών αγώνων προσέρχονταν μεγάλες προσωπικότητες της Ελλάδος, τις οποίες επευφημούν οι θεατές, όπως για παράδειγμα ο Θεμιστοκλής μετά από τη νίκη στη Σαλαμίνα, τον οποίο οι θεατές αποθέωσαν στο στάδιο, τονίζοντας ότι «ελύτρωσε την Ελλάδα». Επίσης, και η παρουσία του Πλάτωνα είχε ελκύσει την προσοχή όλων των θεατών.
Μνημονεύονται, μετά από τη σελ. 305, τα Ολυμπιακά Αγωνίσματα «οπού απαιτούσι περισσοτέρταν ισχύν από τα πρώτα, ως η πάλη, η πυγμή, το παγκράτιον, και το πένταθλον». Γίνεται περιγραφή του κάθε αγωνίσματος, όπως επίσης και των άλλων αγωνισμάτων του άλματος, του δίσκου και του ακοντίου. Στο τέλος του κεφαλαίου περιγράφεται η τελευταία ημέρα των Ολυμπιακών Αγώνων, η οποία «εδιωρίσθη διά να στεφανωθώσιν οι νικηταί». Αναφέρεται η περίπτωση του Ολυμπιονίκη Διαγόρα του Ροδίου, του οποίου οι δύο του υιοί αναδείχθηκαν Ολυμπιονίκες και οι οποίοι έθεσαν τα στέφανά τους στο κεφάλι του πατέρα τους και «τον περιέφερον εν θριάμβω εις το μέσον των θεατών, οίτινες τον εσυγχαίρον τορίπτοντες άνθη επάνω του και μερικοί αυτών τω έλεγον: «Πέθανε Διαγόρα, διατί δεν έχεις πλέον τίποτες να επιθυμήσης. Ο γέρων μη δυνάμενος να εξαρκέση εις την ευτυχίαν του, εξεψύχησεν ενώπιον της συνελέυσεως».
Β’. Ο Ρήγας, επίσης, μετέφρασε και εξέδωσε τα Ολύμπια (1), έμμετρο δράματου Ιταλού Μεταστάσιο (Pietro Metastasio, 1698-1792), που διαδραματίζεται στην Ολυμπία κατά την εποχή της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Κατά τη μελέτη του έργου διαπιστώνουμε ότι ο Ρήγας δεν κάνει απλώς μια απλή μετάφραση, αλλά προσθέτει και σημαντικές πληροφορίες για τη διατήρηση των ολυμπιακών αγωνισμάτων στην εποχή του. Συγκεκριμένα, στην αρχή των Ολυμπίων ο Ρήγας παραθέτει τα «Προλεγόμενα», στα οποία αναγράφει με σχετική επεξήγηση τα είδη των ολυμπιακών αγωνισμάτων της αρχαιότητος, σημειώνοντας ότι
«Ολυμπιακοί Αγώνες λέγονται τα παιχνίδια ταύτα. Δρόμος,
δίαυλος, πάλη, δίσκος. Άλμα, παγκράτιο και πυγμή».
Παράλληλα, όμως, προσφέρει και μια πολύ σημαντική πληροφορία ότι μερικά ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούνταν κατά την εποχή του στη Θεσσαλία (2) και σε όλη την Ελλάδα.
«Εκ τούτων, ο δρόμος, η πάλη, το άλμα και το παγκράτιον παίζονται μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίαν και εις όλην την Ελλάδα».
Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο Ρήγας επισημαίνει έμμεσα την ιστορική συνέχεια των Ελλήνων, ενισχύοντας την ιστορική αυτοσυνειδησία των σκλαβωμένων, οι οποίοι ως απόγονοι των αρχαίων, όπως τονίζει ο Ρήγας, διατηρούν τα ολυμπιακά αγωνίσματα. Σημειώνει, ακόμη, ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες «επανηγυρίζοντο από τους προπάτορές μας» συνδέοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τους σύγχρονούς του Έλληνες με τους αρχαίους. Επιπλέον, προσφέρει και ένα αίσθημα αισιοδοξίας ότι θα πρέπει όχι μόνο να διατηρούν στα χρόνια της σκλαβιάς τα ολυμπιακά αγωνίσματα, αλλά και μετά την επανάσταση στην Ελλάδα να τους προσδώσουν την αίγλη που πρέπει να έχουν, ώστε να «πανηγυρίζονται» από τους απογόνους των «προπατόρων» τους.
ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ
ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ
Για την επιβίωση των ολυμπιακών αγωνισμάτων στον ελληνικό χώρο ενδεικτικά αναφέρουμε τη μνεία του Firmin Didot, ο οποίος περιγράφει τους αθλητικούς αγώνες στις Κυδωνίες ή στο Αϊβαλί της Μ. Ασίας: «Σε όλη σχεδόν την Ελλάδα αυτές τις γιορτινές ημέρες (του Πάσχα) είναι αφιερωμένες σε αγώνες που θυμίζουν αυτούς της αρχαιότητας. Από το πρωί, η δημόσια πλατεία στις Κυδωνίες, μεταμορφωμένη σε γυμναστήριο, ήταν γεμάτη αθλητές. Γιατί σ’ αυτήν την πόλη, όπως επίσης και στην Πέργαμο, η πάλη έχει γίνει τέχνη με δασκάλους. Το ρίξιμο του μαρμάρινου δίσκου διατηρείται ακόμη σε μερικά νησιά».
Άξιον σημειώσεως είναι και το γεγονός ότι ιδιαίτερα στους κλεφταρματολούς της τουρκοκρατίας διατηρούνταν τα αγωνίσματα ο δρόμος, η πάλη, το άλμα, το ρίξιμο του λιθαριού και το σημάδι (=σκοποβολή), όπως αποτυπώνονται στη δημώδη ποίηση, όπως ενδεικτικά αναφέρουμε: «Βγήκαν να παίξουν τα σπαθιά, να ρίξουν το λιθάρι», «πηδάνε παίζουν και γλεντούν και ρίχνουν στο σημάδι», «κι εκεί που ρίχνονταν στις τρεις κι έρριχναν το λιθάρι». Ακόμη, αναφέρουμε ότι σε στρατόπεδο των Μεγάρων κατά το 1829 διεξήχθησαν τρία αγωνίσματα, «σκοποβολή, δρόμος και το πήδημα», σύμφωνα με τη Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, όπου μνημονεύονται οι νικητές και τα έπαθλά τους. Ωστόσο, για την επιβίωση των αγωνισμάτων στη βυζαντινή περίοδο χαρακτηριστική είναι ακόμη η αναφορά του Θεοδώρου Στουδίτου (759-826) στο έργο του «Κατηχητικόν», που παρατηρεί στους μοναχούς ότι «η πολιτεία η εδική μας δεν είναι τοιαύτη, να πολυτρώγωμεν και να πολυπίνωμεν, να πηδώμεν και να ρίχνωμεν το λιθάρι».
Η ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων έκανε την εμφάνισή της στην επαναστατημένη Γαλλία, όπως διαβάζουμε σε φύλλα της Εφημερίδος των Πούλιων. Συγκεκριμένα, δημοσιεύεται η είδηση ότι στις 10 Σεπτεμβρίου του 1793 μαζί με το νέο ημερολόγιο της Γαλλικής Επανάστασης ψηφίσθηκε όπως «Κάθε τέταρτον χρόνον να γίνονται οι Ολύμπιοι Αγώνες εις δόξαν της μεταβολής» και, όπως σημειώνεται, αυτή η πρόταση άρεσε πολύ στον λαό και «η Εθνοσυνέλευσις εψήφισεν οπού να δοθή εις τύπον». Επίσης, αναφέρεται ότι: «Η τελετή της 10 Αυγούστου επανηγυρίσθη εν ειρήνη, και κατά τον προγραφθέντα κανόνα εις τον κήπον του παλατίου του Λουξεμβούργ, όπου ήτον όλαι αι δημόσιαι εξουσίαι, και οι πρέσβεις μόνον των δημοκρατικών δυνάμεων (ούσα η εορτή κατά της βασιλείας) και ο της υψηλής Πόρτας. Η τελετή εσυνίστατο (καθώς εις τον καιρόν των Ελλήνων) εις ύμνους, εις δρόμους και άλλα σωματικά, ή ηρωικά γυμνάσματα , κατά μίμησιν των Ολυμπιακών Αγώνων».
Συμπερασματικά, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο Ρήγας Βελεστινλής στην προσπάθειά του να ενισχύσει το φρόνημα το σκλαβωμένων, πολλές φορές στα έργα, που τύπωνε, αναφέρεται στους αρχαίους Έλληνες, στα κατορθώματα, τα επιτεύγματα και τη δόξα τους. Ένα από αυτά αποτελούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, για τους οποίους ο Ρήγας κάνει αναφορά στα έργα του Νέος Ανάχαρσις, Βιέννη 1797, καθώς και στο έμμετρο δράμα «Τα Ολύμπια», Βιέννη 1797, γνωρίζοντας την απήχηση που είχαν τα ολυμπιακά αγωνίσματα στην εποχή του, κατά την οποία διατηρούνταν στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα, όπως ο ίδιος μας πληροφορεί.
——————
1. Βλ. Δημ. Καραμπερόπουλου, Ο Ρήγας Βελεστινλής μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο, Αθήνα 2001 και Ρήγα Βελεστινλή, Ο Ηθικός Τρίπους, Βιέννη 1797, φωτομηχανική επανέκδοση, Επιμέλεια-εισαγωγή-ευρετήριο Δημ. Καραμπερόπουλου, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.
2. Σημειώνουμε ότι στη γενέτειρα του Ρήγα τα αγωνίσματα του άλματος εις τριπλούν και της ρίψης λιθαρίου λαμβάνανε χώρα μέχρι τη δεκαετία του 1950 κατά την ημέρα πανηγύρεως, 10 Φεβρουαρίου, του Ιερού Ναού του Αγίου Χαραλάμπους, εκκλησία η οποία σημειώνεται στην Επιπεδογραφία του Βελεστίνου, στο τέταρτο φύλλο της Χάρτας.
